КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
На поўначы большала, разрастаючыся з кожнай хвілінай, набрынялая дажджом хмара. Несла ў чэраве і ваду, і грымоты, навісала так нізка, што амаль чаплялася распухлым брухам за вершаліны. Вецер ахаладзеў, ацяжэў ад прадачування навальніцы, прыпадаў да самай зямлі, сваім цяжарам згінаючы зялёнае жыта. Нізка віліся, хапаючы мошак, крыклівыя вастракрылыя ластаўкі, праносіліся над Ільгай з прысвістам, быццам цемнапёрыя баявыя стрэлы. Крочылі дарогаю між палёў, прыслухоўваліся да блізкіх грымотаў. Вусцішны цёмны дым над лесам, гэты пагрозлівы цмокаў штандар, схаваўся за льснянаю паласой дажджу. Сонца кацілася да зялёнага ўзгор'я, і сіняватае покрыва смугі на захадзе паступова налівалася ліловым. — А як увогуле забіваюць цмокаў? — спытала Ільга. Гэтае пытанне чамусь не паўставала перад ёю раней, а зараз, побач з цмокавым бярлогам, выплыла з падступнай нечаканасцю — і збянтэжыла. — О, якія своечасовыя думкі, — гукнуўся Йурай. — Але, вядома, лепш пазней, чым ніколі. — To ты ведаеш? Ты ж усё на свеце ведаеш, так? — працягнула Ільга і дадала пра сябе: «Або, можа, проста сам ва ўласнай дасведчанасці цвёрда перакананы». Ён раздражнёна павёў бровамі, быццам пачуў тое, не сказанае ўслых. — Я ж, здаецца, казаў: я не ведаю ўсяго. Але часам бачу. — I што ж ты бачыш? — не адставала Ільга. — Тое, што ёсць,— суха мовіў Йурай і нечакана для сваёй субяседніцы патлумачыў: — Бачу, што цмокі не з'яўляліся тут некалькі пакаленняў чалавечых дзяцей. Бачу, што гэты, мусіць, адзін з апошніх. Слабы, хутчэй за ўсё, паранены, успуджаны, ашалелы ад болю і ўсяго нязвыклага, новага вакол сябе. — Ты, можа, яшчэ і пачвары спачуваеш? — Ільга нахмурылася. — Хіба забыўся, што я табе расказвала? — Памятаю, вядома,— мовіў паэт. — Але я памятаю і іншыя часы, калі ані вас, ані вашых сяліб на гэтай зямлі не было. I ён,— Йурай кіўнуў на ахоплены навальніцаю лес,— памятае таксама. — To ты кажаш,— сярдзіта загаварыла Ільга,— што трэба, значыцца, пашкадаваць змея? Хай сабе і паліць гарады, і чалавечых дзяцей жарэ, усё роўна шмат напладзілася... Так, па-твойму, трэба? Йурай пахітаў галавой. — Я ўсяго толькі кажу,— заўважыў мякка,— што старое непазбежна мусіць сысці, каб даць дарогу новаму. I, як частку таго старога, гэта мяне некалькі засмучае, так. — Ды ніхто ж не збіраецца вынішчаць вас і вашыя курганы,— запярэчыла Ільга. — Пакуль што,— напаўголаса прагаварыў Йурай. Глядзеў на ахоплены навальніцай цмокаў лес — і як быццам скрозь яго, скрозь далягляд, скрозь прашытае навальнічнымі іголкамі неба. Ільзе стала ніякавата, і чамусь ад чужога суму сціснулася сэрца. Колькі часу ішлі моўчкі. Далёкія грымоты падкочваліся бліжэй, хмара насоўвалася на луг, на поле, на іх дваіх з няўхільнасцю кону. — Але ён спаліў мой горад,— сказала Ільга, нібы апраўдваючыся. — I забіў, і скалечыў столькі людзей. — Гэта праўда, — пагадзіўся Йурай. — А калі яго не спыніць, заб'е і скалечыць яшчэ болей. А гэта, вядома, значыць... — Што ў мяне няма выбару,— Ільга цяжка ўздыхнула. Зноў паўставала пытанне, з якога яна пачала ўсю гэтую размову і ад невырашальнасці якога ламіла скроні. Ільга закусіла вусны, наморшчыла лоб, спрабуючы знайсці ў галаве хоць нейкую слушную думку. Але там было ўпрост абразліва пуста. Йурай, скоса паглядаючы на яе грымасы, урэшце адтаяў, засмяяўся. I загаварыў. He так і даўно такіх, крылатых, было куды болей. У цёплых сырых пячорах у самых нетрах Пушчы яны ладзілі свае гнёзды, грэлі магутныя целы на залітых сонцам скалах. Яны — дзеці глыбіннага агню ў палкім сэрцы зямлі, таму холад скоўвае іх, прыпыняе кіпучую кроў, змушае дранцвець, засынаць. Амярцвелыя ад холаду цмокі могуць спаць стагодцзямі. Яны растуць, колькі жывуць. Трохі большыя за зайца, калі вылупляюцца, слабыя, голыя, яны паступова набіраюць вагу, абрастаюць вострымі касцянымі грэбнямі, апранаюцца ва ўбор з залатой лускі, быццам у баявы панцыр. I, колькі жывуць, цмокі спяваюць, размаўляюць амаль салаўіным пошчакам, перасвістваюцца — маці з дзецьмі, самка з самцом. У сваёй любові да бліскучых рэчаў яны падобныя да сарок: так і цягнуць у гнёзды штось ззяйкае, штось залатое. У шлюбную парў самкі, абіраючы самцоў, найперш прыглядаюцца: ці добра складзена гняздо, ці ўтульна там, ці блішчыць як належыць. Палююць звычайна падалей ад уласнага логавішча, як тыя ж ваўкі, і вышукваюць здабычу на адлегласці недзе ў дзень лёту. Наеўшыся, адпачываюць прыблізна з тыдзень, спяць у гняздзе або прыхарошваюцца — чысцяць крылы, точаць кіпцюры аб каменне, аб дрэвы. — Рэдкія, бач ты, чысцёхі. Йурай сказаў гэта з дабрадушнаю ўсмешкай. Ільга амаль абурылася ягоным замілаваннем, a пасля жыва ўявіла: вось цмок пакруціўся па-сабачы ў сваім гняздзе, натаптаў ямінку, уладкаваўся і, выкруціўшы доўгую шыю, з заўзятасцю абкусвае касцяныя грэбні на спіне. I сама не стрымалася — усміхнулася. Бывадкі ў цмокаў вялікія, але да года, калі піскляты ўжо становяцца памерам з дарослага аленя, дажываюць адзін-два з кладкі. Бацькі да іх прывязваюцца, даглядаюць старанна, кормяць, напераменку прыцягваючы ў гняздо ўпаляваных кабаноў ды касуль. Таму ад цмокава гнязда з малечай зазвычай востра цягне тхлінаю, не памылішся. Калі малыя вырастаюць яшчэ ўдвая і канчаткова становяцца на крыло, то пакідаюць логавішча, ляцяць прэч, каб самім шукаць сабе харч і схоў. Такія падлеткі часта збіваюцца ў зграі па пяць-шэсць галоў, палююць разам, разам адпачываюць. Праз пэўны час пачынаюць дзяліцца на пары, якія зазвычай захоўваюцца праз усё жыццё, і выводзяць уласных дзяцей. Чуць усё гэта было дзіўнавата. He таму нават, што ніхто з людзей нічога такога — Ільга была цвёрда пераканана — і не ведаў. Дзіўна было тое, што тая жудасная вогненная бура на кажановых крылах, якая так ярка помнілася, так балюча джаліла памяць, раптам стала жывой істотай. Звыклым дзікім зверам, з плоці ды крыві, быццам тыя, якіх вучыў высочваць бацька. — Калісь на цмокаў паляваў Княжы Двор,— Йурай паважліва крануўся змяінай фібулы на сэрцы. — Збольшага на крыважэрных бадзяг, якія не ў час ачомаліся са спячкі, або на ашалелых выгнаннікаў са зграі. Паэт памаўчаў і, кашлянуўшы, дадаў, што, можа, Двор і зараз з ахвотаю паляваў бы, але саміх цмокаў амаль не засталося. — I як жа палявалі? — жыва ўдакладніла Ільга. — Мо і мне гэтак паспрабаваць? — Для пачатку, — гукнуўся Йурай насмешліва. — Табе патрэбна будзе з паўтузіна ўзброеных княжых паляўнічых і ўдвая болей хартоў. «Упрост цудоўна»,— сказала сама сабе Ільга, паціраючы лоб у роздуме. Патрэбна, значыцца, шасцёра вояў з не-людзей ды па двое не-людскіх сабак на кожнага. А ў яе распараджэнні толькі адзін на рэдкасць самазадаволены не-людзь, і той паэт, ды пярэстая кабылка. Зрэшты, ёсць яшчэ верная бацькава дзіда, ды лук, ды ўмелыя рукі. Калі цмок — усяго толькі звер, хай сабе вялікі ды небяспечны, значыць, яго можна адолець. He сілай — дык хітрасцю. — Счакай,— Йурайпрыпыніўся,— Глядзі,унь туды. Ільга зірнула, куды ён паказваў. За жытнім полем, на самым ускрайку луга бялелі раскінутыя шатры. Хвасты дымоў ад вогнішчаў сцяліліся нізка, прыбітыя сырым ветрам, блізкаю навальніцай. Чуваць было прыглушаныя чалавечыя галасы, бразгат металу ды конскае ржанне. Пярэстая, пачуўшы сваю радню, застрыгла вострымі вушамі, гукнулася тоненька, радасна. — Цікава, хто б гэта мог быць? — прагаварыла Ільга занепакоена. — Воі кагось з вашых князькоў,— упэўнена адказаў Йурай. — 3 тых князькоў, хто бліжэй. Пабачылі цмока ў небе — і вырашылі праверыць. — Але чаму тады яны тут? — гнеўная Ільга нават прытупнула. — Іх жа там, мабыць, да халеры! Яны б маглі... — He маглі,— па-воўчы ўсміхнуўся паэт. — Вядома, і не змогуць. Злавіў на сабе непаразумелы пагляд Ільгі і патлумачыў: — Так і смярдзіць жахам. Нават адсюль. — Дык і нядзіўна,— разважліва сказала Ільга. — Пад самым жа, лічы, цмокам сядзяць. На лузе навальніца, нарэшце, дакацілася да іх. Загусцела, застыла паветра. У сіняватым святле рэзка пасыпаліся долу хвосткія ніці вады, з сілаю забілі па зямлі, па свежай безабароннай зеляніне. Бліснула вусцішным блакітам зусім побач, пранёсся высока аглушальны грукат — голас раз'юшанай буры. — Хто ідзе? — хрыпла крыкнулі Ільзе ад белых шатроў, ледзь перакрываючы ўдары цяжкіх кропляў ды грымоты. Воя ў чырвоным плашчы паўзверх блішчастага панцыра было ледзь відно за палосамі дажджавой вады. — Паварочвайце, — казаў вой. — He чулі, ці што? Цмок! — А я на таго цмока і палюю! — упэўнена адказала Ільга. — Ну-у? — здзівіўся вартавы, нават прысвіснуў. Азірнуўся неяк бездапаможна, быццам шукаючы парады ці падтрымкі, і таропка адсунуўся, саступаючы месца камусь мажному ды медзведзяватаму. Ільга закінула галаву і далёка наверсе разгледзела цёмную кучаравую бараду- — На цмока? — прабасіла барада. — Хто? Ты, дзеўка? — Я,— Ільга расправіла плечы. 3 барады пырснула кароткім здзеклівым смехам — як сабака ўзбрахнуў. А пасля барада спусцілася ніжэй, бо ўладальнік яе нахінуўся, каб лепш разгледзець Ільгу. Тая змрочна ўтаропілася ў крывы гарбаты нос, што вытыркаў з барады, і маленькія шэрыя вочкі. А барада гаварыла так: — Ну во толькі цябе нам і не хапала, дзеўка. Зусім, бач, не ведалі, што й рабіць — а тут, каб цябе трасца, такая дапамога. I як, хвароба яе вазьмі, клятая мамка цябе з-пад спадніцы сюды адпусціла? — Я іду з Лыцавічаў, — холадна прагаварыла Ільга. — Тры дні ўжо іду за гэтым цмокам. Па ягоную галаву іду. — Дык ты... з Лыцавічаў? — барада прачысціла горла. — 3 тых, што пагарэлі ўшчэнт? Ільга кіўнула. Барада ўздыхнула — як кавальскія мяхі — і прашыпела невыразную лаянку. — Ну то хадзем, дзеўка,— запрасіла, махнуўшы агромністай рукой на шацёр,— Хоць абсохнеш, ці што. — I пагрозліва гыркнула зверху на вартавога, якому Ільга перадала аброць пярэстай: — А ты, каб цябе трасца, глядзі мне тут. У шатры цьмяна гарэлі свечы, мяккія цякучыя цені слізгалі па вялікім круглым шчыце са старанна вымаляваным гербам — чырвоны мядзведзь, што трымае белы рог. На пасцеленых ваўчыных шкурах быў з непрыхаванай любасцю ўладкаваны доўгі меч, на клінку якога цьмяна паблісквалі руны. Йурая ад гэтага відовішча злёгку перасмыкнула: ці то гэтак уразіўся шматлікімі ваўчынымі шкурамі, ці то