Надзеевіч
Ніна Маеўская
Выдавец: Юнацтва
Памер: 222с.
Мінск 1983
ждж не перасціхаў. Дарогу развезла. Пятро як ні стараўся, але то тут, то там трапляў у выбоіны, яго ўвесь час зацягвала ў глыбокую каляіну.
Станцыйны будынак быў бязлюдны. Марыя зразумела — спазніліся. Яе здагадкі пацвердзіла і заспаная касірка, якая сядзела, захінуўшыся ў вялікую пуховую хустку, чакаючы, пакуль пройдзе апошні начны цягнік.
— Спазніліся,— сказала сумна Марыя.— Цяпер толькі заўтра...
Марыя села на шырокую, парэзаную сцізорыкам — нехта спрабаваў пакінуць тут свой след — лаву, нібы збіралася тут сядзець да заўтра. Яна аб нечым засцярожана думала. Пятру нават зда
14 Зак. 3627
209
лося, што яна забылася на яго. Потым Марыя падняла вочы, пільна паглядзела на яго, нібы не адважвалася нешта сказаць, нібы чакала, каб ён здагадаўся сам.
— Як завецца ваша... твая...— ён выгаварыў апошняе няўмела, нязвыкла, як бы ніколі і не гаварыў гэтага слова,— вёска? Ці гэта горад?
— Ветрава, вёска, як і Паддубнае. Толькі ў нас лесу амаль няма, адны палі...
Яна раптам нібы схамянулася, што гаворыць не аб тым. Ці запярэчыла нейкай сваёй думцы:
— He, мне трэба туды сёння. Сёння!
Зноў ён заўважыў маленькія зморшчынкі, якімі праявіўся на лбе клопат. Голас яе быў такі настойлівы і парыўны, што Пятро ўмомант усхапіўся з лавы, нібы павінуючыся яе загаду, поўны рашучасці.
— Колькі будзе вёрст? — спытаў ён.
Яна адказала.
Ен прыкінуў, што на матацыкле нават у такі дождж можна ўправіцца... Але не паспеў прыкінуць, як думкі яго пераблытаў яе голас:
— Апошнія тры кіламетры ад поезда я звычайна бягу...
На момант ён уявіў, як яна бяжыць сцежкаю паміж жыта, чамусьці тою, дзе ён тады яе напаткаў, убачыў быццам наяве, як рассыпаліся па плячах яе валасы, заружавелі шчокі, і толькі тут папытаў сябе: да каго ж яна бяжыць? Хто там, на тым канцы сцежкі? I ўсё нібы перавярнулася ў яго душы. Зайздрасна стала таму, невядомаму, што, як прывід, стаяў на тым канцы сцежкі, загадкавы і незнаёмы.
Яна ж тым часам узіралася ў цёмны чатырохкутнік залітага дажджом акна.
На момант ён уявіў, сам не ведае чаму, Ната
210
шу, як яна сядзела на ганку, асветленая сонцам, потым там, ля адрыны, захінутую ў празрыстую апінаху. Успомніў яе позірк — непрыхільны, нават пагардлівы,— аж халаднавата стала, а можа, гэта проста спаўзлі за каўнер халодныя дажджавыя кроплі.
Як яму хацелася пасадзіць гэту заклапочаную дзяўчыну на матацыкл і павезці сонечнай вуліцай у нядзелю, калі яна запоўнена людзьмі, зухавата гнаць матацыкл, і каб яна смяялася. Няхай бы бачылі ўсе, што яна смяецца, што яна шчаслівая.
— Цягнік прыходзіць рана, аўтобуса няма, дык я — пешшу,— гаварыла Марыя.
I яго зноў параніла думка — да каго ж яна спяшаецца? Неверагодна захацелася пабачыць «яго», паставіць насупраць, памерацца позіркам. He, прывезці яе і сказаць: «Што ж ты? Яна вунь як да цябе спяшаецца, а ты тлуміш, мусіць, ёй галаву? Дык ведай — ёсць я!»
— Паехалі! — рашуча сказаў ён, падаючы ёй аранжавы шлем.— Гадзіны ў тры будзем там.
Яна ўдзячна зірнула на яго праяснелымі вачыма, згодна кіўнула і заспяшалася ўслед, Пятро ж адчуваў, мусіць, ці не ўпершыню, сваю перавагу над ёю, бо яна цяпер поўнасцю была ў яго ўладзе. Але іменна гэта ўлада над ёю струніла яго, застаўляла паводзіць сябе сур’ёзна і стала.
Неба пачало крышку праясняцца, калі яны звярнулі з шашы, праскочылі пераезд і паехалі па той дарозе, якую яна заўсёды адольвала бягом. I тое, што дарога, як і ўяўляў Пятро, ішла полем, крыху засмуціла яго. Значыць, і ўсё астатняе можа пацвердзіцца.
Пятро прыпыніў матацыкл на ціхай, соннай селавой вуліцы. Марыя хуценька саскочыла, таропка адчыніла старыя веснічкі, спынілася ля ганка ста
14’
211
рой і, як падалося Пятру, змрочнай хаты. Дзверы ёй ніхто не адчыніў, не запаліў святла, хата была пустая. Занепакоеная Марыя на хвіліну прыпынілася, нібы разважала, што ж здарылася. Потым кінулася цераз вуліцу, дзе ўжо нехта адхінуў у акне белую фіраначку.
Пятро паставіў на ножкі матацыкл тут жа на вуліцы, сам сеў на лаўку ля весніц. Вуліца спала, і наогул цішыня стаяла тут дзіўная, глухая, ажно непрыемна было вушам. А можа, гэта пасля свісту ветру і грукату матора? Тут як бы і не было дажджу, хаця зямля была крышку вільготная, можа, ад ранішвяй рг?ы. Пятро зірнуў на свае запырсканыя граззю боты. Позірк яго спыніўся на бляшаным страката размаляваным чалавечку, які ляжаў на зямлі. Пятро бачыў не раз гэтую цацку: чалавечак скакаў на коніку, які заводзіўся ключыкам. Але конік, мусіць, некуды паскакаў адзін. Пятро падняў чалавечка і паклаў на край лаўкі.
3 дома насупраць выйшла жанчына.
— Зайдзіце ж у хату,— ветліва запрасіла яна.— Марыя адразу да дзіцяці кінулася, а мне і неўзнакі, што вы сядзіце. А з дарогі ж. Матацыкла няхай стаіць,— супакоіла яна.— Гэта як дзеці паўстаюць, то трэба будзе ў двор завесці, каб не лазілі, бо што і адвінцяць. Заходзьце, заходзьце,— запрашала жанчына.— А можа, усё ж яго ў двор заведзяце? Во сюды.— Жанчына была гаваркая.— Я дык гэтых матацыклаў смерць не люблю, у нас за імі па сяле не прайсці. Мусіць, яно ўсюды так. Добра, Марыя прыехала, а то я ўжо і не ведала, як быць... Гэта ж, маё дзіцятка, свякроўка яе памерла, а я во і не ведаю, як ёй сказаць. Вот жытка наша такая, сёння ходзіш, а заўтра ляжаш і рукі зложыш. А вы праходзьце ў хату...
Пятро спыніўся ў парозе вялікай хаты. У no
212
цемках жаўцела, як паляна ў жоўтых адуванчыках, памытая падлога. 3за паркалёвай занавескі чуўся ласкавы, пяшчотны голас Марыі:
— He пазнаў ты мяне, не пазнаў. Пабудзіла цябе, ну спі, спі. Спі, мой козлік мурзаценькі.
— От цешыцца, мой божа,— сказала гаспадыня да Пятра. I выцерла слязу.
3за шырмы выйшла Марыя. На руках у яе было дзіцятка. Яно тулілася да яе шчакі заспаным тварыкам. Пятро пазіраў на яго, як на цуд, не могучы адвесці вачэй.
— Хай бы спаў яшчэ,— сказала жанчына да Марыі,— пакладзі яго. ён у мяне хораша спаў, праўда, першую ноч намучылася. Прачнецца, убачыць, што я — і ў слёзы. «Бабы ма, бабы ма»,— усё шчабятаў. Праходзьце, сядайце, а во зараз чаю хоць звару. Ды і воддых вам трэба, усю ж ноч, мусіць, ехалі. Блізкі свет. I я ж кажу, гэтыя матацыклы — і ліха, і добра. Ото мігам і прыехала. А я паслала Мітрышынага хлопчыка, каб тэлеграму адбіў, рубель дала. Кажу, на астатнія цукерак сабе купіш. Думала, зманіў, а бачыш ты, маладзец, выканаў.
— Андрэеўна, дык калі яе паклалі ў бальніцу? — занепакоена папытала Марыя.
— Пакладзі, маё дзіцятка, яго ці дай бо я. Ен жа, бачыш, дрэмле.
— Андрэеўна, дык раскажыце ж пра маці,— зноў запытала Марыя.
— Што ж тут расказваць. Пазаўчора завезлі, а от учора спавясцілі...
Марыя пазірала на яе шырока адкрытымі вачыма, нібы нешта не разумела.
— Ага, дзеткі, учора спавясцілі, ужо падвячоркам. Дзякуй богу, што хоць смерць яе лёгкая, мне б
213
так памерці, не ляжаць, не мучыцца. Няма, дзеткі, за кім. От...
Марыя сядзела нерухома, вочы яе асцеклянелі. Яна маўчала, аж пакуль не вырваўся з грудзей цяжкі, роспачны стогн. Андрэеўна не супакойвала яе. А ўсё гаварылагаварыла, нібы хацела адвесці яе ад таго, што толькі што сказала, як птушка адводзіць чалавека ад гнязда. Гаварыла, усё больш звяртаючыся да Пятра, хоць часта паўтарала свой зварот «мае дзеткі».
— Яна, мае дзеткі, усё па ім убівалася, па сыну. Гэта ж, скажэце, як перанесці, калі ў мірны час чалавек гіне. Вайна, дак яна для ўсіх вайна. А гэта... Два гадочкі адслужыў, ужо дадому чакала, a перад тым яшчэ і ў водпуск прыехаў. Дак, мае дзеткі, яна пасля таго нейкая як застылая зрабілася: здаецца, нічога не бачыла і не чула. Усё думала пра яго. Гаварыла, расказвала ўсім, як і маленькі быў, як і падрос, як з Марыяй пабраліся... Гэтак лягчэй ёй было, мае дзеткі. Крыху от акрыяла, як Марыя дзіцятка прывезла. Яна яго Славікам і не звала, а ўсё Лесікам, як сына. Лажыся, мае дзеткі, перадрамі,— звярнулася да Пятра,— от тут во раскладушку я паставіла. Мой унучак, як прыязджае, усё на ёй спіць,— гаварыла яна, кладучы падушку.— I ты, Марыйка, прыляж ды паплач сабе. Хто ж па ёй, беднай, паплача? А яна ж цябе вельмі любіла. Учора от мы з бабамі сабраліся на лаўцы да ўспаміналі ўсё яе. I пра цябе гаварылі. Цяжка будзе табе. Але ж дзіцятка, бог даў, падрасло. Цяперака ў яслі аддасі, сяктак будзеш жыць.
За шырмай ціха спала дзіця. Марыя ж сядзела каля яго і бязгучна плакала. Пятро крануў яе за плячо.
— He плач, усё ўладзіцца,— сказаў цвёрдым
214
шэптам.— Ведай, што ёсць я! А цяпер я паеду, трэба ж на работу. Пра цябе я скажу, не хвалюйся. А за вамі прыеду пазаўтра. Вазьму машыну і прыеду. Ты чакай мяне...
Яна праводзіла яго за весніцы.
— Усяго добрага, Надзеевіч! — сказала ціха.
Яшчэ здалёк Пятро ўбачыў маці. Яна стаяла ля весніц, накінуўшы на плечы ваўняную хустку, чакала яго. Здаецца, што вось так і стаяла з таго часу, як ён паехаў.
Заводзячы ў двор матацыкл, ён зазірнуў ёй у вочы, стомлена ўсміхнуўся. Яна адпо толькі плюснула павекамі, таксама бяссоннымі і, відаць, цяжкімі.
Яны, як заўсёды, разумелі адно аднаго моўчкі. Ён ведаў, што маці, можа, і не звяла вачэй за ноч, непакоілася, прыслухоўвалася да дарогі.
— Дождж ішоў усю ноч,— прамовіла нібы між іншым, але тым выказала глыбокую трывогу за яго.
— А там толькі зямлю абрасіў,— адказаў ён, нібы папракнуў, што не было падставы хвалявацца.
Маці заспяшалася ў хату. Пакуль ён мыўся, пераапранаўся, падала снеданне. Сама села насупраць, пазірала, як ён есць. Маўчала. He пытала нічога. Чакала, што сам скажа. I ён не пачынаў гаворкі, не ведаў, як да яе падступіцца.
— Маці, я сёння паеду за ёю.
Пятро не сказаў за кім, але маці ведала — ён гаворыць пра Марыю.
— Толькі трэба ўзяць машыну. Папрашу старшыню выпісаць пуцёўку.
Надзея сцішвала сэрца. Але яно закалацілася, захвалявалася. I сама не ведала — радасць то ці бяда набліжаецца. I горла нешта перахапіла, слова не сказаць. А ён чакае. Толькі сляза папаўзла па шчацэ.
215
— Маці, ты што? — уразіўся ён, пабачыўшы слёзы.— А казала, унукаў будзеш гадаваць...
ён абняў яе за плечы, і яна кіўнула згодна. Ен дакрануўся да яе рукі, пагладзіў.
— Зможаш? — зноў папытаў. I яна зноў кіўнула.
Сышлі слёзы, і твар яе праяснеў. Пятро падумаў: цяпер можна ёй сказаць.
— Маці, у яе — дзіця...
— Я здагадвалася. Сум тады быў у яе вачах.
ён чакаў, што яна скажа
КНІГІ ОНЛАЙН
