Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
умяць бярозы, гудуць шчымлівым болем нейкага ўспаміну, які не ўспомніць, незразумелай і салодкай тугою. I шум іх, як прадчуванне смуткура
79
дасці, таго, што загадаў і не загадаў ты ў жыцці, што абавязкова павінна збыцца.
Зноў ён ідзе гэтаю гудліваю, тлумнаю дарогаю. Чаму так самотна сцішваецца сэрца? Адкуль гэта горыч? Ці не ад таго, што багата ў якіх бяроз сухія вершаліны? А вунь адна і зусім не прачнулася ўвесну. I жахліва — ці не матчына то бяроза? Тут, з гэтага краю, яна садзіла, а каторую — непомніць. Расказвала, што садзілі іх у трыццатым годзе, калі зрабілі грэблю, садзілі камсамольцы. Шмат каго з іх няма даўно, а бярозы іх гамоняць. Няма і Пятра Вярбіцкага, які кіраваў тымі камсамольцамі, першага сельсаветчыка, які ствараў тут калгас, няма мужа Надзеі Вярбіцкай, толькі ён, новы Пятро Вярбіцкі, Надзеевіч, ходзіць пад гэтымі бярозамі. «Яму тады было не болей, чым мне,— гэта думка ўразіла Пятра.— А я нечага чакаю... Трэба пачынаць жыць! Весці гэту дарогу!»
Пятро хадзіў па лесе з тлумнымі думкамі ў галаве. Прайшоў белы мох, які суха патрэскваў пад нагамі, у нізінцы зрэзаў тры баравічкі, выйшаў да Вялікага поля, дзе ўжо кусцілася маладая пасадка сасны, абмінуў яго, пашастаў пад маладымі дубкамі, што раслі на ўскрайку: яшчэ штук пяць карпунчыкаў паклаў у кашэлік, потым падаўся назад лагчынамі, парослымі зялёным мохам, дзе радкамі зажаўцелі імшэнікі. Дайшоў да Цімохава броду. Паміж алешніку і чэзлага бярэзніку, аброслая плюшнікам і асакою, чорна пазірала маленькая лужынка. Успомнілася, як упёрся сюды з машынаю. «Добра, што ехаў толькі краем».
Агледзеў малады яворнік, што ўзяўся густа наўкруг.
I зноў закружылі думкі. «Дак чаго ж чакаць? Трэба пачынаць жыць! Тут, на гэтай зямлі, сярод гэтых людзей. Ля гэтага лесу, ля гэтых палёў».
80
6 Зак. 3627
Пятро падаўся напрасткі сухім гаем, прадзіраўся праз гушчар маладога хвойніку, мінуў лугавіны, падняўся на курган, на высачэзны вал, які невядома калі і кім быў насыпаны, урослы гонкімі хвоямі. Сонца стаяла ў яго над галавою, парна і сцішана было ў лесе.
Неўзабаве ён выйшаў да знаёмай развіліны дарогі, дзе па грудзі ўрос у зямлю агромністы валун. Пра яго хадзіла легенда, быццам, некалі даўнымдаўно, маці праводзіла сваіх сыноў, якія ішлі шукаць лепшае долі. I ўсё чакала іх тут, у дождж і снег, у непагадзь і спякоту. А сыны ці не забыліся на яе. Пастарэла яна, згорбілася, а аднойчы і зусім яе не стала, толькі сівы камень з’явіўся на гэтым месцы.
Зараз ля каменя на сухім, усыпаным ігліцаю пагорку нехта сядзеў. Пятро адразу і не пазнаў, хто гэта. Потым уразіўся:
— Хведзя!
— Ну, здароў, Надзеевіч!
Хведзя пацягнуў яго за руку на сябе, паказаў ва ўсмешцы ўсе свае зубы, і пакаціліся яны, душачы адзін аднаго ў абдымках, весела рагочучы.
Хведзя зазірнуў у кашэлік.
— Нешта ж мала ў цябе? У мяне і то болей.
— Табе заўсёды шанцавала,— адказаў Пятро.
— I праўда. Памятаеш, я па сто пяцьдзесят браў, а раз — аж трыста! Хлопцы не верылі, дык мы вось тут расклалі іх — лічылі. А скажы, добра было нам! Харошы час быў!
— Ага.— Пятро жаваў шорсткі мятлючок. Выплюнуў яго.— I заўсёды збіраліся тут, калі выходзілі з лесу.
ён палашчыў валун. Прыклаў далонь і Хведзя.
— Бач, халодны. Дзіўны камень...
— Ты надоўга? — папытаў у яго Пятро.
82
— He, заўтра паеду. На два дні вырваўся. Разумееш, нешта заскрэбла ўсярэдзіне, дадому захацелася — не вытрываць. Як ты тут, Надзеевіч?
— Што мне? Працую. Жыву.
Пятро яшчэ быў увесь поўны таго тлуму, які нагнаў на яго лес, і гаварыць не вельмі яму хацелася. Нават з Хведзем. Ды і пра што з ім цяпер гаварыць. Успамінаць, як хлапчукамі скакалі цераз вогнішча ды Хведзька ўскочыў у прысак — нагу апёк? От папанянькаўся! Або як у Лявонкавых майстравалі ракету ды чуць хлеў не спалілі? Дык колькі ж можна гэта ўспамінаць?
— Маці пісала, што ты дровы прывёз, бульбу памог пасеяць. Дзякую, Надзеевіч! — шчыра сказаў Хведзя.— Маці мая табою не нахваліцца, кажа, каб не ты, то не ведае, як бы ў гэтым годзе і было.— Ен памаўчаў...— Ведаеш, я б прыехаў на тую часіну, але ж я прыеду — каня не будзе. Гэта каб зарань ведаў, на які дзень дадуць,— нібы апраўдваўся перад Пятром.
Пятро глядзеў на Хведзю і думаў, што ён амаль не змяніўся: такі ж вірлавокі, з вылінялаю непаслухмянаю стрэшкаю валасоў, якія, здавалася, падымаліся дыбкі, як у дзіка, толькі нешта схуднеў, сінякі, што конскія капыты, пад вачыма.
Яны ішлі дарогаю.
— Прыходзь сёння ўвечары, Надзеевіч, абмыем тыя дровы, бульбачку, каб радзіла. Праўда, прыходзь! — запрашаў Хведзя.— Пасядзім, пагаворым.
— Бачыш, вунь мяне Рыгоравіч чакае,— сказаў Пятро, паказваючы на лаўку ля хаты, дзе сядзеў стары, апёршыся рукамі на кіёк.
— Кінь, ён ужо так трыццаць гадоў сядзіць. Гэта ж падумаць, трыццаць гадоў чалавек стары. Зажыўся...
— Няхай жыве,— нібы хочучы скончыць гавор
6* 83
ку, сказаў Пятро.— Ен сёння чакае мяне — рэзаць дровы.
Ля двара на вуліцы сапраўды ляжала некалькі сасновых камлёў, рагатых, крывых.
— Разумею — падшэфны, — іранічна сказаў Хведзя.
— Хведзя, а што, як ты мне паможаш? У Рыгоравіча бензапіла ёсць. Толькі звон ідзе, як дзеравіну грызе. Аднаму не справіцца, трэба, каб хто прытрымліваў.
— Ды паспееш ты,— махнуў рукою Хведзя. I вочы яго як бы засмуціліся.— He гарыць жа. Прыходзь да мяне сёння,— настойваў ён.— Пасядзім, пагаворым.
— He ведаю. Трэба дровы парэзаць. Колькі можна абяцаць чалавеку? Зараз жніво пачнецца. Спраўлюся — прыйду,— паабяцаў, але ўжо зусім не хацелася яму гаварыць з Хведзем. I ён пайшоў да Рыгоравіча, які прыўстаў з лаўкі насустрач, павітаўся. Пятро сказаў яму, што паабедае і прыйдзе.
Раптам яго ахапіла горыч. He, не на Хведзю. Пакуль ішоў дадому, разважыў, што Хведзя прыехаў на дзеньдругі, то не ісці ж яму рэзаць без дай прычыны Рыгоравічу дровы. Злосць усхапілася на Рыгоравіча: сядзіць, як цецярук, на лаўцы, пільнуе. Дык няўжо нікога другога не ўпільнаваў?
Маці падавала яму абед.
— Гэта Хведзя Ганнін прыехаў? — запытала.— Дык ты б запрасіў яго... Я думала, вы да нас ідзяце?
Нятро маўчаў.
— Вось паеш ды схадзі пагуляй да яго,— лагодзілася маці.
— Няма калі мне! — рэзка сказаў Пятро.
84
Маці падняла на яго вочы.
— Рыгоравіч праходу не дае...— раздражнёна сказаў ён.
— Памажы яму, сынок,— ласкава сказала Maui.— Алеся Бірукова ён прасіў, нават чобаты яму аддаваў. Той паабяцаў, ды на тым і стала. Потым гаворыць: на чорта мне яго спрадвечныя боты. Аты Рыгоравічу пасабі. Хто ж яму паможа? — уздыхнуўшы, сказала яна.— Сыны яго не ўстануць, не прыйдуць дровы рэзаць.— Яна змоўкла.
— Кажуць, што ён трыццаць гадоў ужо стары, усё на лаўцы сядзіць.
— А ты таго не слухай, хто гэтак гаворыць. Працавіты ён быў, увішны. А як вольная хвілінка, усё на вуліцу бяжыць, сядзе на лаўцы, закурыць. Людзі думалі — адпачывае, а ён усё сыноў сваіх чакаў, усё ў той канец вуліцы глядзеў. Так і не прычакаў,— гаротна закончыла маці.— Мой божа, а якія хлопцы ў яго былі, каб ты ведаў: хіба цяпер такія ёсць — высокія, плячыстыя, работнікі...
— Так ужо і няма цяпер такіх хлопцаў,— нібы зняважаны, запярэчыў Пятро. I назнарок прайшоўся перад маці па хаце. Яна з любасцю пазірала на яго.
Піла то глуха выбівала шызы выхлапны газ, калі Пятро адводзіў палатно, то віскліва завывала, угрызаючыся ў сухую гулкую хваіну. Сырую дзеравіну яна брала мякка, нявідна бегла палатно, і высокія гукі крыху ападалі, але ўсё адно назольна закладалі вушы. Працавалася ахвоча, неяк нават радасна. Можа, таму, што ў двары насупраць на высокім ганку сядзела Наташа. Хто там яшчэ — здаецца, цётка Вулляна, Міколава маці? Наташа прыехала ў адпачынак, а можа, зусім кінула рабо
85
ту, сядзіць над кніжкамі. Пятро так з ёю яшчэ і не пагаварыў. I цяпер нене ды і зірне туды.
Ружовыя промпі сонца абліваюць Наташыны валасы, і яны здаюцца медзянымі, такімі зыркімі, што хочацца пазіраць на іх, як на цуд. Здаецца, раней такія і не былі. Мусіць, падфарбавала. Прыгожая яна. Але ж ганарыстая: ні разу не гляне, як бы і не ён гэта. А вунь і Марфачка гоніць цялушку. I не гоніць зусім, проста ідзе наперадзе, толькі зрэдку азіраецца, а цялушка дыбае сваімі капытцамі, кіруецца ў двор.
Пятро неўпрыкмет косіць вочы на Наташу. Шукае яе пагляд. «Няхай толькі не гляне!» — грозіцца ў думках. I сам не ведае, якую ёй кару за гэта прыдумаць. «На танцах не падыду». Быццам сапраўды зможа тое зрабіць. «Будзеш адна ў кутку стаяць». Але тут успамінае пра Антолішынага Сцяпана — мардаты, твар чырвоны, бялявыя валасы далёка адышлі ад ілба — ні лоб, ні лысіна. I сэрца кранае трывога.
Вось і апошняя хваіна. Рыгоравіч стаміўся, рукі яго, худыя, учэпістыя, як птушыныя лапы, дрыжаць на камлі, нібы сапраўды ледзь адзержваецца на дрэве вялікая чорная птушка.
— Няхай,— гаворыць яму Пятро.— Я сам буду трымаць.
Рыгоравіч садзіцца на сваю лаўку.
Піла змаўкае. Адразу робіцца ціхаціха: ластаўкі садзяцца на правады, шчабечуць, певень залапатаў крыламі, затанцаваў, пачаў грэбці тырсу, ззываць курэй.
— Дзякуй табе, Надзеевіч! — гаворыць хрыплаватым, дрыготкім голасам Рыгоравіч.— He знаю, як і расплачвацца з табою. Боты ў мяне ёсць харошыя, ялавыя, нецяперашнія.
«Яшчэ не хапала, каб зараз ішоў па сяле з тымі
86
ялавымі ботамі»,— ажно жахаецца Пятро. ён бачыць насмешлівыя вочы Наташы.
— Разлічымся, Рыгоравіч, калінебудзь,— супакойвае Пятро.
— To хоць бы зайшоў ды ўкусіў чаго! — просіць баба Хадора, яго жонка, сухая, прыгорбленая.— Як та, не хачу?
— Вось так. А буду галодны, прыйду і скажу: «Баба Хадора, дайце паесці»,— смяецца Пятро.
— Каб жа, маё дзіцятка, ты так і зрабіў,— радуецца яна яго абяцанню.
А Пятро рвецца хутчэй туды, у Вераб’ёў двор.
— Добры дзень, цётка Вулляна! — сказаў бадзёра, нібы дзеля яе, а не Наташы зазірнуў.— Hernia вы тут заседзеліся?
— Дык, можа, ты прыйшоў цётку дадому правесці? — засмяялася Наташа.
Пятро аж сцяўся — так недарэчна павёў гаворку. Але хутка знайшоўся, адказаў:
— А што, як будзе баяцца, то і правяду, але вы яшчэ тут сабак не спусцілі,— зірнуў ён на рудога панурага сабаку, што абыякава ляжаў ля хлява.
Адпомсціў, але на душы было ніякавата. «Што яна ўсё толькі смешачкі строіць, гаварыць сур’ёзна не дае
КНІГІ ОНЛАЙН
