Нарадзілася я на Палессі...
фальклорна-этнаграфічная спадчына
Эма Яленская
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 374с.
Мінск 2019
- Я хачу за цебе замуж іці.
- Ну, добрэ, он кажэ, так ідзі на ropy, да мне там пачэкай. Я тут спраўлюсе, прыйду і цебе за жонку вазьму.
Пашла ана ўбраласе на ropy і чэкае. Да серэдульша кажэ:
- Я хачу за цебе замуж іці ты мне надта спадабаўсе.
- Ну, добрэ, он кажэ, так ідзі на ropy, да мне там пачэкай.
Пашла ана і чэкае. Да меньша кажэ:
- Я хачу за цебе замуж іці.
Ну, добрэ. Вулёзь на ropy, пачэкай прыду, вазьму за жонку. Толькі ж выкінь мне вероўку, штоб я мог выйці.
Да каток узяў петушка на плечы да й па вероўцэ вулёз на ropy. Там забіў, задраў, заеў усе тры ведзьмовые дочкі да й уцёк да свае хаткі. Да й жывуць аны і жывуць з петушком от тут недалечко за Сянажь/цамі і цяпер жывуць.
Аудка
Було ў бацькі тры сыны, два разумные, а трэці дурэнь. Надзяўсе ў іх садзе дзік. Ніхто таго дзіка не выганіць. Бацько паслаў старшаго, не выганіў. Паслаў серэдульшаго і той не выганіў. Кажэ он да трэцяго:
Ідзі ты, хоць дурный папробуй.
Пашоў дурэнь. Злавіў дзіка і ўбіў. Прыходзіць дадому, кажэ:
А што, татко, хоць я дурэнь, такі ўбіў дзіка.
Ну, добрэ. Дзе ж его таго дзіка дзяць?
Трэба его ў лесе закапаць.
Пашлі тые браты ўтрох, закапалі дзіка. Да й пазавідавалі дурню да й брата забілі і пахавалі ў мураўю. Прыходзяць дадому. Бацько путае:
Дзе ж дурэнь?
А хто ж его ведае! Пашоў дзе то, ведомо, дурэнь.
Нема сына. Бацько чэкае адно лета, другое нема да й і чуткі нема. Да й на мураўю вырасла ерба. Пастушкі каровы паслі, зрэзалі ербіну, зрабілі сабе дудачку. Сталі граць. Як сталі граць, так дудачка кажэ:
Заграй, заграй, пастушок мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Ідуць касцы. Пачулі гэтую дудку, кажуць:
Хлопцы, да дзе ж вы ё ўзялі?
От, тут, кажуць, вырэзалі ербіна расла, так вырэзалі.
Касец узяў, заграў дак дудка:
Заграй, заграй, дзедачко, мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Едуць купцы. Купец пачуў, кажэ:
Прадайце мне гэту дудку.
А што даце?
Ну, патаргавалісе аны, купіў купец гэту дудку заграў. А дудка:
Заграй, заграй, купчыку, мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Заехалі тые купцы на ноч да чэлавека. А да якого чэлавека? Да таго бацькі. Сталі аны граць на гэтай дудцэ, так брат кажэ:
Што тая дудка гаворыць? Дайце мне я заграю.
Заграў, а дудка:
Заграй, заграй, брацейко, ты мене ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Сестра пачула, кажэ:
Што гэто? Пазволь, я папробую. А дудка:
Заграй, заграй, сестрыца мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Да матка кажэ:
Дайце мне.
А дудка:
Заграй, заграй, мамачко, мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Бацько пачуў.
Што гэто сталасе! Дайце я пабачу.
А дудка:
Заграй, заграй, татачко, мене братко ўбіў, да за таго дз/чэнька, што ў садочку рыў.
Дагадалісе аны. Давай прызнавацьса. Бацько путае:
Дзе вы его дзелі? Кажыце. Справедліво. Нішто вам не будзе.
Аны ўсё сказалі. Так пашлі да мураўя, адкапалі, да зрабілі труну усё чысто і пахавалі на могілках.
Бдізняты
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Быў кароль з каралёву. Мелі аны сына. Узяў той сын, ажэніўсе. Пабылі аны самі з сабою гадоў тры да й ана ў ценжы. А ему трэба ехаць. Паехаў он, а ана мела блізьнята, два сынкі надто красівые! На патыліцэ месяц, а на лобе гвездачка. Напісала да мужа пісьмо, што так і так, і паслала сваім парабкам што даў Бог два сынкі красівые, на патыліцэ месяц, а на лобе гвездачка. Той парабак нёс, нёс тое пісьмо, да зайшоў на ноч. У лесе хатка стаіць, так зайшоў. А там жыла ведзьма, і ў ей була дочка. Дак етая ведзьма, як толькі парабак заснуў, адняла ў его пісьмо перэчытала, да тое кінула ў печку, а напісала другое: што радзіласе дзіця ні воўк, ні звер. Бог ведае што! Да й парабак панёс. Ведама, чытаць не ўмее, не ведае, што несе. Як прышоў, аддаў пісьмо. Да той муж каралевіч перэчытаў да й напісаў зараз: штоб іх не було, пакуль дадому прыедзе. Стыд! Як не людзям! Да пазабівалі тые сынкі, у саду пахавалі. Вырасьлі на магілках два явары. Прыехаў каралевіч дадому сынкоў нема. Да кажэ да жонкі:
— Што ты мела! Hi воўк, ні звер! Бог ведае што!
Узяў і ее прагнаў. Пашла ана бедненька, а он узяў ажэніўсе з той ведзьмінай дачкой. Жывуць аны, жывуць. Да тая ведзьміна дачка гаворыць:
Нашто тые явары седзяць! Трэба зсеч іх да спаліць.
Спалілі тые явары, да пбпёў укінулі на двор. Гоніць пастух авечкі. Узяла авечка, лізнула таго папяльца зрадзілісе ў ей блізьнята, два баранчыкі, харошы не жарты. Раслі аны да не баранчыкі, а зрабілісе сынкі. Тые самые месяц на патыліцы, а на лобе гвездачка. Ідзе тая іх матка абадраўшысе, просіцса да іх на службу. Ну, добрэ стала ў іх служыць да й пазнала іх, што ето
ей сынкі. Жывуць аны, жывуць. Да той каралевіч хочэ, штоб ему хто байку сказаў лежыць на ложку да й кажэ:
- От, хацеў бы, каб хто байку збаяў.
Ніхто такой байкі не ўмее, як тые два хлопчыкі. Трэба іх заклікаць. Прышлі аны давай баяць.
- Ото так було: быў кароль з каралёваю, мелі аны сына. Той каралевіч ажэніўсе, да тры годы былі з сабой мусеў ён уехаць. Да ана радзіла двох сынкоў месяц на патыліцэ, а на лобе гвяздачка.
Да той каралевіч кажэ:
- Так було.
- Дак ана напісала пісьмо, што так і так, даў Бог сынкоў і паслала сваім парабкам. А той зайшоў на ноч у ведзьміну хату да й лёг спаць.
Да той каралевіч кажэ:
- Так було.
- А тая ведзьма пісьмо перэменіла і напісала, што радзіласе дзіця ні воўк, ні звер, неведама што.
Да й он кажэ:
- Так було.
- Так той каралевіч напісаў, штоб сыноў страцілі, а патом і жонку праган/ў, і з ведзьмінай дочкай ажэніўсе.
- Так було.
- А гэтых сынкоў забілі да й у садзе закапалі, а на магілках выраслі два явары. Да тая ведзьміна дочка сказала, штобы іх зсеклі да спалілі на пбпёў.
- Так було.
- А той пбпёўукінулі на двор і авечка злізала, і прывела два баранчыкі.
- Так було.
- А з етых баранчыкаў зрабілісе два хлопчыкі, на патыліцы месяц, а на лобе Гвяздачка. Дак тые хлопчыкі знялі шапачкі асьвецілі пакой. А той каралевіч схваціўсе:
- Ах, я нешчасьлівы! To ж мае сынкі!
Узяў гэту другую жонку, ведзьміну дачку, на жэлезну барону разцягнуў да й коньмі паразрываў начысто. А гэту перваю ўзяў ізноў да себе і жывуць аны разэм — да й цепер жывуць.
Рыбалоў і ліса
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Паехаў рыбалоў па рыбу. Налавіў цэлый воз. А ліса пагледае. Забегла на дарогу, зрабіласе нежываю. Прыехаў он, укінуў на воз.
- Нехай будзе зраблю калнір да шубы.
Едзе он далей, а ана прадрала дзюрачку ў меху, рыбкі выкідае. Он не агледзіўсе. Прыехаў дадому, клічэ жонку:
— Рыбы выймай!
А тут рыб нема. А ліса ўскочыла, пабегла, рыбкі павыкідаўшы. Пазберала, смакуе яка смачнейша. Прыходзіць да ее воўк, кажэ:
Кумко, галубко, што ты еш? Дай мне.
Ага, зараз! Так пайдзі, налаві.
А дзе ж, кумко, галубко, лавіць?
Пайдзем, я табе пакажу.
Павела его там, дзе быў перэсечон лёд.
Тыч хвост у рэку.
Кумко, галубко, а як мне казаці?
Кажы: берысе, рыбка веліка, малая! Берысе, рыбка веліка, малая!
А сама сабе бегаючы кажэ:
Мерзні, мерзні.
Стаў хвост умерзаць. Цяжко ему падумаць.
He, не руш, нехай набераецса шмат.
Як умёрз саўсім, падскакуе.
Цягні, цягні.
А ён не можэ. Да й ана пабегла да села, крычыць:
Людзе, людзе, ідзеце воўка біць.
Набеглі з качэргамі, з памёламі воўка забілі. Да кума воўка звела.
Хдопчык і воўк
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Быў дзед з бабаю не мелі аны дзецей. Узяў дзед, адсек сабе палец і палажыў у печурэчцэ1. Пальчык лежаў, лежаў, да зрабіўсе хлопчык. Ідзе дзед араць. А той хлопчыкурос ужэ гаворыць:
Дзедку мой галубочку, пайду з табой.
Ці ты, кажэ, сынку, пойдзеш? Ці ж ты здолееш? Гэто далеко! Дарма, дзедку, пайду.
Узялі аны, пашлі. Аруць аны, аруць а хлопчык адстаў. Прыходзіць да его воўк. Узяў да й зьеў. Да й хлопчык у том воўку седзячы не дае ему прыпбніцьса, мучыць его, порае. Воўк рад бы его выкінуць, да хлопчык кажэ да его:
Несі мне на дзедаво поле.
Прынёс на дзедаво поле, кажэ:
Лезь з мене.
He, не палезу несі ў дзедавый двор.
Прынёс он его на двор, кажэ:
Лезь з мене.
He, не палезу несі ў дзедаву хату.
Вайшоў воўк у хату. Дзед як зерне воўк! Як схваціўсе, дзьверы зачыніў. Біў, біў, пакуль не забіў. Хлопчык тады вылез з воўка. I жыве з дзедам добрэ да надто багато!
1 Печурэчка малая ямка на правым баку ў печы.
Вядзьмак і ведзьма
Быў дзед з бабаю. Баба була ведзьма, а дзед ведзьмар. Узяў дзед да й помер. Баба кажэ:
Кабы хто пры дзеду начэваў, я б ему дала чорну кароўку і шчэ грошы трошкі.
А була там серацінка бедненька. Кажэ:
Я магу перэначэваць.
Ці ж можэш?
Да я магу, перэначую.
Ну, добрэ. Узяла тая ведзьма, дала ей прасьці тры фунты кудзелі і паставіла рэшато верэцён.
Ну, прадзі, каб не заснула.
Серацінка села пры небошчыку да й прадзе. Да рушыцса небошчык ведомо, ведзьмар! Да кажэ:
Дзеўка-дзевіца, а што ты робіш?
Праду за бело млічко, за чорну кароўку.
Паварочыўсе да й устаў.
Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
Праду за бело млічко, за чорну кароўку.
Сеў.
Дзеўка-дзевіца, а што ты тут робіш?
Праду за бело млічко, за чорну кароўку.
- Я цебе зьем, кажэ.
Маўчыць ана да прадзе. Рушыцьса он к ёй дак ана на прыпечэк.
- Я цебе зьем.
На прыпечэк лезе за ею. Дак ана на печку.
- Я цебе зьем.
На печ лезе. Да: гам! I зьеў. Да надто ведзьмар быў. Дурная серацінка думала, што ей нічого не будзе. От, і байкі канец.
Кум і кума
Павет Навагрудскі, вёска Сянежыцы
Быў дзед з бабаю. He гадавалісе ў іх дзеткі. Научылі іх, кабы вышлі на дарогу і папросілі на куму, каго сустрэчаюць. Сталі аны на дарозе. Бачуць ідзе Бог старый чэлавечэк. Гаворыць той дзед:
- Хто ідзе?
- Я Бог.
Прашу Бога ў кумы да маго дзіцяці.
Ну, добрэ. Да шчэ кумы нема. Бачыць дзед ідзе кабета.
Куды, кабетко, ідзеце?
А я туды, у село іду.
Да гэто була смерць.
Прашу вас у кумы да маго дзіцяці.
Ну, пашлі аны, забралі дзіця, хрэсьцілі. Да той дзед быў вельмі бедный нічого ў его не було. Дак смерць ему кажэ:
Я табе скажу ты будзь за дохтара. Як прыдзеш да хвораго, пагледзі: калі я буду ў галавах стаяць, то ачунее, а калі ў нагах памрэ.
Ну, добрэ. Стаў он за дохтара. Пазвалі его да пана. Прыходзіць, гледзіць, пан у ложку лежыць, а смерць у галавах. Дак он гаворыць:
КНІГІ ОНЛАЙН
