КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
таварыша, палашчыла бела-чырвонае пер'е на стрэлах у калчане. Думала з халодным, жудасна ясным разуменнем: дотыкаў, пахаў, святла і ценяў, колераў, удыхаў і выдыхаў у яе, можа, хутка ўжо не будзе. Хутчэй за ўсё нават — не будзе. Ніколі. Бацька быў шматкроць лепшы, ён быў вой. Але яго больш няма. А Ільзе да бацькі далёка, як да месяца. Ну што, што яна можа? — Трэба неяк спускацца, — сказала Ільга ваўку, не паварочваючыся, бо не хацела, каб з'едлівы паэт пабачыў яе твар. Ціхенька пацягнула носам і крадком падцерла далонню край правага вока, востра ненавідзячы сябе за такую нікчэмную слабасць, за няздатнасць нават памерці як належыць. — He плач, чалавечае дзіця. Ільга непрыязна пакасілася цераз плячо. Йурай паспеў скінуць ваўчынае футра, стаяў побач, абтрасаючы ігліцу з доўгіх вышываных рукавоў, і ад ягонай постаці між цёмных ялін разыходзілася слабое залацістае ззянне. — Я і не плачу,— глуха сказала Ільга. — Вядома,— рахмана пагадзіўся паэт. — Тыж памятаеш, што я абяцаў дапамагчы тваёй песні? — Але гэта ніякая не песня,— у Ільгі задрыжалі вусны. — Гэта ўсё праўда, чуеш ты, звар'яцелы не-людзь?! Праўда! I агонь праўда, і кроў, і... смерць! Пад павекамі ў яе самі сабою ўскіпалі слёзы, ліліся па шчоках — гарачыя, балючыя. Плылі да падбароддзя, апякаючы, джалячы, зрываліся на кальчужны каўнер, бездапаможна слізгалі на грыф паэтавай лютні. — Вядома,— мякка паўтарыў Йурай.— Гэта ўсё — праўда, Ільга. Але чаму песня не можа быць праўдай, а праўда — песняй? Ён зноў гаварыў так, быццам ўсё было зразумела ад пачатку. Ільга ўсхліпнула, сутаргавата ўцягнула ротам паветра. — I што мне рабіць? — спытала з горыччу. — Быць у маёй песні, чалавечае дзіця, — проста адказаў Йурай. Зрабіў крок да заплаканай Ільгі, амаль бязважкім дотыкам змахнуў з яе шчакі апошнія слязінкі. Асцярожна, быццам прымаў немаўля, падхапіў з Ільзіных рук сваю лютню, правёў рукою па спеўных струнах, расквеціўшы яловую цішыню. — Ага, толькі і ўсяго? Ці мо яшчэ што? — са змрачнаватай усмешкай пацікавілася Ільга. Слёзы ўжо не кіпелі ўнутры, замкнёныя, забітыя, схаваныя як глыбей, таму апаленая памяць болей не смылела так невыносна. — А гэтага досыць,— з непахіснай упэўненасцю адгукнуўся паэт. Усміхнуўся востра, выскаліўшыся амаль павоўчы, задзірліва і жыццярадасна. Ільга зноў нечакана для сябе самой, нават насуперак уласнай волі, насуперак уласным бязрадасным прадачуванням, насуперак усяму на свеце яму паверыла. Упрост не змагла гэтай яснай усмешцы і светлым вачам не паверыць. Можа быць, гэтага сапраўды было досыць. Над левым плячом у Йурая загарэўся кволы зеленаваты агеньчык. Задзынкаў ціха, павольна плаваючы ў паветры ўверх-уніз, абсыпаў бляклым святлом цёмныя яліны, нейк выхапіўшы з ляснога паўзмроку ўсё да апошняй галінкі, да апошняга каменя ці кораня на сухой зямлі. Браты гэтага агеньчыка, такія ж халодныя, запаліліся, задзынкалі, перагукаючыся, паплылі далей., пазначаючы сцежку. Сцежка ішла пад адхон — паступова, нетаропка. Дрэвы, старыя, моцныя, прагна ўпіваліся каранямі ў глебу, абступалі, варожа ціснулі з бакоў і зверху. Ад гэтай цеснаты, ад цяжкога паветра, напоенага водарам смалы, рабілася трохі ніякавата. Калматыя цені ад яловых лап дрыжалі ў няпэўным святле, падбіраліся бліжэй, быццам хацелі ўхапіць. Праз якую сотню крокаў у Ільгі ацяжэла галава, і падавалася, што ўсё гэта — адзін страшны сон пра бясконцы цёмны лес, якому ні пачатку няма, ні канца. Йурай лёгкай хадой бязгучна ішоў наперадзе і, не зважаючы на варожыя цені, гаварыў. Голас ягоны сплятаўся з галасамі чароўных агнёў, расцякаўся між дрэваў, падганяў ачмурэлую Ільгу і занепакоеную пярэстую. Гаварыў ён пра самыя дзіўныя рэчы: пра даўнія-даўнія часы, калі твар гэтай зямлі быў зусім іншы, калі шляхі рэк пралягалі іначай, калі даліны мерылі цяжкімі крокамі, скаланаючы зямлю, нябачаныя звяры. Дзікая Пушча была зусім маладой, сягала ад свінцовых хваляў Паўночнага мора і да шумнай салёнай вады на поўдні. Пушча поўнілася галасамі і рухам, поўнілася таямнічым новым жыццём. А пасля прыходзілі на снежных крылах завей доўгія-доўгія зімы, і пад халоднымі зорамі лёд наступаў з далёкіх адгор'яў, несучы за сабою выгнаннікаў гор — валуны. Лёд глыбока ўразаўся ў цела зямлі, перакройваў па-свойму — і вырасталі ўзгоркі, і распаўзаліся яры, і ўзнікалі з расталага лёду азёры. А валуны, поўныя вечнага суму па згубленых вяршынях, заставаліся на варце новага ладу, урасталі ў зямлю. Ільга слухала. Перад сівой даўніной схілялі галовы непрыязныя чалавеку дрэвы, і дыхаць было лягчэй, і крокі нанізваліся адзін па другім, быццам пацеркі на доўгую-доўгую нітку. — Адкуль ты ўсё гэта ведаеш? — падала голас Ільга. Атрымалася сіпата, нібы яна маўчала з тых самых спракаветных часоў. Йурай толькі засмяяўся і адказваць не стаў. Чым ніжэй спускаліся, тым радзейшым станавіўся ельнік, тым болей прыбывала святла. Хутка чароўныя агеньчыкі над сцежкаю па чарзе пабляклі і згаслі, і толькі той першы, прывідна паўпразрысты ў дзённым святле, яшчэ доўга круціўся ў Йурая над плячом. А дзень даўно пераваліў за палову, і сонца няўхільна апускалася ўсё бліжэй і бліжэй да сіняй стужкі ракі. Лес на даляглядзе падсунуўся бліжэй, клубы дыму над ім пацямнелі і пабольшалі. Зараз нават Ільга ўхапіла праз ноздры тонкі, ледзь улоўны, але несумненны смурод ад гару, які насіўся ў паветры. Плынь, што падала з таго абрыву, дзе яны нядаўна стаялі, гледзячы на даліну, рассыпала дробныя іскрыстыя пырскі, шалёна круцілася між вільготных ільсняных камянёў. Спусціўшыся ніжэй, плынь раздавалася ўшыркі і прыцішвалася, абрастала трыснягамі, несла хвалі спакойна і размерана. Але тут, у сваёй каменнай калысцы, плынь неўтаймавана білася, і шалёна танчыла, і звінела, падавала радасны голас. Ля гэтай гаваркой плыні і прыпыніліся — адпачыць і напіцца чысцюткай халоднай вады, ад якой ламіла зубы. Ільга, напіўшыся ўдосталь, рашуча плюхнула з прыгаршчаў вадою сабе на твар, на шыю. Пасля трэсла намоклымі валасамі, спрабуючы адцыхацца — да таго займала дыханне ад бадзёрага холаду, ад няўмольнай ледзяной свежасці. Йурай тым часам асядлаў пляскаты камень і, легкадумна боўтаючы нагамі над ашалелай вадой, важдаўся са сваёй лютняй, бязладна перабіраючы струны. Лютня пад ягонымі пальцамі загаварыла на птушыны лад: то падавала голас на манер жаўтагрудай сініцы — «Дзілін-дзілін!»,— то клекатала па-буслінаму, то пасвіствала і шчоўкала малінаўкай. Ільга ледзь прыслухоўвалася, пакуль паіла пярэстую, а калі зноў павярнулася да паэта, то побач з ім ужо сядзелі, паважна ціўкаючы, некалькі дробных камячкоў пер'я. Ад рэзкага руху Ільгі маленькія госці жвава разляцеліся ўрассыпную, і адна з птушак ледзь не мазнула ёй па шчацэ цёмным крыльцам. — Гэта... што зараз такое было? — спытала Ільга шэптам. Азірнулася, спрабуючы пабачыць, куды зніклі птахі. — Весткі,— спакойна адказаў Йурай, і відавочна было, што болей тлумачыць не збіраецца. I не столькі праз сваю фанабэрыю — проста не ўяўляе сабе, што камусь тут могуць спатрэбіцца тлумачэнні. Ільга дакорліва пакруціла галавой. Вядома, чаму б і не? Выпявае чары, абрастае ваўчынай поўсцю і размаўляе з птушкамі, і ўсё з такім выглядам, быццам толькі так і трэба, быццам нічога ў гэтым дзіўнага або выключнага. «Для не-людзя»,— дадала пра сябе Ільга. Пусты з самай раніцы страўнік нарэшце падаў голас, і ўсе напружаныя думкі пра цмока неяк саступілі звыклай жыццёвай патрэбе. У торбе ля сядла мусіла застацца колькі лустаў хлеба і, магчыма, кавалак сыру. Можа быць, нават трохі падсохлай вяндліны. He немаведама якія прысмакі, але хоць нешта, каб падмацаваць сілы. — Гэй, ты, птушыны паэт,— паклікала Ільга. — Мо падсілкуешся? Паэт уважліва зірнуў на працягнутую яму хлебную лусту, на белы авечы сыр, на вэнджанае мяса. Прыўзняў бровы. — О, — выгукнуў ён няўпэўнена.— He думаю, што мне варта... Ільга сурова звяла бровы. — Эй,— сказала.— Нават калі на скарынцы і ёсць трохі цвілі, няма чаго нос адварочваць. Падумаеш, цаца. — Тут рэч не ў носе, — Йурай развёў рукамі. — I не ў цвілі, да душы. Проста ваша ежа — не для нас, чалавечае дзіця. Але ж і сапраўды. Не-людзям шкодзіць агонь і халоднае жалеза, а амаль усё, што людзі ядуць, праходзіць праз полымя і метал. Скажам, духмяныя боханы хлеба запякаюцца ў вогненным чэраве печы, а пасля нажом наразаюцца на лусты. To, атрымліваецца, з'есці драбок чалавечага хлеба для не-людзя — як праглынуць атруту. Ясна, што па ўласнай волі ніхто з іх не захоча гэтага рабіць. Ільга ўпарта падціснула вусны. — Ну-тка,— сунула Йураю хлеб. — Патрымай. А сама зняла з пярэстай торбу, яшчэ раз як след ператрэсла. Выцягнула вялізны румяны яблык — на шчасце, заваляўся з таго паўтузіна, што набыла заўчора на рынку ў Мокрай Дубраве. Купляць спачатку і не думала, але ажно заслухалася, як гандлярка, надрываючы голас, нахвальвае свой тавар — і салодкія, маўляў, як першае каханне, і хрусткія, і сакавітыя, і ледзьве маладосць не вяртаюць. Наконт апошняга Ільзе не было як праверыць: гады не выйшлі. Але тыя, што пакаштавала, сапраўды аказаліся смачнымі. Так што гандлярка, пры ўсёй сваёй гандлярскай натуры, не вельмі нахлусіла. — Вось так,— урачыста аб'явіла Ільга, мяняючы хлеб на яблык. — Hi табе жалеза, ні агню. Зараз не атруцішся, ага? — Няўжо так прагнеш усіх накарміць? — засмяяўся паэт. Ільга паважна кіўнула і апусцілася побач, таксама забоўтала нагамі. — А як іначай? Каб адзін еў, а другі глядзеў? Йурай усміхнуўся — не так, як звычайна, бліскавічна ды зырка, а неяк крывенька, няўмела, адным вуглом вуснаў. — Дзякуй,— сказаў. — Кінь,— адмахнулася Ільга, закідваючы ў рот сыр. — Колькі там таго яблыка, далібог. Рэшткі хлеба змяла пярэстая — і, нават усё спрэс пад'еўшы, доўга тыцкалася мяккімі гарачымі губамі ў Ільзіну далонь, шукаючы дабаўкі. Ільга гладзіла кабылку па галаве, дурасліва трапала за вуха. Думала: што ж з пярэстаю будзе? I такая ж ладная, і такая слухмяная, і нават і пяці гадоў яшчэ не споўнілася. Пярэстая, быццам усё разумеючы, заржала, страсянула грывай, баданула Ільгу ў плячо: «Не турбуйся». Супакойвала, як магла. Зрэшты, Ільга і не хвалявалася. Сышлі, быццам змыліся ў ледзяной плыні, трывога і скруха, сышоў прытоены салёны боль, нават страху не засталося. Унутры была адно крышталёвая яснасць, халодная і празрыстая, як тая вада, і ад гэтай яснасці думкі чаканіліся, простыя і дакладныя. Ільга як бы бачыла крокі па тры наперад, таму ў непатрэбнай мітусні ды шкадаваннях болей не было сэнсу.