Нарадзілася я на Палессі...
фальклорна-этнаграфічная спадчына
Эма Яленская
Выдавец: Беларуская навука
Памер: 374с.
Мінск 2019
Пан прышоў, прынёс мяса, келбасы пьюць, гуляюць.
- Страшэнно тут горачо.
- Скіньце, кажэ, адзене.
Скінуў он адзене да голый седзіць. Бачуць ідзе мужык з хфурэю.
- Божэ мой, дзе мне схавацьса!
- Станьце на покуці за святого он пьяный, не пазнае.
Стаў пан на покуці. Прыходзіць мужык.
- От, бач, ана кажэ, якого я святого сабе купіла!
Да й мужык узяў, намерыўсе хфурэй.
- Да не, не стрэляй да святого. Лепей адчыні вёко ад каробкі да й у вёко стрэляй.
Як адчынілі вёко, так аканом голый вускачыў, а пан з-за стала, а камісар з-за печкі, а цівун з кутка, паспужалісе. Голые, босые, поўцекалі да й і адзене аставілі, і ўсё дабро. Да й стражнік з жонкай забагацелі.
Слоўнік
A
Г
Абалігр> абярнуць, перакуліць Абалонь балонка.
Адбіць адкрыць.
Адваліваць (лес) сплаўляць.
Адвлівацьса (па лес) сплаўляцца.
Адналетак аднагадовы.
Адный адзін.
Адправіць справіць.
Адселене водшыб.
Ажось аж.
Акуратно акурат.
Амэн амінь.
Ацецкі бацькаў.
Ашаргацса абшморгацца.
Гіляра баржа, лайба, барка.
Гладкій сыты.
Глуміцьсе насмяхацца, паджартоўваць.
Голье галлё.
Гоніць гнаць.
Груб магіла.
Грумацець грукацець.
Гвездачка, гвяздачка зорачка.
Бенба губа.
Д
Дак дык.
Даць стукнуць.
Двойка два разы.
Б
Дзбан збан.
Дзерэвіна кавалак дрэва.
Баўляцса бавіцца.
Брдзо вельмі.
Батэрыя батарэя.
Бегнуць бегчы.
Біць малаціць.
Баравый лясны.
Браціха братавая.
Брыка брычка.
Брэмінная цяжарная.
Бэрліна барка, барліна.
Дзяць дзець.
Доўбіць стукаць.
Доча дачка.
Дураваты дурнаваты.
Дыба дыбкі.
Е
Ерба вярба.
Ербіна вярбіна.
Ж
В
Жалаваць шкадаваць.
Вавесці увесці.
Важно вельмі.
Ведзець ведаць.
Взмогцісе натужыцца. Віць (пра завіруху) месці. Владжаць улазіць.
Ввесці завесці, павесці.
Вадзіцса важдацца. Варочывацса варочацца. Варухаты паваротлівы. Вроціць вярнуцца.
Вскураць дымець, курыцца.
Вшэлякі усякі, усялякі.
Выймаць, вымаць вынімаць. Выперадзіць перагнаць.
Выплынуць выплысці. Высахнуць пахудзець.
Высунуць выбіць.
Высыпаць насыпаць.
Выяць выняць.
Жарніца жароўня.
Жрэбчык жарэбчык.
Жэноцкі жаночы.
3
Заберацса збірацца.
Завінуць захутаць.
Загарывацса загарацца.
Загарэць згарэць.
Згрэбці забраць.
Задзеваць спраўляць.
Зажэнуць загнаць.
Зайзяць заззяць.
Закраса прыправа.
Замерыцсе намерыцца.
Замчысты вялікі, раскошны.
Замяш замест.
Заняцса зацяжарыць, загарэцца.
Зпасці заспець, застаць.
Запечатаць замкнуць.
Запамагчы дапамагчы.
Запрысягнуцса паклясціся.
Захрапаць захрапці.
Зачаць пачаць.
Зачэперыцса учапіцца.
Збегаць аббегаць.
Збіцсе сабрацца.
Зблудзіць заблудзіць.
Звінуцсе адступіцца.
Згадываць адгадваць.
Зглошыцса унесці прапанову.
Згаласіцса згадзіцца.
Зложыцсе нацэліцца.
Знаць відаць, напэўна.
Зняць (рашчот) атрымаць, узяць.
Забрацсе сабрацца.
Зэрваць сарваць.
Зяўзюля зязюля. Пар. кукаўка, к у к о ў к а.
Ледво ледзь.
Лесавый лясны.
Лопнуць (крылом) махнуць.
Лошак гадавалае жарабя.
Лунуць лінуць.
Лучш лепш.
Любавацса любіцца.
Любоўства любоў.
Лякацса палохацца, пужацца.
М
Макотка макотра, макацёр.
Место, месца горад.
Мліко малако.
Мужчызна мужчына.
Мужычка служанка.
Муравей муравейнік.
I
Мяньціць мучыць, цягаць.
Ізгубніца згубіцелька.
Імаць мець.
Імпер'ял залатая манета (10 рублёў серабром).
Н
Навернуцса накрыцца.
Навернуць накрыць. Пар. прывернуць.
Нагле нечакана.
К
Нагарода узнагарода.
Кабы каб.
Кавеня палка.
Кагаць казаць.
Калнір каўнер.
Карбованец рубель.
Каток коцік.
Кеп дурань.
Кідацса ператварацца.
Кілька колькі.
Кічка дубец.
Клекаць клекатаць.
Клеця клець.
Коло каля.
Коча экіпаж.
Крам крамніна.
Красный прыгожы.
Кружкі кругом.
Крысло крэсла.
Кторы, кторый каторы, які.
Кукаўка зязюля. Пар. зяўзюля, кукоўка.
Курца курыца.
Кучлівый куслівы.
Назорыць нагледзець.
Найці трапіць.
Накаваць навастрыць.
Накукаць накукаваць.
Накупаваць накупляць.
Наодліў наводмаш.
Напатыкаць напакаваць.
Напроціў (васкрэсенья) напярэдадні.
Нароў нораў.
Насадзіць (на багацтва) пасяліць, прызначыць;
(пяць коп) паслаць.
Настаць настаяць.
Натыкаць падбухторваць, правакаваць.
Немаш, немашака няма.
Нерушоный некрануты.
Нікогонько нікога.
Ніц, нічэнька нічога.
Нішчэнка жабрачка.
О
Обаліць абярнуць, заваліць.
Обачыць пабачыць, убачыць.
Л
Обродзіцса радзіць.
Оброк корм для каня.
Лавіча лаўка.
Латун абадранец.
Ле каля.
Одкрасці украсці.
Одповедзіць адказаць.
Одатоваць выратаваць.
Ознайміць абвясціць.
Ослухць падслухаць.
Оступіць абступіць.
Ося (у коле) вось.
Осягацса спыняцца.
Ото вось.
П
Падзеяць падзець.
Палаш шабля.
Пальнуць стрэліць.
Пасага пасаг.
Патопа патоп.
Пацер малітва.
Пашня збожжа.
Пекны, пекный прыгожы.
Пенендзы грошы.
Перавезці знішчыць.
Перавесці абвесці, перахітрыць.
Первей раней, спачатку, спярша.
Пар. у п е р в о.
Перэдаднем досвіткам.
Перэжэгнацса перахрысціцца.
Перэк перад.
Перэменіцсе пераўтварыцца.
Печэня печань.
Піун, піунь певень.
Плашыць пляскаць.
Плетня плётка, пляцёнка.
Пабрацса ажаніцца.
Паведзіць сказаць.
Паверыць праверыць.
Павыпекаць выпаліць.
Падвор’е дом з дваром і дваровымі будынкамі.
Падзеець падзець.
Падмоўвачка падбухторшчыца.
Падойміцса падняцца.
Падолаць здолець.
Падтыкаць прыпадымаць.
Поены напоены.
Паець паесці.
Паздараўляцсе прывітацца.
Пазьміраць паміраць.
Паланцаваць закаваць у ланцугі.
Полкватэркі пасудзіна (паўчвэрць літра).
Памост падлога.
Панастроіцса нацэліцца.
Паперэд уперадзе.
Паплынуць паплысці.
Папрыкорчываць падкручваць.
Парухаты паршывы.
Пасмараваць памазаць.
Пассуваць зняць.
Пастаць спыніцца.
Паступіць дзяваць.
Патрава страва.
Патрактаваць, патрахтаваць пачаставаць.
Паўроку паўгода.
Паўставаць уставаць.
Пахажаць пахаджваць.
Пацягці пацягнуць.
Прабудзіць узбудзіць.
Прагнаць перагнаць.
Прасечка палонка.
Пракулуць праглынуць.
Праслаць паслаць.
Просьле пасля.
Пратварыць прачыніць (вочы), адкрыць.
Працягці працягнуць.
Прыкмеціцса нацэліцца.
Прыперці прынесці.
Прыпомніцса апамятацца.
Прыраіць параіць.
Прыценуць прыцягнуць.
Прыцягці прыцягнуць.
Прэд перад.
Прэндко хутка.
Публікацья ліст.
Пяна пена.
Р
Рада парад.
Разапяць (сець) закінуць, расставіць.
Разгарывацса разгарацца.
Разпінаць (сець) закідваць, расстаўляць.
Разпацыкаць (мядзведзя) раззлаваць, узварушыць.
Разпрашаць, распутываць распытваць.
Разцелаць рассцілаць.
Разчыніць (цеста) разбоўтаць; (агонь) запаліць.
Родзіць расці.
Ражоный родны.
Розчына (цеста) раствор.
Рок год.
Расолак суп, булён.
С
Самый (пра золата) чысты.
Свіронак свіран.
Серэдульшы сярэдні.
Скепка шчэпка.
Скідацса пераўтварацца.
Скінуцса пераўтварыцца.
Скрычаць закрычаць.
Скуць скаваць.
Славечна славесна.
Сараматавацса сароміцца.
Соўнца сонца.
Спаляваць застрэліць.
Спірацса спрачацца.
Сплаціць заплаціць; сабраць.
Сплоніцса пачырванець.
Спайсці пайсці.
Спраціўляцса супраціўляцца.
Срыбны срэбраны.
Сто што.
Страцене страта.
Строна бок.
Суняць спыніць.
Схацець захацець.
Сценуцса кінуцца.
Сцягнуць сцебануць.
Сьвенціцса пасвячацца.
Уот вось.
Упекці падсмажыць.
Уперво тое, што п е р в е й.
Уперэдку уперадзе.
Упечоны падсмажаны.
Упраўляць выпраўляць.
Уроўні нароўні.
Уседзіць выседзіць.
Усокі, усокій высокі.
Усоко высока.
Успакаваць напакаваць.
Уткаць выткаць.
Утрымаць вытрымаць.
Уцекці уцячы.
Уцягці уцягнуць.
Учоўкаць з’есці.
Учуць пачуць.
X
Хаба завіруха.
Т
Хвузея, хвурея, хвурэя стрэльба.
Хучшэ хутчэй.
Тагды тады.
Таньчыць танцаваць.
Таварыства чарада.
Трактаваць частаваць.
Трэ трэба.
Тудою туды.
Тулуб тулава.
Тутак, тутака, тутка, тутава тут.
Хцэць хацець.
Ц
Цалый цэлы.
Целяшок палена.
Ценжа цяжарнасць.
Цурка дачка.
Цьма процьма.
У
Цяліца цёлка.
Убераный убраны.
Убірацса збірацца.
Убрацса сабрацца; узабрацца.
Угленуць убачыць.
Угнць выгнаць.
Угода выгада.
Угон выган.
Удавацса трапляцца.
Удзевяцеро удзевяцёх.
Удзерэный падраны.
Удырыць ударыць.
Узрэзаць зарэзаць.
Укленчыць выкленчыць.
Укрэстованый упрыгожаны.
Умерзнуць замерзнуць.
Уняць супакоіць.
Ч
Чаўнок човен.
Чобат сапог.
Чтыры чатыры.
Чувалы чуткі.
Чы ці.
Чыніць начыняць.
Чэрапнуць схапіць.
Ш
Шаснуць запаліць.
Шляк бабка (10 снапоў).
Шчэ яшчэ.
Шчэпіць сашчапіць.
Шэўц шавец.
Беларускія песні і загадкі
(з Мазырскага, Рэчынкага / Пінскага паветаў), сабраныя п. Э. Яленскай (з Яленскіх Дмахоўскай)1
Песні і загадкі, якія тут падаю, я збірала ў Мінскай губерні ў Мазырскім, Рэчыцкім і Пінскім паветах. Параўноўваючы з вядомымі зборамі, я пераканалася, што шмат якія былі ўжо апублікаваныя, пераважна расійскімі аўтарамі. Вось спіс прац, якія паслужылі мне для параўнанняў:
R. Zienkiewicz Piosnki Gminne Ludu Pinskiego. Kowno, 1851.
Безсоновь Бклорусскія піснн. Москва, 1871.
Дмнтріевь Собраніе пксень, сказокь п обрядовь крестьян Сев.-Зап. края. Впльно, 1869.
Шейнь Бклорусскія пкснн, I. С. Петербургь, 1874.
Шейнь Матеріялы для нзученія быта н языка русскаго населенія Сев.Зап. края. Т. I, ч. I. С. Петербургь, 18[87]
Запольскій Білорусская свадьба. Кіевь, 1888.
Янчукь По Мннской губернін. Москва, 1889.
Карскій Бклорусскія пкснн.
Dybowski Zagadki Bialoruskie.
W. Weryha Podania Bialoruskie, Lwow, 1889.
Романовь Бклорусскій сборннкь, Кіевь, 1885
Гнльдебрандь Сборннкь памятннковь народнаго творчества Сев.-Зап. края. Внльно, 1866.
Носовнчь Бклорусскія загадкн н пословнцы. С. Петербургь, 1874.
3. Радченко Гомельскія народныя пкснп, С. Петербургь, 1888.
Быковскій Свадебные обряды н піснн вь Пннскомь уЬздк. Вь Памятной кннжкк Внленскаго ген.-губернаторства. С. Петербургь, 1868.
Булгаковскій Пннчукн. С. Петербургь, 1890.
Ks. Sadok Bar^cz Podania, fraszki, bajki, przyslowia i piesni na Rusi, Lwow, 1866.
J. J. [Jozef Jaroszewicz] Wiadomosc o Kupalnicach na Podlasiu W Ondyni Druskienickich Zrodel. Grodno, 1846.
Emma Iwaszkiewiczowa Wesele w Swi^cianskiem W Upominku Wilenskim dla Kraszewskiego. Wilno, 1880.
[Emma Iwaszkiewiczowa] Studja Gminne. W pismie Lud i Czas, Wilno, 1845.
Пенкннь Полксіе. C. Петербургь, 1883
Маракуевь ПолЕсіе. Москва, 1883.
Rypinski Bialorus. Paryz, 1840.
1 Крыніцы, якімі карысталася Э. Яленская, даюцца паводле аўтарскіх запісаў і з захаваннем тагачаснага напісання.
КНІГІ ОНЛАЙН
