Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
а яго: «Спі, от увішны, усюды паспееш. Без цябе абыдуцца». Прадажнікам яго празвалі дзеці. Прыклеілася мянушка, як бахіл да валёнка. To ж Наталля расказала аднойчы пра Мішку. Карпікі акружылі іх у балоце. Высокі немец наставіў аўтамат і — як гаркне: «Хендэ хох!» Грозна, як сабака, брахнуў. Наталля трымала Мішку на руках, а ён, маленькі, спужаўся, ручкі і падняў. Так дзеці і празвалі яго прадажнікам. Спачатку ён плакаў, біўся з імі, прасіў маці «назад расказаць усё, падругому», але потым звыкся. Ды і яны цяпер меней дражніліся. Толькі як ужо вельмі дапячэ.
I Ромкаабжыранец прачнуўся, малодшы Аленін. Сеў, пацягнуў носам і сонна папытаў: «Блінцы пяклі?» Наталліны дзяўчаткі пырснулі ад смеху. «Во, і сняцца блінцы». Ромка думаў, што ўжо раніца, а раніцою заўсёды пяклі бліны, і ён баяўся
137
праспаць, каб не паелі, бо ніколі не наядаўся, заўсёды быў галодны.
Надзея акуратна нажом падзялііла бульбіны: ад аднае адрэзала бачок, потым ад другой і злажыла іх разам. Яна паклала па надрэзанай бульбіне перад старэйшымі хлопчыкамі, а маленькаму — з дзвюх палавінак.
«Ды адкуль жа вы ідзяце?»
«Мы, цётачка, з горада»,— адказаў старэйшы, праглынуўшы бульбіну, нават не зняўшы лушпайку.
Твар яго быў сур’ёзны, як у дарослага. Тры глыбокія зморшчыны прарэзалі лоб, і калі ён узнімаў вочы, барозны гэтыя былі асабліва выразныя.
«Дзеткі мае, а дзе ж ваша маці?» — папытала Надзея.
Расказваў большы. Расказваў, што горад іх зусім разбураны, што на вуліцах адна цэгла. Есці няма чаго. Вось яны і пайшлі.
«А ці ж вы папыталі ў каго, як адыходзілі?» — занепакоілася Надзея. Мо педзе рвецца з болю сэрца ў жанчыны.
«Мая дык сама сказала: ідзіце, жывыя застанецеся, людзі памерці не дадуць, па сёлах ідзіце... А яго,— ён паказаў кіўком галавы на меншага,— мы б не ўзялі, ды маці ў яго зусім хворая, не ўстае».
Расказвалі яны пра сябе неахвотна, мусіць, абрыдла ў чужых хатах расказваць адно і тое ж.
Жанчыны маўчалі. Наталля ледзь чутна божкала, а Надзея глядзела і глядзела на дзяцей. I хацелася ёй, каб вось так кожны вечар сядзелі яны за сталом, а яна насупраць. Неверагодная, амаль вар’яцкая думка прыйшла ёй у галаву: можа, гэта каторы яе, вось той меншанькі, яму ж, мусіць, гадкоў шэсць. Яна ўбачыла, як ён прыкладае галоўку да стала і спахапілася. Хацела паслаць ім доле,
138
саломы ўнесці. Але большыя запярэчылі: можа, у вас у хляве сена ёсць ці салома, мы паспім, а заўтра пойдзем, чаго мы будзем замінаць у хаце. Большыя ўсталі зза стала. Малы таксама прахапіўся, баючыся адстаць, заспяшаўся. Але стаў на ногі і войкнуў. Надзея згрэбла яго на рукі і паднесла бліжэй да газоўкі.
«А божа ж мой, у цябе ж ножка якая. Уся ўспухла. Нарывае».
«На калючку драцяную наступіў»,— пажаліўся хлопчык.
Жанкі схіліліся над ім: што там у яго.
«Гэта каб цыбульку печаную».
«Цыбульку не трэба пячы, яна сырая смачнейшая».
«Няма, маё дзіцятка. Скора нарасце, вось тады і з’ясі».
«Папарыць ды пракалоць трэба, гной выдавіць, палягчэе яму».
Надзея дастала з печы ваду: чыгун з вадою заўсёды ставілі ў печ пасля таго, як выпальвалі,— на ўсякі выпадак. Пасадзіла хлопчыка на ўслончык, нагу ў ночвы з цёплай вадою апусціла, патрымала, палатнянаю полачкаю выцерла. Старэйшых Наталля завяла ў хлеў, дзе ляжала невядома з якога лета сена.
Надзея зняла ў малога з пляча торбачку.
«Хай вось тут ляжыць. А цяпер дай мне ножку да святла,— яна паставіла газоўку на падлогу, сама на каленях стала перад дзіцем.— Я, бачыш, шпілечку над газовачкай патрымаю, і нічога не пачуеш, як пракалю».
Ен паслухмяна выставіў нагу. Ад цёплай вады апаў боль, і ён пачынаў з даверам адносіцца да жанчыны, але час ад часу пазіраў на торбачку, ці ляжыць яна. Войкнуў, як праколвала нарыў, але
139
не вырываўся, не плакаў. Яна закручвала ножку кавалачкам палатна і прыгаворвала:
«Во, бачыш які ты трывушчы, пацярпеў, і лягчэй будзе, загоіцца. Ну, ідзі кладзіся спаць, вось там, на маім ложку. He хочаш, тады от тут на лаве табе пасцялю...»
«Не, я пайду да сваіх,— заўпарціўся малы.— Пайду да хлопцаў». .
Ён хуценька перакінуў цераз плячо торбачку — паркалёвую ў чырвоны мак, пашытую ці не з матчынай сукенкі.
«Ну, ідзі сабе, я завяду»,— не стала пярэчыць яна.
У хаце панаваў сон. Надзея ж не магла заснуць. Настойлівая думка завалодала ёю: не пусціць, угаварыць, пакінуць малога. Неверагодныя, шчаслівыя карціны паўставалі перад ёю: яна нясе яго на руках, як зусім маленькага, люляе яго, ідзе з ім паўз жыта, ён валошку рве, яна выпусціла яго руку... і няма, няма яго, прапаў, воблачка стала над пелем. Бяжыць яна, крычыць, заве, у жыта падае, а воблачка стаіць над полем. Угледзелася ў яго: вочкі, як дзве абмытыя слівы, глядзяць на яе пакорліва і ціха, глядзяць, не міргаюць, не смяюцца і не плачуць, вочкі, як дзве шызыя мокрыя слівы...
Пачула — бразнулі дзверы. Прыўзнялася на ложку.
«Гэта я,— азвалася Наталля. Завядзёнка ў іх была такая — азывацца ўночы, ці ўстаеш чаго, ці ў хату заходзіш, каб другіх не непакоіць, каб спавясціць, што ўсё ціха.— У хлеў хадзіла, паглядзела. Падалося, што той, большы, курыць — твар у яго жоўты...»
«Божа мой, яны яшчэ дзеці, горкія, бедныя дзеці...» — як прысароміла яе Надзея.
140
Стамілася яна ад думак сваіх, ад нечаканай буры пачуццяў, цесна ў грудзях стала, слёзы ў горле сталі, не пракаўтнуць, сцялася ўся, аціхла.
«Надзя, Надзея,— уздыхнула Наталля, пачуўшы глухія ўзрыды,— што ты з сабою робіш? Супакойся. He вернеш тое, не дагоніш. Разгорніў цябе гэты хлапчук. Дасць бог, яшчэ і сваіх дзетак мецьмеш. Ты ж маладая... Такая маладая...» — нібы здзівілася Наталля. Ад яе слоў яшчэ болей расплакалася Надзея, але скора лягчэй, свабадней стала ў грудзях.
He спаў і хлопчык. Дзіця яшчэ, размяк ён, мусіць, ад пяшчоты, успомніў маці, і так яму захацелася дадому, хоць бяжы... Плакаў ён, пакуль не змогся і не заснуў.
Пад раніцу Надзея зайшла ў хлеў: паднялася па драбінках, заглянула на вышкі з сенам: спянь хлопчыкі. Супакоеная, пайшла ў хату, учыніла бліны. Паснедаўшы, хлопчыкі вырашылі іспі дадому, хіба толькі ўночы ім прыйшла такая думка. Ян^ распытвалі дарогу.
«А ты заставайся, няхай ножка загоіцца,— ніха сказала Надзея,— пабудзь у мяне».
«Не»,— крутануў ён галавою і доўгадоўга пазіраў на яе, не разумеючы, мусіць, іакой прыхільнасці да яго. I не мог ён даўмець, чаму вочы гэтай жанчыны так падобны на вочы яго маці. Вось так яна глядзела на яго, калі ён падаваўся з хлопчыкамі жабраваць.
Надзея праводзіла іх за вёску: думалася ўсё, угаворыць меншанькага. Але ён маўчаў, гаварылі за яго старэйшыя.
«Цётачка, яму не можна заставацца — нам у школу скора ісці. Мы вучыцца будзем. Горад наш пэўна ўжо аслабанілі».
«У нас таксама будзе школа...»
141
«Цётачка, у яго маці вельмі хворая, сухоты ў яе. А ён хлеба ёй нясе».
Надзея зірнула на худую торбачку, на вочы, як дзве слівы, заплакала.
Яна выняла зза пазухі полудзень — загорнутыя ў чыстую анучку скручаныя бліны, яшчэ цёплыя, ды пер’е цыбулі — і паклала яму ў торбачку. Гэта адно ён і ўзяў. А яна хацела аддаць яму так многа...
Дзеці пайшлі. I ён, маленькі, кульгаў, стараўся не адставаць. Яна глядзела ўслед. А ёй бы дагнаць, вярнуць яго, не пусціць, сказаць, што маці яго, мусіць, памерла (ой няможна так гаварыць дзіцяці!), а яна стаіць як слуп. Вось памкнулася, пазвала, пабегла. Спыніліся хлопчыкі.
«Не забудзься, дзіцятка,— сказала яна малому,— Надзея мяне завуць. А вёска наша Паддубнае. Папытаеш, дзе тут Надзея жыве,— задыхаючыся, душачыся слязьмі, гаварыла яна.— He забудзься ж, вярніся, як што!»
I бяссоннымі начамі або за работаю на адзіноце думала яна пра дзяцей сваіх. А было іх трое, двое маленькіх зусім, а ў трэцяга вочы, як дзве шызыя мокрыя слівы. Думалася, ёй, трэці жывы — можа, і вернецца...
Аднойчы прыйшла з Марыва, вёскі што за шашою, сваячка Алены. Стала расказваць, што трое дзетак нядаўна ішло з Паддубнага, дык там, дзе расступаюцца бярозы, ля шашы патрапілі на міну. Ведама, дзеці, не ішлі пасярэдзіне дарогі, дзе падводы ды людзі прайшлі, а пабраліся сцежкаю. «Можа, паддубенскія чые? — пытала жанчына.— Меншанькі, кажуць, ззаду ішоў, той толькі ацалеў. Машына ішла ваенная, падабрала».
У Надзеі зайшлося сэрца, здаецца, сыходзіла яно крывёю. «Гэта яны!» Выбраўшы час, пайшла ў раён. Думала, можа, у бальніцы дзе малога па
142
кінулі, але не, там яго не было. I ніхто ёй нічога сказаць не мог. I доўгадоўга яшчэ бачыла ў cue вочы, як вільготныя слівы...
...Надзея ўстала, зноў узяла зялёны гузік.
— Маці, ты што ходзіш? — скрозь сон папытаў Пятро.
— Таблетку вып’ю.
— Ты ж толькі піла. Глядзі, табе многа нельга. Паляжы крыху, заснеш.
— Так не заснеш,— уздыхнула яна.
— Табе трэба спаць. Заўтра ж пачнём жаць Адамаў клін. Ты не забыла?
— Заўтра? Але, гэта заўтра...
Ч астк а трэцяя
«Горда стаіш ты, старая дзічка, раскінула шырока голле, натапырыла дзесяткі вострых іголак на кожнай галінцы і ўсё йіапочаш калянай лістотай. Аб чым ты гамоніш уночы і ўдзень? To неспакойна, то задумліваціха? Ты шмат што ведаеш. А ці памятаеш, як прынеслі цябе з лесу, крывенькую ды тоненькую, бо цягнулася ты да святла, да сонца ў натоўпе разнамаснага падлеску? I ўжо тады выпусціла жальцы ■— хацелася жыць, цвісці, берагчы плады, дык трэба было змагацца, быць напагатове! ён, ходзячы па лесе, даўно заўважыў цябе. Спыняўся, шкадаваў, як сіротку.
ён пасадзіў цябе ля сваёй хаты ў куточку саду, дзікую, натапыраную, колкую. Потым была зіма, небывалыя пяклі маразы, ад холаду птушкі падалі на ляту, карані дрэў балюча сціснула глеба, рэчка да дна вымерзла, нібы ночвы з вадою. У тую зіму ішла вайна: абодва сыны яго пайшлі на фронт. Пайшлі, як у ваду канулі. Уздыхнула зямля вясною, адтала. Трава ў гору пайшла, лясы. зашумелі, a сад — красуні грушы, пястухі яблыні — нібы заснуў і нічога таго не бачыў. He пілі дрэвы бруйлі
144
выя сокі зямлі, не рваліся к сонцу, не апраналі вясельны вэлюм. Так і стаялі, неапранутыя, а ты зацвіла, не густа, затое святочна і чыста.
Ен пастаяў, палюбаваўся табою, уздыхнуў, агледзеўійы сонны сад свой, падзівіўся тваёй трываласці, пахваліў і палюбіў цябе яшчэ болей, такую, якая ты была — калючая, крывенькая. Потым ссек — гэта было як пахаванне —
КНІГІ ОНЛАЙН
