Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
ані каля двара. Маці забягае ў хату зірнуць, як ён там. А ён румзае і енчыць:
«Дзе твае дзеці? Чаму ў цябе няма дзяцей? Чаму?» — прыстае.
Маці ніякавее, яна ўгаворвае яго, просіць не пытаць у яе нічога. Яна потым, потым яму ўсё раскажа, як стане разумнейшы.
«Я ўжо разумнейшы. Чаму, гавары!»
«Божа мой,— жахаецца маці,— як табе расказаць?»
31
Пятрок разумее, бачыць па яе позірку — нешта страшнае зрабілася з яе дзецьмі, што яна не хоча яму расказваць. I прыстае яшчэ болей. Дакарае яе. I толькі тады, калі позірк маці пачынае туманіцца слязьмі, ён здзіўлена адступаецца.
«Глыбокія рэкі твае, зямля родная, ды, відаць, глыбей сэрца мацеры. Глыбока хаваеш ты карані свае, лес дрымучы,— чалавек глыбей гора хавае. Камень кінеш у ваду — век ляжаць яму, не ўсплысці, хіба толькі рака высахне, гора ў душы паселіцца — не ўтапіць на дно. I душа твая — вада чыстая, табуном коней ускаламучана. Рэчка быстрая каламуць знясе, ropy матчынаму не сплысці з вадою...
Зараслі травою на зямлі равы, сэрца мацеры не загаілася. He трывож яго ўспамінамі, дай спачыць яму хоць на золаку...»
Хіба ж то яе віна, што няма яе красачакдзетак? Хіба ж не ёй да гэтай пары ўсё бачыцца ў сне, як гараць яны, гараць іх ножкі маленькія, іх галоўкі бялявенькія? He атушыць ёй гэта полымя. I яно так пячэ ёй грудзі, і яна кідаецца ў агонь і сама гарыць, гарыць у тым хцівым агні... I ні сну ёй, ні спачыну.
...Стрымаў Пятро слова — заехаў за Міколам. У хаце ў іх — нібы нябожчыка толькі што вынеслі. Мікола марудзіў, нечага чакаў, зыркаў на маці. Бацька, мусіць, на кароўніку даваў жывёле корм, a маці ўпраўлялася каля печы. Похапкам пякла аладкі. Моўчкі, неяк скоса пазірала на Пятра, нібы гэта ён вінаваты, што Мікола рашыў падацца з дому. I ён адчуў сябе сапраўды ніякавата перад цёткаю Вуллянаю. Сказаў Міколу:
32
— Дык заставайся. Я паехаў. Спяшаюся!
— Бачыш, людскія дзеці робяць, стараюцца! — ускінулася маці на Міколу.
— Я казаў табе, казаў! — ледзь стрымліваў сябе ён.— He дасць мне старшыня машыны, не дасць! Што мне, хвасты каровам круціць?
— А то ўжо і няма работы?.. Як жа я ўсё жыццё раблю? А бацька?
— Ну і рабіце, а я не хачу!
Цётка Вулляна ўсхліпнула. Мікола схапіўся за сакваяж, заспяшаўся да дзвярэй.
— Так і паедзеш, не развітаўшыся з мацераю... Як і не родная, як і не гадавала цябе...— плакала цётка Вулляна, прыклаўшы ручнік да твару.
Мікола спыніўся.
— Што вы, мама? — сумеўся ён.— Ці ж мне сядзець на вашай шыі? Я сабе жыць хачу...
— Варочайся, сынок. Праедзь сабе ды і варочайся. Людзі цяперака тут хораша жывуць. Калгас кватэры будуе — чужыя людзі іх займаюць,— угаворвала яна.— I нам бы лягчэй было пры табе.
— Мама, як што — Надзеевіч вам паможа. Мы з ім дамовіліся...
Цётка Вулляна зірнула на Пятра ўжо не так непрыязна.
— Надзеевіч! У яго свая хата, свая маці. Шчаслівая! А то во і хату новую пабудавалі, а паўміраем — будзе пустая стаяць. Заб’юць вокны крыжнакрыж, як у Фядорынай, і будуць весціся мышы...— Яна ўсё жалілася, а хлопцы падаліся да машыны.
Мікола сядзеў натапыраны, як верабей на холадзе, маўклівы і нават злы. Пятро яго не чапаў гаворкай, адно гнаў машыну па белай укатанай дарозе. Спыніўся каля цаглянага будынка станцыі, пабудаванага ці не ў пачатку веку, з вострымі, ні
3 Зак. 3627
33
бы ў царквы, шпілямІ на Даху. Недалёка аД станцыі быў сілікатны завод, куды ехаў Пятро.
— Паслухай, давай зойдзем у буфет ды па куфлю піва...— прапанаваў Мікола.
— He, я спяшаюся. А ты, гляджу, захандрыў...
— Глупства. Выйду ў горадзе, увальюся ў натоўп. I — свабода... Эх, ты не ведаеш, што такое свабода!.. Ладна, дуй! — сказаў ён ужо крышку нядбайна і абыякава.— Сустрэнемся якнебудзь...
— Сустрэнемся!
У Пятра таксама нешта нядобра было на душы, тужліва, нібы ён нешта згубіў. Спрабаваў угаворваць сябе, што не так ужо і сябравалі яны з Міколам, так, часам перакідаліся словам, разам хадзілі ў клуб, але Мікола там хутка далучаўся да купкі дзяўчат і больш не звяртаў на яго ўвагі.
Пятро разумеў, чаму яму зараз так тужліва. Патаемна ўсётакі зайздросціў ён Міколу... Гэта злавала. «Сёння ж,— думаў,— пачну штонебудзь чытаць. Паеду на іспыты...»
Амаль паўдня не пакідаў яго настрой нейкай занядбанасці.
Другім рэйсам праскочыў да базарчыка. Там быў магазін, дзе ў прасторнай зале стаялі ў рад матацыклы, мапеды, веласіпеды. Пятро не раз туды заязджаў, разглядаў, лашчыў вачыма бліскучыя машыны, браўся за рабрыстыя, пакрытыя гумаю ручкі. Лёгкія чорныя матацыклы «Мінск», блакітныя «Іжы». Але яму хацелася «Яву» — чырвоную, з бліскучым — аж сам сябе бачыш — бакам. Папытаў у прадаўшчыцы, ці часта бываюць «Явы».
— Чакаем,— адказала яна.— Магчыма, к канцу месяца.
Пятро выйшаў абнадзеены, і крышку святлей у яго стала на душы. Дарогаю ўяўляў сябе ўладаль
34
нікам МаТацЫкла, для якога ўжо дома і месца прыгатаваў— дашчаную прыбудоўку да стопкі.
Быў час абеду. Ен, як і абяцаў маці, не пазніўся. Спыніў машыну каля двара. Пайшоў сцежкаю да весніц, і тут толькі пачуў, як тупацяць капяжы. Хата стаяла, як маладзіца, павязаная белай пухнатаю хусткаю, па страсе—махры ледзяшоў. А неба такое сіняе — аж адбірала вочы. Успомнілася, як маці ўчора казала, што сёння — грамніцы. «Лета будзе харошае»,— ад гэтай згадкі стала надзіва радасна. У двары, нібы да нечага прыслухоўваючыся, стаяла карова. Мусіць, маці знарок выпусціла яе крышку пагрэцца на сонцы. Ен падышоў. Карова пацягнулася пысаю, шумна абцягнула з яго паветра, гідліва адвярнулася.
— Што, бензінам пахну — не падабаецца?
Ен прайшоў да хлява, паглядзеў у застаронак, на пятры — колькі сена. Павінна хапіць... Мо і застанецца. Гледзячы якая вясна будзе.
Зноў зарадаваўся сінечы неба. Прайшоў ля нізкага парканчыка па набрынялым вільгаццю снезе.
Маці стаяла на ганку, ахінуўшыся хусткаю. Позірк яе спыніўся недзе далёка, і здавалася, яна бачыла штосьці такое, чаго не мог згледзець Пятро. Вось яна паволі павярнула да яго галаву. Хацела нешта папытаць, але не стала, толькі прасачыла за ім уважліва, нібы чытаючы яго думкі.
— Вясна будзе дружная, ранняя,— нібы давала яму надзею на скорыя змены. Ведала, бачыла: маркотна яму.— Птушкі прыляцяць...— Памаўчала.— I чалавек і птушка ведае свой дом. Ляціць да яго за свет. I яны ўсе вернуцца. Вось пабачыш, вернуцца...
Пятро ведаў, каго яна мела на ўвазе. Ен не стаў пярэчыць. Верыў ёй, яму хацелася верыць.
— А ты пачакай, пацярпі крыху, усё тваё прый
з* 35
дзе.— Памаўчала.— Ага, што ж я хацела табе сказаць? — яна нібы ачнулася, заклапацілася.— Пра цэмент... Ты не забудзь, бо не згадаеш, як і радуніца. Трэба будзе дагледзець магілкі. Ага, і не забудзь...
— Што не забыць?
— Я табе гэта сказала?
— Вось толькі.
— Нічога не забудзь.
Усё хацелася яму расказаць, але як раскажаш: столькі ў жыцці ўсяго было. Задоўжылася яно. Вось ужо і нямоглая стала, замінаю толькі. А няхай бы жыў, як хоча, як людскія дзеці жывуць. I, можа, не маю рацыі, сказаўшы яму, што яны вернуцца. I ўсётакі яны вернуцца. Дрэва не можа жыць без кораня. А ён, ці ведае ён свае карані?
Што ён тут любіць, што шануе? А хто для яго я? Проста хворая, нямоглая маці, зза якой завязаўся свет. Трэба было яму расказаць, хоць бы аб сабе.
— He спіш?
— He сплю.
— Мне засталося толькі расказаць табе... Памятаеш, мы хадзілі ля Барвінавых дубоў. Там магіла ёсць... Гэта яго магіла...
— Невядомага салдата?
— Гэта магіла Вярбіцкага, мужа майго. Ты носіш яго імя. He забудзь... I пахаваеш мяне там, побач.
— Маці...— прагаварыў ён з дакорам.
— Гэта ён, я ведаю. Бацька таіў ад мяне. Ен багата тады пахаваў у лесе. А гэту магілку абгарадзіў. Крыж паставіў дубовы. Ен усё хадзіў туды... Божа мой, божа, колькі магіл па лясах, ля дарог...
36
Колькі людзей палягло за гэту зямлю. Ды якіх людзей!
Каб гэта можна было расказаць пра ўсё. Каб словы былі, каб сэрца не захліпалася так ад болю. Каб...
...Даўно гэта было, лічы, паўвека назад. Пяцьдзесят разоў распраналіся і апраналіся дрэвы, пяцьдзесят разоў вілі гнёзды птушкі, пяцьдзесят разоў засынала і прачыналася зямля, каб, спачыўшы, сабраць свае сілы для новай вясны, пяцьдзесят разоў зіма змянялася летам, пяцьдзесят разоў была зямля парадзіхай. Як мала гэта для яе, пражыўшай тысячагоддзі. Як многа — і ў той жа час мала — для чалавека, якому ўсяго наканавана лёсам якіх пяць дзесяткаў летаў і зім для свядомага жыцця. Гэта ўсяго — на шчасце і на гора, на любоў і на нянавісць.
Многае забылася, сплыло, як веснавая вада, але, можа, ад таго ярчэй пазначылася рэчышча жыцця, ясней стала, куды вяла мая сцежка і куды прывяла. I цяпер, калі канчаецца яна (не суцяшай мяне, гэта не так страшна, калі перарабіў ты за жыццё ўсю сваю работу, калі ведаеш, што ёсць каму араць поле, сеяць жыта, то гэта не так і страшна), вельмі хочацца хоць птушачкай прыляцець ды зірнуць на маладос жыццё, жоўтым лістам упасці пад ногі ўнукам сваім, жытнім коласам стаць на ўскрайку поля.
Свядомае жыццё... Яно пачынаецца тады, калі чалавек пачынае памятаць сябе, другіх, з’явы і падзеі. Можа, і так. Памойму, яно пачынаецца тады, калі чалавек наўмысна пойдзе сваёю, адзіна абранаю дарогаю, сам пазначыць свой лёс, выбера сваю долю. Запомні гэта — сам!
Мне было, мусіць, гадоў семнаццаць. Ладная я была. Сказала б табе, што прыгажуня, дак хіба ты
37
паверыш, глянуўшы на твар мой, што стаў, як пабаранаванае поле, а во рукі — гэта ж два карані, іх і не вымаць бы з зямлі. Жылі мы недалёка адсюль. Цераз лясок, за полем, напрасткі — кіламетры два, не болей, на лесніковай сядзібе. Бацька мой лесніком быў, Антонам Падлужным зваўся. Бо сам ён родам з Падлуга — вёска была такая. Няма цяпер ні сядзібы той, ні хаты, ні бацькі майго, толькі адна грушадзічка стаіць амаль пасярод поля. Ага, цяпер поле там. Адамаў палетак завуць яго людзі,
— Чаму ж ён Адамаў?
— Пра гэта потым. Ты слухай.
Надоечы новы аграном прыехаў, усё мерыўся, настойваў зрэзаць тую грушу, маўляў, трэба акультурваць палі, але людзі не далі, нават на сходзе гэтае пытанне рашалася. Так і стаіць груша — цвіце кожную вясну.
...He, не заснуць ёй сёння. Устала, патэпала на кухню. Згатавала чай. Наліла ў кубак. Маленькімі глыткамі задумліва піла. Правяла чулаю рукою па настольніцы, бы хацела намацаць тонка тканыя ўзоры. He прос
КНІГІ ОНЛАЙН
