КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Рогат. I ці не ты гэта, Гарэліха, на ўвесь Вялікі пост пеўня ад курэй адсаджвала, каб не грашыў, а потым здзіўлялася, чаго гэта пад квактухай адны баўтуны? Га р э л і х а. Цьху! Я ў х і м. Досыць. Зарубу цягнуць да пня. Заруба. I ці не вы гэта ўсе, скупеча ненажэрная, тэльбушына прагная, караля не еўшы спаць паклалі?.. (Перад плахай.) Стой. Пусціце рукі. Глядзі, Беларусь, як паміраюць твае фанфароны-рыцары! Пляваць ім на гэтыя пасконныя пузы. He баяліся каралёў — не збаімося кароў... Гэй, божа ласкавы, падрыхтуй там для свайго Зарубы кварту мёду ды пару грэшніц з пекла выпусці... Га? Як для пакутніка... Сеў, абхапіў пень нагамі. Мужыкі з нейкім нават спачуваннем ляпаюць яго па спіне. Чуваць выгукі: «Нічога, хлопча», «Не палохайся», «Гэта ў нас хутка». Паспрабавалі нахіліць яму галаву. Прэч! Я на калені не стаў. To і пню сам пакланюся. Лепей дубоваму пню, чым вам, пням стаяросавым. Кастусь. Чакайце, мужыкі!.. Чортаў Бацька, я вам гэтага чалавека не дам...» (с. 16, 17). Зарубу выратаваў ад смерці не толькі яго, зразумелы простаму чалавеку, гумар. Герой, які так дабрадушна і трапна жартуе перад пагрозай смерці, на думку Каліноўскага, не можа здрадзіць. У сцэне з панам Зарубам пераважае рамантычны спосаб паказу, але ў ёй праглядаецца і адна значная псіхалагічная акалічнасць, уласцівая рэальнай асобе Кастуся Каліноўскага. Гэта — давер'е, амаль бясконцае і згубнае для героя ў тых абставінах. Ен не памыліўся ў Зарубу, але залішне даверыўся Вітаўту Парфіяновічу, які, мяркуе аўтар, стаў здраднікам. Героі Караткевіча, станоўчыя або адмоўныя, не губляюць сваёй самабытнасці, яркіх індывідуальных рыс. Гэтая думка знаходзіць пацвярджэнне ў дыялогу-спрэчцы, якую вядуць два антыподы — Кастусь і адзін з «крумкачоў», паручнік Гогель: Гогель. Вы тупы, вузкі артадокс... Сярод усіх колераў вы адрозніваеце толькі чорны і белы... К а с т у с ь. Вы дрэнна ведаеце фізіку, паручнік. Каб вы скончылі... хаця чатыры класы гімназіі — вы б ведалі, што ўсю радасць, усю шматкаляровасць свету складае адзін колер, белы. I гэта мы. A вы, чорны колер, вы нават не колер. Вы — проста адсутнасць святла, смярдзючая чорная яма і гразь (с. 87). Пераадоленне смерці бачыцца драматургу ў непарыўнасці лініі, што злучае лёсы герояў-змагароў з розных эпох. У спрэчцы паміж Каліноўскім і Мураўёвым-вешальнікам гэты момант ісціны выказваецца ў ёмістай афарыстычнай форме: Мураўёў. Ці думалі вы, супраць чаго паўстаяце? Ці думалі, што тысячу год кожны разбіваў аб нас галаву? Былі бунты, рэвалюцыі — а мы заставаліся, і зноў аб нас разбівалі галаву. Таму што мы — парадак, дзяржава, таму што за нас вера, забабоны, філасофія, культура. Таму што за нас — жах. Людзі не могуць жыць свабоднымі сярод руін. Яны ўзрываюць дом, кідаюцца трошкі сярод камення са сваімі добрымі намерамі, а потым будуюць новы, яшчэ горшы. I кожны раз льецца кроў. I гінуць лепшыя, а не горшыя. I пасля кожнага такога эксперымента сярод жывых застаецца больш і болып мярзотнікаў. (...) У вас блакітная сонечная кроў. Вы — сапраўдны дваранін, рыцар — не тое што гэтыя вырадкі. I вы са сволаччу. К а с т у с ь. Калі за вас парадак, то чаму сярод вас столькі нягоднікаў? Чаму з пакалення ў пакаленне лепшае — гіне, а ўсё адно ідзе да нас, да «сволачы»? Паўза. Я вам скажу, чаму. Кожны раз чалавецтва бліжэй да шчасця... на вышыню нашых магіл. 3 крывёю, са зрывамі на дно прорвы, яно, здыхаючы, паўзе да праўды (с. 88, 89). Пройдзе няшмат часу — і стары рэвалюцыянер, удзельнік паўстання 1863—1864 гг. Зыгмунд Чаховіч прачытае па памяці пранікнёныя радкі «Мужыцкай праўды». Ягоным слухачом будзе не хто іншы, як Янка Луцэвіч, герой «Калыскі чатырох чараўніц» (1982). У п’есах У Караткевіча герой-змагар паступова вылучаецца з народнай масы. Спачатку — гэта чалавек дзеяння, барацьбіт, ваяр. Але ўжо Васіль Вецер спалучае ў сваіх паводзінах не толькі дзеянне, але і мысленне. Каліноўскі, у сваю чаргу, і рэвалюцыянер, і агітатар, і публіцыст, і паэт. I вось перад намі Купала — валадар Слова. Барацьбіт, які галоўнай сваёй зброяй абраў слова. Гэтае слова — перадусім аб Бацькаўшчыне. Яно паступова прабівалася да людзей, каб ператварыць іх з натоўпу ў народ. Чараўніцы, што ладзяць таямнічы абрад варажбы над калыскай нованароджанага Янкі, нагадваюць, безумоўна, містычных персанажаў з купалаўскай «Адвечнай песні». Там горкі лёс сялянскаму сыну прадказваюць Жыццё, Доля, Бяда, Холад і Голад. Яны абвяшчаюць Мужыка і царом, і рабом прыроды. У творы Караткевіча прысуд варажбітак інакшы. Іх чатыры — Белая, Блакітная, Залатая, Цёмная. Паводле іх прароцтва можна меркаваць, што нованароджаны будзе не такім, як усе, што яму наканавана адметная доля, адначасова і ўзнёслая, і драматычная. Цэнтрам канфлікту п’есы становіцца ўнутраная барацьба, якая адбываецца ў душы маладога Купалы. Істотнае значэнне тут мае выбар мовы, рашэнне Купалы пісаць толькі пабеларуску. Значным для самога Купалы і для ўсёй нацыі быў і выбар жыццёвага шляху. Прымаючы рашэнне, Янка ў дыялогу з Маці кажа не пра сваю схільнасць да літаратуры, але пра доўг: М а ц і. Лёс не блаславіць цябе, што кідаеш зямлю. Я н к а. Я кідаю, каб прыйсці да яе. Я іду да гэтай зямлі. Маці. Чаго? Я н к а. Сплочваць доўг. М а ц і. He было.ў нас даўгоў. Я н к а. Нязмерныя нашыя даўгі. Усіх. хто ўмее пісаць і думаць... (с. 205). 3 твора У Караткевіча відаць, што змаганне, асветніцтва і творчасць — з’явы аднаго плана. Сцэнічны лёс гэтай ды іншых п’ес У Караткевіча быў няпросты. «Званы Віцебска» былі пастаўлены на сцэне Нацыянальнага акадэмічнага тэатра імя Якуба Коласа ў 1974 г. Рэжысёр В. Мазынскі, які ажыццявіў гэту пастаноўку, пазней ва ўспамінах узгадваў пра цяжкасці працы над матэрыялам, які меў хутчэй кінематаграфічныя, чым тэатральныя якасці. Былі нараканні крытыкаў і адносна пастаноўкі п’есы «Калыска чатырох чараўніц» у Беларускім рэспубліканскім тэатры юнага гледача ў 1982 г. Вядома, Караткевіч, болып спрактыкаваны як празаік і паэт, падыходзіў да драматургічнай трансфармацыі гістарычных рэалій са сваімі, не заўжды зразумелымі для крытыкаў і драматургаў, крытэрыямі. Затое ён заснаваў асноватворныя прынцыпы беларускай гістарычнай п’есы, стварыўшы падмурак, на якім змаглі працягнуць яго справу драматургі-прафесіяналы. «Формула гісторыі», вынайдзеная Караткевічам, яго творчы досвед, адкрыты ім мацярык беларускай гісторыі мелі не толькі літаратурны, але і грамадскі рэзананс. А ў жанры гістарычнай драмы ў У. Караткевіча знайшліся паслядоўнікі. Гэтыя аўтары не ставілі адзінай мэтай сваёй творчасці толькі белетрызацыю або папулярызацыю гісторыі. Яны імкнуліся развязаць тыя праблемныя вузлы, што завязаліся ў глыбіні беларускай гісторыі, а іх наступствы мы адчуваем і сёння. У нашай мінуўшчыне ёсць сюжэты, якія былі і будуць падставай для стварэння дзясяткаў кніг, спектакляў, кінафільмаў. Гэта могуць быць падзеі пахода кіеўскага княза Уладзіміра на Полацк («Гора і Слава» («Русь Кіеўская») Алеся Петрашкевіча), перыпетыі заключэння Крэўскай уніі («Крэва» Міколы Арочкі, «Князь Вітаўт» Аляксея Дударава), часы барацьбы з мангола-татарамі («I на ўсе часы» Льва Караічава, «Осцей — Альгердаў унук» Івана Чыгрынава). Або гэта не такія даўнія падзеі 1930-х гг., звязаныя з кулЬтам асобы Сталіна і масавымі рэпрэсіямі («Чалавек з мядзведжым тварам» Івана Чыгрынава, «Воля на крыжы» Алеся Петрашкевіча). Асабліва актуальнай у драматургіі застаецца тэма беларускай дзяржаўнасці, існаванне якой аспрэчвалася навукоўцамі, якія лічылі, што гісторыя беларускай дзяржавы пачынаецца з 1917 або 1920 г. Адным з найбольш актыўных паслядоўнікаў У Караткевіча стаўся Аляксей Дудараў, у творчасці якога адбылася пэўная жанравая трасфармацыя, звязаная з цікавасцю аўтара, што раней набыў вядомасць праз свае вострасацыяльныя п’есы сучаснай тэматыкі, да гістарычнай мінуўшчыны. Зварот драматурга да старажытнабеларускай гісторыі натуральна вынікае з пошукаў новага характару, героя з якасцямі стваральніка і збіральніка. Аўтар спрабуе паказаць не толькі фарміраванне беларускай дзяржаўнасці, але нараджэнне і выспяванне беларускай ідэі, самасвядомасці нацыі, спасцігнуць іх складанасці і супярэчнасці. Першай такой спробай пранікнення ў гісторыю была інсцэнізацыя А. Дударавым паэмы М. Гусоўскага «Песня пра зубра», дакладней, стварэнне п’есы па матывах гэтага твора. Аўтар пайшоў шляхам пашырэння літаратурна-гістарычнага кантэксту, перанёс час дзеяння ў пару княжання вялікага князя Вітаўта, які толькі ўзгадваецца ў паэме «Песня пра зубра». Значэнне п’есы ў тым, што яна стала эскізам да трагедыі «Купала» (1994). Сцэнічная версія гэтага твора (пастаўлена ў Нацыянальным акадэмічным тэатры імя Янкі Купалы ў 1997 г.) мае назву «Князь Вітаўт». Гэты твор А. Дударава адрозніваецца ад папярэдніх перадусім жанравай спецыфікай і навізной драматургічнай мовы. Сучасны падыход да падзей мінулага аўтар спалучыў з шэкспіраўскай традыцыяй. Адбыўся феномен шэкспірызацыі дудараўскай п’есы. Персанажы п’ес «Парог» і асабліва «Злом» гаварылі на мове, блізкай да «трасянкі». У п’есе «Купала» загучаў класічны пяцістопны ямб — памер шэкспіраўскіх п’ес. Асаблівасці кампазіцыі, стылістыкі, мізансцэн п’есы таксама сведчаць пра зварот да спадчыны Шэкспіра. Пра перайманне А. Дударавым драматургічнага стылю Шэкспіра сведчыць і пабудова масавых сцэн, імклівая змена месца дзеяння, умоўнасць дэкарацый, канцэнтрацыя мастацкага часу, пераключэнне стылявых рэгістраў, чаргаванне паэтычных і празаічных фрагментаў, прысутнасць нароўні з высакароднымі персанажамі просталюдзінаў і блазнаў. Сцэны з удзелам міфалагічных бостваў, духаў (Купалы, беражніцаў) нагадваюць вядзьмарак у трагедыі «Макбет» і лясных духаў у камедыі «Сон у летнюю ноч». Эпізоды з удзелам гістарычных персанажаў маюць шмат агульных рыс з шэкспіраўскімі хронікамі, у якіх паказваюцца перыпетыі вайны Пунсовай і Белай ружы. He было ў свеце, пэўна, аніводнага драматурга, якога б не трывожыў цень вялікага англічаніна са Стратфард-он-Эйвана. Многія драматургі, у тым ліку і Янка Купала, сціпла называлі сябе вучнямі або спадкаемцамі Шэкспіра. Бернард Шоу з яго «праблемнымі п’есамі», «драмамі-дыскусіямі» наважыўся на творчую палеміку з класікам, у якой сцвярджаў, што У Шэкспір паказваў у сваіх п’есах чалавечыя страсці, у той час як прадметам драматургіі павінны стаць ідэі.