Наш Быкаў. Кніга ўспамінаў
Генадзь Бураўкін
Выдавец: Беларуское таварыства «Кніга»
Памер: 496с.
Мінск 2004
— Болей за ўсё мне шкада нашых інтэлігентаў, нацыянальных падзьвіжнікаў. Лёсік, Ластоўскі, Луцкевічы, Арсеньнева... Ды і Купала з Коласам. Так дружна яны ўзяліся за нацыянальнае адраджэньне, а іх зламалі, стапталі, зьнішчылі. I нават сёньня нічога ня можам зрабіць, рэабілітаваць іх ня можам. Дзе, у якой нацыі гэта магчыма, у якога народу?
Сапраўды, “дзе”, “у якога народу”?..
“Кірхентаг”... У даслоўным перакладзе чытаецца як “Дзень царквы”. Але для немцаў гэты дзень азначае нешта нашмат большае. Гэта ня толькі сьвята царквы, сьвята вернікаў. Гэта сьвята ўсяго народу, сьвята братэрства, усеразуменьня, уседараваньня, калі асабістае адыходзіць убок, саступаючы
22І
месца вышэйшаму, духоўнаму. I гэтае духоўнае ня штосьці недасягальнае, а нябесназямное, замацаванае простым, бытавым. Гэта сьвята для ўсіх — і старых, і маладых, і маленькіх. Гэта сьвята, на якое не арганізоўваюць прымусова, як на суботнік. Гэта сямейнадзяржаўнае сьвята, на якім ніхто ні ад кога не залежыць і ўсе залежаць ад усіх.
Дастаткова пабачыць, як людзі дабіраюцца да месцаў правядзеньня мерапрыемстваў — царкоўных службаў, палітычных дыскусіяў, рокканцэртаў, літаратурных чытаньняў, — сем’ямі, з груднымі дзецьмі, маладзёжнымі групамі: аўтобусы, вагоны электрычак забітыя, як у нас у разгар летнедачнага сезону, — і ні табе злосьці, ні табе незадаволенасьці — сьмех, жарты, калектыўная дарожная радасьць... Дастаткова адзін раз усё гэта пабачыць, каб пераканацца, наколькі глыбока зьяднаны народ, і народ гэты — не абстракцыя, а рэальнасьць, вось яна — весяліцца, п’е, жуе, сьпявае, крычыць, — словам, жыве!..
Жывём у Бохуме — адным з гарадоў загалоўнай тройкі Рурскага трохкутніка: Дортмунд — Эсэн — Бохум. “Рурскае жалеза”, “рурская сталь” — гэта з нейкага далёкага жыцьця — школьнага, пасьляшкольнага, пра што гаварылася, пра што чыталася, што як страшылка засела ў памяці. А тут зусім іншае — чалавечае, чалавечнае.
Людзей на “Кірхентаг” наехала шмат, месцаў у гатэлях не хапае, ды і ня ўсім гатэль па грашах, яшчэ ночдругую, а на цэлы тыдзень? Арганізатары кінулі кліч да мясцовых: “Хто каго возьме?” Кліч быў пачуты. Нас з Быкавым прытуліла сям’я Шмідтаў. Ускраіна гораду. Маленькая, на некалькі дамоў, тупіковая вулачка, перад уездам у яе — сьціплы ўказальнікнапамін: “Прыват”, значыць, “мой”, “наш” — дом, гараж, дарожка між дамоў, вулачка таксама.
Пасялілі нас у “сутарэнь” — паўпадвальны паверх, над ім яшчэ два. Там і жыве сям’я Шмідтаў — муж, жонка, дачка.
3 гаспадармі мы, можна сказаць, і не сустракаліся. Уставалі, сьняданак — гарбата, кава, сыр, каўбаса, масла, — усё ўжо было на стале, вярталіся вечарам — яны ўжо спалі. Пад канец “Кірхентагу” Шмідты наладзілі разьвітальны “прыём”.
Літаратурнамузычны вечар у гарадскім музеіцэнтры зацягнуўся за поўнач, але гаспадары спаць ня клаліся, чакалі нас. Сьвяточна накрыты стол, букет кветак, віно, розныя закускі... Гаворка пра ўсё, але перш за ўсё пра тое, як там у
нас, у Weissrusland? Як у нас? Сказаць, што добра, нельга. Сказаць, што блага... Доўга гаварыць давядзецца. Так у нас, так...
Гляджу на Васіля Уладзіміравіча і бачу: нешта ня тое. Гаварыў, гаварыў і раптам замоўк на паўслове, пачаў задыхацца. Цаплап па кішэнях — і хутчэй уніз, у “сутарэнь”. Праз некалькі хвілінаў вяртаецца. Ціхі, спакойны, крыху бледны. Аказваецца, перад “прыёмам” ён пераапрануў кашулю, а выратавальная машынкаінгалятар засталася ў старой. Добра, што недалёка, добра, што... Гаспадары, здаецца, так нічога і не зразумелі. 0, Божа!..
“Ірмачка” — так ласкава, прыгожа заве Хрыстаф нашу перакладчыцу. Гэта калі добра ладзіцца работа, калі добрае надвор’е і наогул, калі ўсё добра.
Ірмачка — высокая, абаяльная, сьветлавалосая дзяўчына з нашых, савецкіх. Бацькі яе — патомкі нямецкіх каланістаў, што некалі прыехалі ў Латвію і аселі там. Цяпер і брат з сястрой, і маці, і сама Ірма тут, у Заходняй Германіі. Ірма добра ведае нямецкую мову, вядома, латышскую, рускую, слабей беларускую, актыўна супрацоўнічае з “Suhnezeichen”. Пастаяннай філалагічнай працы пакуль што не знайшла ды і знайсьці яе няпроста, і гэтае супрацоўніцтва дае ўзаемную выгаду і Акцыі, і ёй.
— Ірмачка, сёньня едзем за горад, на Ванзею, — гаворыць Хрыстаф. Ірма ўсьміхаецца, згодна ківае галавой: едзем.
Усё тое ж сямейнае Хрыстафава “Міцубісі”, за рулём гаспадар. Хрыстаф цудоўна валодае рулём, выключна ведае дарожную геаграфію Берліну і ўсёй Германіі, і сядзець з ім побач, калі машына ў яго руках, — адно задавальненьне. “Мой выратоўца, мой збавіцель” — з ласкай у голасе гаворыць Васіль Уладзіміравіч і ківае на шафёра. Шафёр усё гэта чуе, але маўчыць, заняты сваёй работай. А Быкаў расказвае:
“...Ці то па выдавецкай справе, ці то па нейкім іншым запрашэньні ехаў я цягніком сюды, у Заходнюю Германію. Колькі можна было паспаць — паспаў, і цяпер чытаў газеты, якіх набраў у дарогу. Вядома, не зьвярнуў увагі на тое, што некалькі разоў уключалася радыё ў купэ, і на тое, што яно гаварыла. Цягнік набліжаўся да польсканямецкай мяжы, рэчы былі сабраныя, і я чакаў чарговай пагранічнай працэдуры. Але пагранічнікі чамусьці не сьпяшаюцца, а наш састаў заганяюць
8 Зак. 1229
22«
у нейкі тупік. Людзі пакідаюць вагоны. Бачу, нешта ненармальнае. Цікаўлюся: што здарылася? I мне тлумачаць: у Германіі забаставалі чыгуначнікі, і састаў далей ня пойдзе. Вось дык штука! Сяджу, думаю, як быць? Знаёмых няма, валюты няма, білета назад няма... Тым часам адключылі электрычнасьць. На дварэ зіма, сьнег. Сітуацыя... Сяджу ў цемнаце пяць хвілінаў, дзесяць... Што рабіць? I раптам чую: ляснулі дзьверы вагона і голас: “Быкаў, дзе ёсьць Быкаў?” — “Тут Быкаў, во ён, Быкаў”. Выходжу ў калідор і — Божа, Хрыстаф! Як ён даведаўся, што я еду, як перасёк на машыне некалькі граніцаў, як знайшоў тупік, у якім стаяў састаў, дзе мёрз Быкаў, і па сёньня я ня ведаю...”
Быкаў заканчвае расказ, пазірае ў люстэрка, што ў салоне машыны, перад шафёрам. У люстэрку вочы Хрыстафа. Іх позіркі сустракаюцца, усьміхаюцца.
Паняцьце “за горад” для Берліна чыста ўмоўнае. Куды ні паедзеш, усюды горад і ўсюды “за горадам” — зелень і будынкі, будынкі і зелень. Разумнае суіснаваньне цывілізацыі і прыроды.
Хвілінаў трыццаць язды па вуліцах, і мы вырываемся з гарадской зоны, праязджаем па зялёным калідоры сапраўднага старажытнага лесу, зварочваем з аўтастрады і заязджаем на невялікую забетаваную пляцоўку, што прыцёрлася да глухой сьцяны, — састаўленыя ўпрытык, звараныя і залітыя ў пазах растворам, стандартныя, чатырохметровай вышыні жалезабетонныя пліты.
3 такіх плітаў і складаецца знакамітая “Берлінская сьцяна”. Яна ідзе па зямлі, паўтараючы зігзагі дзяржаўнай мяжы — лінію будынкаў, каналаў, дарог. Колькі разоў, праязджаючы ў цягніку, даводзілася бачыць з акна вагона гэтую сьцяну, але там яна ўспрымалася як натуральны элемент, а тут мы стаялі перад іншай сьцяной — грубай, непрыгожай, недагледжанай.
Хрыстаф махнуў рукой: паклікаў за сабой. Некалькі метраў вузенькай сьцежкі між зялёных кустоў — і перад намі адкрыўся круглы, дыяметрам з метр ці болей, пралом у сьцяне. Прабіць такое акно ў жалезабетоне па сіле хіба што вялізнай чыгуннай “бабе” ці сучаснаму танку.
Усьлед за Хрыстафам пралазім у акно, перасякаем паласу ўзаранай глыжаватай зямлі, якую яшчэ нядаўна ахоўвалі гэдээраўскія пагранічнікі з аўчаркамі і аўтаматамі, і трапляем
221
у прахалодную цішу звычайных вясковых могілак. Ня ведаў бы, што знаходзішся ў Германіі, можна было б падумаць, што трапіў на могілкі нейкай нашай беларускай вёскі, — такое было ўсё знаёмае, сумнатрывожнае і запусьцелае. Відно было, што на гэтых могілках даўно нікога не хавалі. I праўда: апошняя па часе дата на надмагільным помніку памечаная семдзесят другім годам. Семдзесят другім, а цяпер быў дзевяносты год. Жыцьцё могілкам, як і кожнаму населенаму пункту, даюць новыя жыхары. Тут яны даўно не аб’яўляліся.
Па сьцежцы між магілаў выходзім на шырокую брукаваную дарогу, што была вуліцай забытай богам і людзьмі вёсачкі.
Час ранішні, цягне прахалодай ад старых дрэваў, што растуць абапал брукаванкі. За дрэвамі, недзе ўглыбіні, з аднаго і другога боку, віднеюцца дамкі, але зноў жа ціхія і быццам нежылыя. Хаця не — насустрач ідуць два пажылыя чалавекі — мужчына і жанчына. Павіталіся — “Гутэн таг”, пакланіўшыся галавой, пасвойску, як да даўніх знаёмых. Якраз так, як гэта робяць у нашых вёсках старыя жыхары.
I зноў цішыня, глухата і адчуваньне закінутасьці, нібы ўсё гэта на нейкай іншай планеце, а ня ў некалькіх кіламетрах ад вялікай сталіцы еўрапейскай краіны.
Выходзім да вузенькай рэчкі, спыняемся на перакінутым цераз яе мосьціку. На парэнчах тоўсты слой іржы. Іх ніхто ня чысьціў, не фарбаваў, відаць, ад канца вайны.
Хісткі пешаходны мосьцік быў тым адзіным нервам, які зьвязваў жыхароў гэтай усходнегерманскай вёскі з навакольным сьветам. Куды б ні тыцнуўся кругом, усюды натыкнешся на бетонную сьцяну.
Некалі, яшчэ да вайны, тут любілі будавацца заможныя людзі. Прыгожы лес, вада, можна сказаць, прыгарадная, курортная зона. Пасьля ўтварэньня ГДР і дамы, і ўсё іншае перайшло ў рукі народнай улады. А дзе гаспадар “народ”, лічы, гаспадара няма.
Рухаемся назад, у бок нашага нелегальнага пераходнага пункту.
— А што будзе, калі нас тут застукаюць гэдээраўскія пагранічнікі? —пытаемся ў Хрыстафа.
— Што будзе? Мяне адправяць дамоў, у Заходні Берлін, а вас... — Хрыстаф задумваецца.
— А нас на Салаўкі, — падказвае Быкаў.
22«
— Ну, так ужо адразу і на Салаўкі? — сумняваецца Ірма.
— Ну ёсьць яшчэ Калыма...
— He застукаюць, — супакойвае Хрыстаф. — Я тут ня першы раз. Пераходзіў і тады, калі стралялі, а цяпер тым болей.
Горача. За бялесай смугой сонца не відно, але грэе яно добра. Хрыстаф ад праўляецца ў росшукі якоганебудзь напітку і праз хвілінаў дзесяць вяртаецца, урачыста несучы ў руках сасіскі і бляшанкі з “пльзенскім” півам, якія прыдбаў у мясцовым дамкугаштэку.
— Давайце зьядзім і вып’ем. Ня хутка вам, — ківае ў бок Быкава і Кудраўца, — давядзецца падпольна пераходзіць мяжу чужой дзяржавы, есьці гэдээраўскія сасіскі і запіваць гэдээраўскім “пльзенскім”.
Сядаем на лаўку пад высокай старой ліпай, у цяжкой кроне якой гудуць пчолы, п’ем піва, закусваем сасіскамі.
КНІГІ ОНЛАЙН
