КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Апошняму зборніку вершаў А. Куляшоў даў назву «Хуткасць», надзяліўшы само паняцце «хуткасць» глыбокім вобразным зместам. Яно раскрывае не толькі адну з тыповых прыкмет нашага часу — хуткасць, але і адначасова сцвярджае яго разуменне паэтычнай творчасці — «хуткасць думкі», звязанай са сваёй эпохай і абумоўленай яе патрабаваннямі. Ёсць хуткасць гуку, ёсць — звышгукавая, Ёсць хуткасць зор, прыкметная для ўсіх. Яшчэ ёсць хуткасць думкі, хуткасць тая, Што, як святло, стагоддзе абганяе, 3 тысячагоддзем размаўляе ўслых2. I па апошні свой дзень А. Куляшоў захаваў незвычайную рухомасць душы. Гэта выдатны прыклад мастака-наватара, які смела развіў класічныя традыцыі паэзіі, сцвярджаў думку аб бясконцым развіцці свету, аб гармоніі чалавека і жыцця. Яго паэзія стымулюе мастацкія пошукі іншых паэтаў, схільных да 1 Куляшоў, А. Хуткасць,— Мінск, 1976. С. 49. 2 Куляшоу, А. 36. тв.: У 5 т. Т. 5.— Мінск, 1977. С. 7. паглыблення філасофска-аналітычных, медытатыўных тэндэнцый у сваёй творчасці, якія растуць і ўзмацняюцца разам з інтэлектуальнымі магчымасцямі сучаснай асобы. Паэзія роздуму з’яўляецца праяўленнем яе інтэлектуальнага жыцця. Каб перадаць інтэлектуальную атмасферу часу, паэты імкнуліся да засваення свабоднага верша. Праўда, інтэлектуалізм і філасафічнасць выступаюць не толькі ў форме верлібра. Сяргей Дзяргай (1907—1980) звяртаўся і да традыцыйнага верша, і да болып раскаванага. Колькі ў ім моцы, У маленечкім зерні, Кволым на погляд, Нібыта мізэрным... Аптымістычна Настроена зерне: Што вінавата — Людзям яно верне... Часам шкада яго У жорны, на мліва, Гэта маленькае, Дзіўнае дзіва1. «Зерне» Вершы паэта сведчылі пра важкасць і значнасць яго асабістага жыццёвага досведу, які дыктаваў тэмы — вечныя і заўсёды новыя: вераўлюдское дабро, чалавечнасць, здольнасць да маральнага ўдасканалення. Знешне яго вершаваныя формы часта выглядалі традыцыйна, нават старамодна (у параўнанні, скажам, з так званымі сучаснымі «метаметафарыстамі»), але гэта толькі на першы погляд. Асаблівасці формы ў С. Дзяргая былі строга падпарадкаваны змястоўным задачам. Лірычнае дзеянне падкрэсліваецца, узмацняецца сродкамі гнуткай, выразнай, па-сапраўднаму экспрэсіўнай паэтыкі. ...Быў дух, ператвораны ў полымя. Мужнасць нараджала герояў. Помста нараджала герояў. 1 Дзяргай, С. Чатыры стыхіі.— Мінск, 1962. С. 46—48. Надзея нараджала герояў. Крыўда нараджала герояў. Смутак нараджаў герояў. Адчай нараджаў герояў. I толькі здрада — нараджала тхароў...1 Паэтычная думка перадаецца ўжо самім гучаннем слоў. У С. Дзяргая прысутнічаюць элементы і іншага паэтычнага ладу, сродкі рацыянальна-ўмоўнай паэтыкі, у аснове якой было жаданне паглыбіць мастацкую думку, забяспечыць яе досведам перажытага. Творчасць Аляксея Пысіна (1920—1981) — гэта яшчэ адзін беларускі паэт, адораны талентам філасафічнасці,— развівалася, можна сказаць, у межах традыцыйнай паэтыкі, але стымулявалася рухам дапытлівай філасофска-аналітычнай думкі. Сваім аўтарытэтам арыгінальнага і самабытнага мастака ён падтрымліваў «куляшоўскі» кірунак у беларускай паэзіі. Духоўнасць гэтага паэта — у імкненні да гармоніі думкі і этыкі. Ён імкнууся прасачыць лёс каштоўнасцей народнага жыцця, створаных стагоддзямі, у сучасны «машынны век». «Водгулле далёкіх запаветаў // Патрабуе вернасці маёй». Шчырасць і задушэўнасць — пярвічныя рысы паэзіі А. Пысіна, яны дапамагаюць яму адкрываць свет і абжываць яго сваім словам. Жыццёвасці пачуццяў, натуральнасці тону адпавядае мова — простая, дакладная, інтанацыйна гібкая. Яе ніколькі не абмяжоўваюць «умовы паэтычнай гульні» — рыфма, строфіка, рытм. Паэт не толькі свабодна адчувае сябе сярод гэтых (для некаторых жорсткіх) патрабаванняў — яны дапамагаюць яму выражаць змест — пісаць рыфмай, гукам, колерам. Лірыка А. Пысіна — гэта ў многім лірыка памяці. Паэт вельмі востра адчуваў дыялектыку адзінства традыцыйнага і новага, сучаснага і «вечнага» ў жыцці. Відаць, таму ён і любіць такія даўнішнія словы, як «жыта», «жорны», «колас», «корань», «вузел», «споведзь»... Старое слова, становячыся ў новую сістэму, само абнаўляецца, набывае свежыя фарбы. Адкрываюцца новыя перспектывы выразнасці. У духоўным 1 Дзяргай, С. Чатыры стыхіі. С. 114—115. плане для паэта няма падзелу жыцця, часу на сучаснае і мінулае. Адсюль, думаецца, такія глыбокія і абвостраныя адчуванні і сумненні: Ці дойдзеш ты, Адбеленае слова, Да тых, Каму хацеў бы перадаць?..1 «...I ўсё магла...» Яму адкрываецца сэнс вечнасці: вечнае — усё тое добрае, што зрабіў ты для людзей, што пакідаеш ім у спадчыну; і сябе самога паэт адчувае не інакш як сувязным паміж былым і наступным. Адсюль і вострая памяць на перажытае, і ўпэўненасць, што лепш за яго аб перажытым ніхто не раскажа. Таму вяртанне «да самага пачатку шляху», у дзяцінства,— адно з любімых паэтычных падарожжаў А. Пысіна. I не толькі ў дзяцінства — у мінулае наогул. Досвед і мудрасць яго з намі: «Талстой на коніку мышастым, // Гамер з арэхавым кійком». Да самага апошняга часу не пакідала паэта памяць аб перажытай вайне, непасрэдным удзельнікам якой ён быў. Адыходзяць далей батальёны — Ад баёў, ад апошняй вайны. I не раз, і не двойчы калоны Абагнулі наўпрост шар зямны2. «Адыходзяць далей батальёны...» Тыя, хто загінуў, даводзіць паэт, не хочуць расставацца з чалавецтвам, пакідаць «шар зямны». Іх маральны досвед павінен стаяць на варце жыцця. Герою А. Пысіна глыбока ўласціва імкненне да натуральнай раўнавагі з навакольным асяроддзем. I штосьці ад дрэва ў мяне, I штосьці ад птушкі журботнай. I штось замірае употай, I штось ажывае ва мне3. «А я на лясным рубяжы...» 1 Пысін, А. Выбр. тв.: У 2 т. Т. 1.— Мінск, 1989. С. 195. 2 Тамсама. С. 224. 3 Тамсама. С. 265. У стылі А. Пысіна відаць арыгінальнасць яго бачання, жыццёвая канцэпцыя асаблівасці таленту. Ён хацеў прымусіць чытача духоўна яму суперажываць, мацаваць нітачку, што «працягнута ў вякі». Карціны жыцця, пейзажы, намаляваныя А. Пысіным, звычайна нясуць пэўную маральную нагрузку, але гэта не збядняе іх хараство і пластыку. Яблыкі дождж вымыў на балконе, I святлейшы стаў пачатак дня. Дзесьці тупаюць пад дубам коні, Дзесь бярэ ваду мая радня...1 «Яблыкг дождж вымыў на балконе...» Словаспалучэнні тут перадаюць стан, момант, працэс жыцця. Імкненне да дакладнасці і паўнаты выражэння пачуццяў адлюстроўваецца ў мове. Слова паэта становіцца «плынным» (выраз Л. М. Талстога): «Цені неданесеных штыкоў», «густая медзь з галін сцякае», «бярозавае святло» або яшчэ больш нечакана — «сухое святло». Прырода ў Пысіна паўнаважная, цяжкая: тут мора «пераварочвае глыбіні»; па родным магілёўскім небасхіле коціцца хмара, «струменячы гул», і лес стаіць, таксама «гулам апавіты». У адным з вершаў ён гаворыць: «Пасля дажджу... у паветры пругкі цень вады». «Пругкі цень вады» — гэты вобраз палоніць сваёй пластыкай, дакладнасцю і прыгажосцю. Паэтыка А. Пысіна ў многім узыходзіць да традыцыйнапесеннай яснасці фальклорных узораў. Услухайцеся, напрыклад, у наступныя яго радкі: Ляда — чорнае свята, А ля валуна — На ўсё сціхае ляда Рабінка адна. Па пяску, па суглінку 3 вясны у вясну Сірацінку-рабінку Нясу і нясу... 1 Пысін, А. Выбр. тв. Т. 1. С. 207. На апошнім прыпынку У суровай жальбе Апушчу я рабінку На грудзі сабе1. «Ляда чорнае свята...» Сітуацыя фальклорная, аднак гэта акалічнасць не толькі не прыгнятае індывідуальна-асабовы пачатак, але і дае яму дадатковыя магчымасці самавыяўлення. Апошнія кнігі А. Пысіна далі падставы гаварыць пра рэальнае ўзбагачэнне стылявых дамінант яго паэзіі: узмацненне размоўнасці, публіцыстычную напружанасць вершаванай мовы, хаця не знікалі напеўнасць і плаўнасць — рысы, уласцівыя традыцыйнаму вершу, звязанаму з развіццём рэалістычна дакладнага стылю, не пазбаўленага, аднак, асацыятыўнасці і метафарычнасці. Яшчэ адно імя ў гэтым радзе — Міхась Стральцоў (1937— 1987), які пакінуў значную спадчыну не толькі як паэт і празаік, але і як крытык. Яму вельмі падабаліся вось гэтыя радкі Аляксея Зарыцкага (1911—1987): Без мітусні і тлуму У цішы, 3 нязменнасцю трывалай, неадольнай Дзесь у глыбінях сэрца і душы Ярчэюць словы вернасці павольна. Ён высока ацаніў іх у рэцэнзіі на зборнік А. Зарыцкага «Мая асяніна». Філасофская лірыка, на думку М. Стральцова, патрабуе вялікага жыццёвага досведу, яна заснавана на ісцінах, суаднесеных з «светам», глыбока перажытых, правераных і сэрцам, і розумам, і гадамі. Ісціны, да якіх прыходзяць паэты,— простыя і значныя, за імі вялікае, поўнае роздуму чалавечае жыццё. Дарэчы сказаць, у вершах А. Зарыцкага, асабліва апошніх, 70-х гг., усё гэта сапраўды было. Вось адзін з такіх узораў: 1 Пысін, А. Выбр. тв. Т. 1. С 263—264. Над Дняпром ты крэп і рос, Там сталеў з рыбацкай верай: Маніць бераг — сведчыць плёс, Плёс зманіў — засведчыў бераг. Зразумеў ты — Скрозь іспрэс Ёсць закон, ён без патолі: Поле крадзе — бачыць лес, Лес украдзе — ўбачыць поле. Так любы намоўны цень Пройме праўды моц скразная: Дзень загубіць — ноч пазнае, Ноч заб’е — пазнае дзень. Пафас лірыкі самога М. Стральцова — адкрыццё і пазнаванне свету і самога сябе. Звычнае, даўняе, будзённае раскрывала сябе ў глыбіню, хвалявала да слёз. Звяртае на сябе ўвагу страфічная будова верша і адмысловая рыфмоўка. Чаму так згадваем былое, Свае ранейшыя часы На той, што на схадку, палове жыццёвай нашай паласы?.. Нібыта толькі й разгарнення, Нібыта толькі й захаплення, Што ў несур’ёзнай той журбе... Але ж і болей, чым імгненне, He прыме вечнасць ад цябе1. «Чаму так згадваем былое...» Метафорыка і вобразнасць М. Стральцова — прадметнацелавыя, «вобмацныя», як сказаў бы В. Ластоўскі. Як паэт М. Стральцоў часта звяртаўся да станаўлення пачуцця, да такога стану душы, які абяцае нараджэнне новай якасці. У стылявым плане яго вершам уласцівы тонкі лірызм, душэўная шчырасць і спавядальнасць у арганічным спалучэнні з любоўю і цікавасцю да шматфарбнага свету чалавечага быцця, рэалістычна дакладнай дэталі і падрабязнасці, высокае псіхалагічнае майстэрства. 1 Стральцоў, М. Мой свеце ясны.— Мінск, 1986. С. 30. Да інтэлектуальна-філасофскай плыні можна аднесці і паэзію Петруся Макаля (1932—1996). Гэта пацвярджаюць і самыя апошнія кнігі: зборнікі вершаў «Поле» (1978), «Смак яблыка» (1980), «Калыска долі» (1984), «Асенняя пошта лістоты» (1987). Яго інтэлектуалізм з’ядноўвае ў сабе публіцыстычнасць і філасафічнасць, што надае вершу аб’ём і глыбіню. Часта ён звяртаецца да народнага досведу.