Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
ён.
— Аа, было дзела,— сказаў Мікола. На твары яго блукала іранічная і крышку загадкавая паўусмешка, а губы сумна крывіліся, як у чалавека, які шмат чаго пабачыў.— Толькі дамовіліся — ты пра гэта нікому...
— От які, нічога не расказаў, а папярэджваеш.
— Якнебудзь раскажу... Ведаеш — гэта не ў двух словах...
I зноў гэтак жа шматзначна скрыўлены губы.
9 Зак. 3627
129
— А ў двух?
— Ды зачапіўся з адным, пры гэтым дзеле,— ён пстрыкнуў па горле і нібы нехаця, як пра зусім не варты ўвагі выпадак, гаварыў,— а ён мяне і пырануў. Але ты пра гэта маўчы. Кажу, як сябруку.
Пятро пазіраў на дарогу. Маўчаў. I нечакана, быццам не Міколу, а сам сабе, сказаў:
— Конь гуляў на волі...
Ужо ківаліся паабапал дарогі бярозы, канчаўся зялёны калідор вёскі. Восьвось пакажацца высокая белая школа, нядаўна пабудаваная, за ёю, воддаль, нібы нацэленыя ў неба ракеты, сянажныя вежы.
— Скажу адно: той волі, якую я шукаў,— няма нідзе. Праўда, каб была кішэня грошай, тады б — іншая справа.
— Ну, гэта, мусіць, не надоўга,— пасмяяўся Пятро.— Памятаеш, Цодзікаў Юзік з Поўначы прыехаў, усім паказваў, колькі ў яго грошай, то было больш твае кішэні. Хваліўся, хваліўся, а потым як даў раскрутку, дык у маці давялося прасіць на дарогу. Браў, заплюснуўшыся,— сорамна было.
Пятро змоўк. Маўчаў і Мікола.
Потым ён, нібы зрабіўшы для сябе канчатковы вынік, сказаў:
— Так, дружа, для мяне волі няма!
— Канешне,— разважліва адказаў Пятро,— дзе чалавек ні жыве, ён павінен падпарадкоўвацца заведзенаму парадку. От у нас на сходзе як было: парашылі соткі спачатку пасеяць, затым падзяліць, а Нічыпар Парука ні ў якую...
— Ды ну іх з іхнімі соткамі,— абарваў не цікавую для яго размову Мікола.
— Пачакай, я не даказаў табе. Мне здаецца, свабодны ты тады, калі ў нечым пераможаш сябе,
130
9*
стрымаеш свой нораў. Бо чалавек часцей за ўсё не свабодны ад самога сябе.
Памаўчалі.
— От ты перамог сябе, не хочаш ехаць у горад.
— He тое слова — перамог. Зразумеў, што тут маё месца. Глядзі, якая прыгажосць кругом, хіба можна гэта ўсё кінуць... А зямля? Асабліва вясною адчуваеш, як яна рук просіць.
— Пэўна, цябе тут нейкая прысушыла, то так і скажы. А заліваць нечага,— усміхнуўся Мікола.— Дзяўчаты ці ёсць? Настаўніц, можа, маладых прыслалі? У клубе што бывае? — сыпаў ён пытанні.
— Студэнты прыехалі, адпускнікі. А ў нас жніво пачынаецца. Мы танцуем па полі на машынах...— адказаў Пятро.
Дарога перайшла ў вуліцу.
— Глядзі, якія ў нас дамы будуюць! — паказаў Пятро на двухпавярховую чырвоную каробку на былым Лявонкавым пляцы.
— Ха! Здзівіў! — хмыкнуў Мікола.— Такія ў Мінску пад знос ідуць...
Горача чамусьці стала ў грудзях. Хацелася сказаць яму нешта абразлівае, крыўднае, але Пятро стрымаўся, ды і не было ўжо часу. Вось і Міколава хата: два цёмныя акны пазіралі на вуліцу, як вочы на плоскім твары, зпад новай шыфернай хусціны даху.
— Прыходзь увечары, пагаворым, чарку возьмем,— кінуў Мікола і ляпнуў дзверцай кабіны.
— Мікола прыехаў,— сказаў Пятро маці за вячэраю.
Твар яе праяснеў, вочы ажылі, зарадаваліся.
— Я ж табе казала, што ўсе яны вернуцца... Бо тут іх дом. У кожнага павінен быць куток зямлі, дзе спачывае ён душою. Без гэтага нельга...
132
Яна задумалася. Вочы спыніліся, твар застыў, засяродзіўся.
— Што ж я хацела ў цябе запытаць, расказаць табе?
— Ты нешта ўспомніла, але тады мне не было часу слухаць.
Пятро зазірнуў ёй у твар. Яна сядзела, падпёршы шчаку. Без хусцінкі. На радок расчэсаныя валасы былі шызаватабелыя, колеру дзеравіны, якую вымылі дажджы і абвеялі вятры, дажджы і вятры часу.
— Ага,— сказала яна.— Хацела запытаць: ці паехаў той чалавек, што быў у Шостакаў? Помніш, Раман расказваў, што ён не ведае свайго дому. Вось цяжка чалавеку! А гэтыя з рбздуру па свеце цягаюцца.
— Раман казаў, што ён згубіўся ў часе вайны.
— Трэба было яму расказаць... А раптам...— яна не сказала, што значыць тое раптам. Маўчала і пазірала некуды далёкадалёка.— He, гэта было б неверагодным.— Яна нечаму не давала веры.
Зноў яна пазірала некуды ўдалеч. Аж у той першы пасляваенны год.
...Тады яна працавала старшынёй сельсавета, словам, і сакратар і старшыня — бо нікога больш не было. Як выйшлі з лесу партызаны, хто быў годны да вайсковай службы, пайшлі далей на захад. А ёй таварыш Новік сказаў: «Пакідаем цябе, Надзея, старшынёй! Вялікую справу даручаем — узнаўляць калгасы па ацалелых вёсках, людзей згуртоўваць».
I яна, босая, пешкі — па сёлах. За дзень амаль увесь сельсавет абыдзе, а бывала, і ў раён дастанецца. Многа спраў у старшыні сельсавета.
У той дзень яна прыйшла дадому позна. Ногі
133
шчымелі, калі яна мыла іх ля калодзежа халоднаю вадою, але ад гаючай свежасці вады праходзіла стома, толькі яшчэ пякло ўнутры і смяглі губы. Яна выпіла конаўку вады і, ступаючы на лапікі мяккага драсёну, каб меней ляпіўся пясок на босыя ногі, пайшла ў хату. У поцемках дабралася да свайго ложка, зашамацела сенніком. У хаце было ціха, толькі мяккае вуркатанне і сцішанае сапенне чулася з куткоў. Надзея ведала: спяць спакойна толькі дзеці. У жанчын сон цяжкі, і дыхаюць яны так, нібы косяць, жнуць, махаюць сякерай. A то раптам заціхне каторая і доўга ляжыць, нібы нежывая, аж трывожна робіцца, хочацца ўстаць і крануць за плячо. А крані — падхопіцца, сядзе і, як салдат, пачынае похапкам апранацца або кідаецца адразу мацаць, будзіць дзяцей.
«Надзея, там на стале бульбіны»,— сказала Воля.
«Дзякую»,— адказала яна, але не пайшла да стала. Пайдзі яна, і ўсе паўстаюць, аблепяць стол і пачнуць пытаць, дзе была, што бачыла, чула — яна ж часта бывае ў раёне, на сходах розных, Таму жанкі зараз і не азываюцца — ведаюць, стамілася, газніцу не запаліла, не стала есці. А мо занядужала?
Надзея ляжала, прыслухоўвалася, чула, як цмокалі, саплі дзеці, і на яе сыходзіла супакаенне, адчуванне цішыні і міру. Толькі нядаўна яна стаяла ля былога пажарышча свайго селішча і жыццё перад ёю праносілася, як табун чорных коней, ажно яна ўхапілася за алешыну, каб не ўпасці — зашумела раптам у вушах, застукала ў скронях. Вецер данёс горкі пах ці то прывялага ад духаты палыну і быльнягу, які буйна парос на селішчы, ці то даўкага дыму і гары. I зноў ёй здалося, што курыцца комін, шызы дымок ападае, а можа, туман гэта
134
сцелецца долам, але яна не можа сцяміць, бо не адарваць позірк ад яго — абадранага снегам, дажджом і ветрам да голай цэглы,— не падысці і не адступіць назад. Вось так стаяць бы ёй, як гэтая абламаная алешына, маўчаць і чэзнуць на дажджах і вятрах, стаяць, пакуль трымаюць ногі, потым зваліцца і ціха ўрасці ў зямлю, у тую зямлю, дзе яны, дзеткі яе, прараслі рамонкамі і валошкай, адзінокімі каласкамі, урасці, каб загаварыць з імі шорхатам лістоты, трапятаннем травы, лёгкім паклонам кветкі. I папытаць іх: «Дзеткі мае, маленькія, дзе вы? Як мне зірнуць на вас, любых, крывінак маіх? Слепнуць вочы мае, шукаючы вас, углядаючыся ў гэты цагляны крыж, збалелася, сышло крывёю сэрца... Заламала б я рукі, як асенняе дрэва, распусціла б мятлюкі валасоў і пайшла б па свеце плакаць па вас, ды людзі глядзяць на мяне, людзі глядзяць вачыма свайго гора. Можа, яно ім таму лягчэй здаецца...»
Надзея ўстала, патупала босымі пяткамі па падлозе.
«Душна вельмі, ноч парная, дзверы адчыню»,— прашаптала яна, апраўдваючыся, што непакоіць людзей ноччу, не спіць сама і другім не дае. Стамілася, а лягла, і вочы — у столь, нават звесці павекі не можа. Вочы адкрытыя, а сама— нібы ў сне — думае, думае, нават і не думае, а, як у кіно, карціну за карцінаю глядзіць сваё жыццё і зноў жыве ў тым часе, тымі падзеямі. He адагнаць іх. Устала, адчыніла хату, пастаяла, прыслухоўваючыся да рыпення дзвярэй. Здалося, нехта плача на вуліцы. Сэрца зашчыміла, заныла. Выйшла ў прыбудоўку: буданом састаўленыя лясіны і жэрдкі, аполкі, кавалкі дошак, на іх накіданы спарахнелы картаплянік: зімою не так замятацьме дзверы, цяплсй будзе ў хаце. Трывога павяла на вуліцу: плач быў дзіця
135
чы. I праўда — вуліцаю ішлі два хлопчыкі, а за імі плёўся і плакаў меншанькі, зусім яшчэ малы. У цемры яны не заўважылі Надзею каля шула варотаў.
«Перастань раўці! — сказаў малому адзін са старэйшых.— Як толькі ўбачым дзе агеньчык, пастукаем і пусцяць. Толькі не раві».
Захлынулася Надзея жалем.
«Дзеткі, чые вы і куды ідзяце?» — папытала. Хлопчыкі спыніліся ад нечаканасці, а малы перастаў плакаць. Нейкі час яны маўчалі. Потым смялейшы папрасіў:
«Пусціце, цётачка, пераначаваць».
«Заходзьце ў хату»,— сказала яна. Сама патупала паперадзе, павяла па двары. Хлопчыкі выстраіліся за ёю ланцужком, як гусяняты. Малы схапіўся за адзежу старэйшага, каб пералезці цераз высокі парог, не застацца за дзвярыма.
«Садзіцеся на лаву,— запрасіла сцішана Надзея,— я газовачку запалю».
Хлопчыкі сядзелі прыціхлыя, мусіць, патаміліся і рады былі чалавечаму жыллю.
Мігатлівы агеньчык газоўкі не даваў разгледзець іх твары, ён выхопліваў толькі асобныя рысы, упарты падбародак аднаго са старэйшых, запалыя шчокі другога, шызыя, як мокрыя слівы, вочы меншага. Ен усё яшчэ не мог супакоіцца і недзе глыбока душыў крыўду ці боль. Надзея патрэсла ў руцэ газоўку, каб лепей намок кнот, выкруціла яго вышэй, села насупраць. На стале, дзе стаяла газоўка, ляжалі дзве шэрыя, звараныя ў мундзірах бульбіны. I дзіцячыя вочы намацалі іх у паўзмроку. Большыя толькі скоса пазіралі на бульбіны, a малога яны простатакі заваражылі. Слёзы на вачах высахлі, яны глядзелі на бульбіны здзіўлена, як на цуд. Надзея працягнула руку да бульбін. Меншы здзіўлена перавёў позірк на яе. А яна, узяў
136
шы бульбіны, каб працягнуць іх дзецям, на імгненне спынілася: бульбін дзве, а іх — трое. Вось чаму рука яе затрымалася, а малому, мусіць, здалося, што яна знарок накрыла іх, каб ён не пазіраў
«Хто прыйшоў?» — папытала Воля.
I Алена ўстала, дзеці папрачыналіся, зіркалі, як мышы, кожны са свайго кутка, варушыліся, шамацелі сеннікамі.
Воля накінула на голыя плечы хустку, закруціла ў вузел валасы. Села на ложку, звесіла босыя ногі.
Алена падышла да стала, села на ўслончык. Яна, па прывычцы, заўсёды спала ў адзежы: хоць старое, ды лепш на ўсякі выпадак мець на сабе. Так і насіла па дзве спадніцы, дзве кофты. Вось і зараз проста з пасцелі прыхінулася да стала. Ля куфра на маленькім услончыку села Наталля. I сын яе Мішкапрадажнік хацеў слізгануць за ёю з ложка, але яна прыкрыкнула н
КНІГІ ОНЛАЙН
