Наш дом
Маргарыта Латышкевіч
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 355с.
Мінск 2018
і меч быў не абы-які, а з заклятага халоднага жалеза. На груба скалочаным стале пасярод шатра расклалі мапу, прыціснуўшы краі пергаменту цяжкім кубкам, паляўнічым рогам і свінцовай гербавай пячаткай з мядзведжаю выявай.
Барада цяжка села на дубовую калоду, глядзела з-пад кусцістых чорных броваў шэрымі ўважлівымі вочкамі.
— Тамаш Дубыніч,— назвалася. — 3 Вугеркі. Князеў брат. А ты, дзеўка з Лыцавічаў?
— Ільга.
Шэрыя вочкі спыніліся на Йураі, вывучылі ўважліва. Дубыніч незадаволена цокнуў языком.
— Ідзеш па галаву цмока і цягаешся з не-людзем. Трасца, дзеўка, я нават і не ведаю, што горш.
— О, і не даведаешся, — нявінна азваўся Йурай. — Асабліва пра першае.
Ільга штурхнула языкатага паэта локцем. Дубыніч выскаліўся, паказаўшы рэдкія жаўтаватыя зубы.
— Бач, — працадзіў. — Размаўляе тут яшчэ.
— Гэта мой памагаты,— паспешліва ўклінілася Ільга. — Мой сябар.
Дубыніч засмяяўся на свой лад, сіпла і гаўкліва. Пасля пазмрачнеў.
— To гэта не-людзь, значыць, напеў табе ў вушы, быццам зможаш забіць цмока? Ды яшчэ зусім адна?
— He адна,— важка вымавіў Йурай.
Дубыніч грэбліва звузіў вочы.
— Чаму вы тут? — спытала Ільга нецярпліва. — Цмок жа засеў у лесе.
— Думаем, — адказаў Дубыніч, скрывіўшыся.
Думалі яны, як выявілася, з заўчорашняй раніцы. Уночы ў небе над Вугеркай варта заўважыла цмока. Вырашылі: трэба прасачыць за пачварай.
— Бачылі тое папялішча на месцы Лыцавічаў, — Тамаш Дубыніч патрос барадой.— Частцы сваіх вояў, бач, я загадаў застацца з пагарэльцамі. Буданы дапамагчы зладзіць, упаляваць там чаго.
Ільзе перахапіла сутаргай горла.
— Дзякуй, — ледзьве выціснула з сябе.
— Тут дзякуй, дзеўка, не дзякуй, усё адно, — Дубыніч пакруціў крывым носам. — У логавішча цмокава лезці — смерць, гэта ясна. Я сваіх людзей, бач ты, у цмокаву пашчу кідаць не надта ахвочы. Во і сядзім. Была адзін час думка— лес падпаліць, каб гада выкурыць адтуль.
— Глупства ж чыстае,— чмыхнуў Йурай.
Дубыніч зноў ашчэрыўся на яго і з пагрозлівым хрустам размяў магутную шыю.
— Агнём звера ніяк не выкурыш,— таропка патлумачыла Ільга. — I праўда, глупства: цмокі ж цеплалюбівыя. Гэты яшчэ й вогненны.
— «Цеплалюбівыя» яны, трасца іх вазьмі,— недаверліва прабурчаў Тамаш. — Hoc яшчэ не адрос, а, бач ты, цмокаву завядзёнку яна ведае.
Ільга падыйшла да мапы на стале, асцярожна адсунула ўбок княскую пячатку. Павяла па выявах і паметах пальцам, уважліва аглядаючы ваколіцу.
Цмокаў лес цягнецца далей на поўнач, далёка-далёка, сягаючы поймы навіпольскай ракі. 3 захаду падпіраецца парослымі травою ўзгоркамі, заступае ўвесь правы бераг звілістай Вугеры ажно да каменных парогаў.
— Вось,— Ільга тыцнула ў чарнільную пазнаку на пергаменце. — Гэта ж мост, праўда?
Дубыніч, крэкчучы, падняўся на ногі, у адзін крок апынуўся побач, засоп, падслепавата водзячы крывым носам па мапе.
— Калінаў мост, — пацвердзіў. — Стары, праўда, ледзь ліпее. На поўначы, бач ты, зараз ёсць больш зручная пераправа, то гэты мост і закінулі зусім.
— Ну, гэта, мабыць, і да лепшага, — Ільга засяроджана пацерла лоб.
Дубыніч зноў засоп — з недаверам.
— Надумала штось, дзеўка?
Ільга ўсміхнулася:
— Ёсць такое нешта, ага.
Гэтае «нешта» віравала і бурліла ўнутры яе, біла сярэбранымі малаточкамі. I радасна было, і трохі вусцішна — ці ўдасца, ці атрымаецца.
— He блазнуй, дзеўка,— нахмурыўся Дубыніч. — Цмок жа зжарэ і не заўважыць нават: ты яму, бач, як тая муха.
— He зжарэ,— упэўнена мовіў Йурай.
Дубыніч закаціў вочы, забурчаў, што з нелюдзя і ўзяць няма чаго, ды і не шкада не-людзя, а вось дзеўку дурную няма чаго на такое пад'южваць.
— Табе б, трасца мяне вазьмі, яшчэ ў лялькі гуляць,— са шкадобаю дадаў Дубыніч,— Далібог, дзеўка... як там цябе, Ільга? Давай, можа, дам табе каго са сваіх малойцаў, то завязуць цябе хоць у Вугерку, хоць куды хочаш.
Абражаная Ільга ўзялася ў бокі.
— Лепей дапамажы мне ўпаляваць цмока, калі такі добры.
Дубыніч гнеўна засоп, скрыжаваў цяжкія рукі на грудзях.
— To мо ты мне раскажаш, як жа, трасца яго вазьмі, таго цмока ўпаляваць, га? Калі такая, бач, разумная?
— О, вядома,— амаль весела паабяцала Ільга. — Раскажу.
Разлік, уласна, быў досыць просты: не лезці ў пячоры пад лесам, а прымусіць цмока самога з іх выйсці. Завабіць у прыдатнае месца — і ўжо там з ім расправіцца.
— На мосце, значыць,— заклапочаны Дубыніч пачасаў бараду.— Хітра.
— He зусім на мосце,— выправіла яго Ільга.
Уражаны Дубыніч падняў калматыя бровы.
— To ты хочаш яго ў ваду скінуць?
— Вугера перад парогамі надта халодная,— патлумачыла Ільга. — Цмок ад холаду саслабне, здранцвее.
— Хітра,— паўтарыў Дубыніч.
Слізгануў позіркам па мапе, пастукаў тоўстым пальцам па княскай пячатцы, падціснуў вусны.
— Але сваіх вояў у ягоны бярлог я не адпраўлю,— сказаў сурова.— Мала нас тут, каб... Пашлю каго да князя, хай яшчэ які тузін малойцаў прышле.
Кажучы так, дробна стукаў пальцамі па стале, глядзеў убок, неяк па-сабачы вінавата. Вялікі, моцны, занадта хораша памятаў смуроднае папялішча ў Лыцавічах і абгарэлыя косткі пад попелам.
I — баяўся. Ільга нечакана адчула чужы страх, ліпкі, пакутлівы, перамешаны з сорамам. I падумала: хіба ў боязі можна каго вінаваціць?
— Я сама выбаўлю цмока з пячораў,— сказала вельмі роўным голасам.
Ты?..
Ільга кіўнула.
— Як жа гэта — адна?
— Табе ж сказалі, чалавечы сын,— мовіў Йурай. — Яна — не адна.
Дубыніч змерыў паэта доўгім непрыязным позіркам, пасля сустрэўся з Йураем паглядам і, скалануўшыся, адвёў вочы, увесь надзьмуўся, наморшчыў лоб.
— Зробім так, дзеўка,— загаварыў Дубыніч, павольна, з цяжкасцю падбіраючы словы, быццам супраціўляючыся самому сабе. — Мы — я і мае малойцы — на світанні рушым да Калінава моста. Паглядзім, што ды як, усё ўладкуем. Будзем... чакаць.
— Чакаць вы майстры, я гляджу,— мімаходзь заўважыў Йурай.
Дубыніч толькі заскрыгатаў зубамі.
— Дабро,— таропка згадзілася Ільга, паціху торгаючы паэта за вышываны рукаў. — А я завяду цмока ў пастку.
— To дамовіліся,— заключыў Дубыніч, з сілай пляснуўшы па стале, быццам прыпячатваючы ўласныя словы. — А пакуль адпачні трохі, ці што. Як толькі заднее, рушым.
Навальніца над белымі шатрамі патроху адкочвалася прэч, бурчала ўжо далёка за зялёнымі
пагоркамі. Дождж суцішыўся, і сыры вецер падымаў голаў з высокіх лугавых траў, гарэзліва абтрасаў з іх долу апошнія кроплі. Хмара мінула, адкрыла цёмнае сіняе неба, яшчэ злёгку кранутае барваю з захаду. Сонца села, зусім схавалася за ўзгор'ем, таму цемра ўсё гусцела, налівалася сінню. У глыбокай нябеснай высыпаліся і заззялі частыя зоры — буйныя, касматыя. Свяціліся халоднай нябеснай расой, пазначаючы вялікую Птушыную Дарогу, адвечны шлях у вырай.
Іскры вогнішчаў віліся роем залатых пчол, падымаліся, змешваліся з зорным россыпам. Ільга ленавата сачыла за імі, закінуўшы галаву. Знайшла — як бацька вучыў калісьці — і Траіх Сясцёр, і Стажары, і Вялікі Воз. Над Лыцавічамі, яна памятала, усе сузор'і быццам былі такімі самымі — а быццам і не. Ідзі яшчэ разбярыся.
Бязгучна вынырнуў з цемры Йурай, прысеў на бервяно побач. Пакінуў быў лютню і знік кудысь, як у ваду кануўшы, а зараз зноў з'явіўся — з самым спакойным тварам. Здымаў з доўгіх рукавоў прысталае лісце, паглядаў на агонь, ціхенька насвістваў.
— Вядома, хадзіў і глядзеў, — адказаў на Ільзіна пытанне ў сваёй звычайнай манеры.
Ільга адно галавой пахітала, але не здзівілася і не пакрыўдзілася: неяк прызвычаілася.
— I што ўбачыў?
— Што ж, мост там сапраўды ёсць, — адказаў Йурай, з асалодай пацягваючыся. — Каменны. I сапраўды лядашчы. Ад цмокавых пячор вярсты тры. Але гэта, вядома, напрасткі.
— To бок, гэта для ваўка там тры вярсты,— прабурчала Ільга.
Паэт паківаў, зірнуў на Ілыу — і ўсміхнуўся ледзь заўважна, самым краёчкам вуснаў.
— Паспі, чалавечае дзіця. Ночы слепяць вочы, а раніца — зладзіцца.
Сонная Ільга ўпотайку пазяхнула ў кулак.
— А сам? — спытала строга. — Ізноў жа бегаў ваўком абы-дзе. Стаміўся, мусіць, як... хм... сабака?
Йурай папляскаў у ладкі.
— Анічога ад цябе не схаваеш,— заўважыў весела, і дадаў мякчэй: — Спі, Ільга, спачывай. Заўтра доўгі-доўгі дзень.
Ільга сяк-так уладзілася на пасцеленым на траву плашчы, скруцілася, падклаўшы руку пад шчаку. Прыплюшчыла вочы — і адразу рэзка правалілася ў сон, цёмны і глыбокі, як начное неба, без сненняў — і трывожных, і радасных. Прачнулася таксама рэзка, прахапілася ў адзін момант, быццам нехта штурхануў, быццам і не спала зусім. Вогнішча апала, полымя сышло ў вуголле, адпачывала ў прыску. Па
зямлі адчувальна цягнула халадком і пахам попелу, і ныла спіна, і галава была мутная ад кароткага сну. Яшчэ не развіднела як след, але па даляглядзе на ўсходзе ўжо прайшла светлая палоска, якая ўсё шырылася, ружавела, а зоры дрыжалі, цьмянелі, знікалі. Саступалі месца новаму дню.
Йурай сядзеў тут жа, зусім побач, быццам і не крануўся з месца, важдаўся са сваёй лютняй, схіліўшы светлую галаву. Лютня ціхенька дзынкала, шчодра рассыпаючы прыгаршчы спеўнай сярэбранай вады, а незадаволены паэт моршчыўся, і хмурыўся, і шаптаў засяроджана:
— He тое. He так! 3-зараза...
I спеўная вада слухмяна адкочвалася, зноў звівалася ў мудрагелісты ўзор, зноў рассыпалася, вірыла, узвівалася. Мусіць, падобна гучала чароўная музыка над возерам — у Ільгі ад аднаго ўспаміну закруцілася ў галаве, бо ажыло рэха той песні пад зводам чэрапа.
Добра было ляжаць вось так, зябка скурчыўшыся пад плашчом, ля згаслага вогнішча, глядзець праз прымружаныя веі і слухаць ціхуткую кволую музыку, заключаную ў кола бясконцых паўтарэнняў. I не варушыцца, і нават дыхаць цераз раз, каб нічым не выдаць сябе, каб ціхмяны спеў мог падоўжыцца, патрываць яшчэ хоць трошачкі.
— Ну, добрай раніцы,— раптам няголасна сказаў Йурай, не падымаючы галавы. — Трэба ўставаць, Ільга. Час.
Яна падскочыла ад нечаканасці, паружавела і ссла, затрэсла галавой. Воі з Вугеркі таксама ўжо не спалі — перагукаліся, перакідваліся жартачкамі і лаянкай, згортвалі шатры, сядлалі коней. Ільга, пазяхаючы, неслухмянымі рукамі скруціла плашч, пайшла па роснай траве да пярэстай, што пасвілася непадалёк. Кабылка заржала прывітальна, сунулася носам Ільзе ў плячо, старанна вымагаючы пачастунак.
— Потым,— паабяцала ёй Ільга.
КНІГІ ОНЛАЙН
