КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
могуць не сысці. Андэрсенаўскія эльфы нікуды не імкнуцца, нікуды не ідуць, нікуды не сыходзяць. Таму — несапраўдныя, таму замест балючай любові выклікаюць пагарду. Як могуць яны, лялечныя, штучныя, сусальныя, замяніць Тых? He могуць. He заменяць. Ніколі. I ад Іх, напэўна,— туга па нябачаным, вечная і нязбыўная, і нецярпімасць адносна мірных, прыручаных, нудных казак, нудных кніг, нудных дзён, нудных людзей. Той, хто аднойчы палюбіў эльфаў — тых, сапраўдных,— хто імкнуўся за імі ў бясконцае падарожжа, каму сціскала сэрца так балюча і радасна, той не здолее палюбіць хобітаў, сытую ўсім задаволенасць ды наіўныя пастаралі. Гэта праклён — на ўсё жыццё. I гэта — ад эльфаў, ад Ахоўнікаў і Вандроўнікаў, на ўсё жыццё — дар. Жыў сабе на свеце вожык Калі староннія людзі даведваюцца, што ты крэмзаеш паперу, у іх звычайна абуджаецца дух эксперыментатара. Ці нават інквізітара. Так, мая ўніверсітэцкая аднагрупніца неяк, заціснуўшы ў кут, сагнала з мяне сем патоў пытаннямі кшталту: — А ты што, сама пішаш? — Што, проста ўсё сама пішаш? — I вершы? — А як ты гэта пішаш? — I такі праўда сама? Падазраю, што яна чакала грандыёзнага выкрыцця і вельмі расчаравалася ўва мне, калі гэтага самага выкрыцця не адбылося. Hi табе літаратурных «неграў», нічога цікавага. Заўсёды сумна, калі не апраўдваеш чаканняў, таму зараз на інквізітарскія пытанні я звычайна адказваю так: — Вядома ж, не. Знайшлі дурніцу. — У мяне ў падстрэшшы пяць чалавек і адзін ундэрвуд для гэтых мэтаў замкнутыя і прыкаваныя да батарэі. — А вершы піша спецыяльная хакерская праграма. I адразу становіцца ціха, ясна, празрыста. Задаволеныя эксперыментатары зразумела хітаюць галовамі, і з імі ўжо можна весці гаворку пра справу. Будзёная, простая праўда — пра самую звычайную працу над тэкстам і над сабой — іх, вядома, не цікавіць. Толькі мая маленькая сяброўка, маладзейшая за мяне гадоў на дваццаць, і пры гэтым чалавек прыроджана інтэлігентны і далікатны, адарваўшыся ад альбома, дзе мы разам малявалі русалку, задала адзінае правільнае, як мне падаецца, пытанне. Яна спытала: — А ты калі пачала выдумляць? А выдумляць гісторыі мне падабалася з самага маленства. Выдумляць на хаду, бессаромна змешваючы пабачаныя за кароткае жыццё мультфільмы, прачытаныя кніжкі ды ўрыўкі размоў дарослых гасцей у грымучую сумесь. Часам гэта адбывалася амаль незалежна ад мяне, проста прарастала скрозь, быццам маладзенькае дрэўца. Выдуманымі, прарошчанымі гісторыямі хацелася дзяліцца — бо нашто ж яны трэба, калі няма каму расказаць, няма каго здзівіць ды парадаваць? Аўдыторыя была вялікая і нядужа патрабавальная — тубыльцы з двара пад рудой шматпавярхоўкай, ад чатырох гадоў да дванаццаці. Тубыльцам (прынамсі, большасці) надзвычай падабалася пужацца, і дзеля слухачоў я, як любы адказны аўтар, вусцішы паддавала, толькі папісквалі. 3 гэтым папіскваннем, уласна, звязаны першы крытычны водгук на маю творчасць. A менавіта, раз'юшаная мама аднаго з празмерна ўражаных тубыльцаў пасля неспакойнай ночы, азмрочанай сапсаванай бялізнай, знайшла мяне ў двары. Рэцэнзія яе была сціслай і недвухсэнсоўнай: калі я, маленькая паскудніца, не кіну пужаць бедных дробных дзетак, гэта самым непасрэдным чынам адаб'ецца на маёй пятай кропцы. Аргумент быў жалезны і не мог не накласці адбітак на ўсю маю далейшую творчасць. Зараз мне нават думаецца, што любы крытычны артыкул, дзе на ўзбраенне ўзятая падобная аргументацыя, абавязкова дойдзе да аўтара і, верагодна, значна павысіць якасць ягоных твораў. Імпэт да стварэння ўласных гісторый, нягледзячы на ўсіх ваяўнічых мамак і бабцяў з майго двара (і іхнія «аргументы»), не пакінуў мяне і ў школе. Толькі-толькі пазнаёміўшыся з аднакласнікамі, я прафесійным вокам акінула будынак дзіцячага садочка, дзе размясцілі першагодак, і ацаніла густы сваіх новых слухачоў. Праз тыдзень разгубленыя бацькі і настаўніца дзівіліся, чаму дваццаць дзевяць зарованых першакласнікаў, як адзін, перакананыя, быццам на месцы дзіцячага садка калісь былі могілкі, а па будынку дасюль ходзяць прывіды, якія хапаюць занадта гарэзлівых. Трыццатай (і адзінаю, хто ўночы спаў спакойна) была я. Клас мне, трэба сказаць, трапіўся досыць творчы. Выпускалі на двайных лістках, выдраных са сшыткаў, напісаныя ад рукі газеткі. Ледзь не кожны быў сам сабе рэдактарам і, высунуўшы ад стараннасці язык, штовечар перапісваў новы нумар у дваццаці — дваццаці пяці экзэмплярах. Газеткамі абменьваліся, пхалі адзін аднаму ў шафкі, клалі на парты. Некаторыя не надта сумленныя рэдактары нават, не спытаўшыся, капіравалі чужыя допісы ў сваіх выданнях. I пасля атрымлівалі кухталёў ад раззлаваных канкурэнтаў: газетная справа — рэч жорсткая. Слава першых паэтаў амаль адразу (і трывала) замацавалася за маленькімі аўтаркамі верша-віншавання да восьмага сакавіка. Верш той, як зараз помню, мяне дужа ўразіў, таму што адно чатырохрадкоўе дасюль жыве ў маёй памяці: У сакавіку ёсць свята мам, Ідзе такая вестка. Дарункі дораць толькі нам Ды жаніхі нявестам. Пасля таго як настаўніца не без гонару прачытала верш усяму класу некалькі разоў, я многа і напружана думала. Напрыклад, калі сакавіцкае свята — гэта свята мам, то хто такія «мы» ў тэксце? Мамы? Але ж гэта іх трэба віншаваць, а так яны нібыта віншуюць самі сябе? Апрача таго, я ў свае шэсць гадоў ведала дакладна: дзеці заводзяцца ад шлюбу. Таму нявесты, якім жаніхі ў гэты дзень мусяць дарыць падарункі, мамамі апрыёры не з'яўляюцца — хіба што ў аддаленай перспектыве. To іх, атрымліваецца, віншуюць за патэнцыяльнае мацярынства? I чаму, у такім выпадку, жаніхі абавязаныя віншаваць не сваіх уласных мам, a нявест? Дзе справядлівасць? Загадка сакавіцкага чатырохрадкоўя мучыла і раздзірала мне душу з тыдзень. Поўны пакут і трывожных сненняў тыдзень. Зразумеўшы, што сваімі сіламі мне з такой тытанічнай задачай не справіцца, я звярнулася непасрэдна да вытокаў — маленькіх аўтарак, маіх аднакласніц Ганькі і Жэні. Тыя, акругліўшы вочы, патлумачылі спрэчныя моманты так: — Каб рыфма была!.. Адказ мяне, праўда, ніколькі не суцешыў і не супакоіў. 3 іншага боку, вядома, што сапраўдная паэзія мусіць быць загадкавай ды таямнічай. Чым болей таямніцаў — тым болей уражвае. I давялося адступіць перад недасяжным. Зрэшты, усё адбылося ў той самы папраўдзе чароўны час, калі паходжанне арыфметычнага знака роўнасці тлумачылі нам літаральна так: — Адзін з матэматыкаў старажытнасці заўважыў, што, калі паміж лічбамі паставіць дзве гарызантальныя палачкі, яны становяцца роўнымі адна адной. Пярэчанні на гэты конт не прымаліся ані настаўніцай, ані аднакласнікамі. Ад сябе дадам, што, колькі разоў я ні спрабавала паўтарыць згаданы фокус з палачкамі, ніколі не атрымоўвалася. Хітрая матэматычная магія, відаць, даецца не кожнаму. Прамінуўшы мяжу восьмага года жыцця, я прыкіпела душой і сэрцам да вялікіх літаратурных формаў і эпічнага напаўнення. Падазраю, што вялікую ролю тут адыграла блізкае знаёмства з Д. Р. Р. Толкінам і ягоным «Уладаром Пярсцёнкаў». Употайку спісваліся таўшчэзныя сшыткі, а у гісторыі панабеглі орды эльфаў, ды гномаў, ды оркаў. Зрэшты, менавіта «Уладар» падштурхнуў мяне да міфалогіі як такой — скандынаўскай, кельцкай і славянскай. «Вялікія формы», вядома, не атрымліваліся ані вялікімі, ані ўласна формамі, затое ў кніжнай шафе знайшлося «Слова пра паход Ігараў». Там заступаў ход сонцу ды месяцу, абрастаў ваўчынай поўсцю і «судзіў суды» сам Усяслаў Чарадзей, да якога ў мяне дасюль захавалася самае трапяткое, амаль пяшчотнае стаўленне. Таму што, натуральна, чарадзей. Таму што — разумнік і хват. Таму што — свой. Прыблізна ў той жа час я прачытала «След ваўкалака» Леаніда Дайнекі і трохі засмуцілася. Тамтэйшы Усяслаў у ваўка пераварочвацца аніяк не жадаў і ўвогуле чараваць не спяшаўся. Мусіць, быў на тое не ў гуморы. Затое, калі я апавядала пра яго прыяцелям з класа ці дваровым тубыльцам, Усяслаў, перакінуўшыся ваўком, наводзіў жах на ворагаў з усіх бакоў. Авой, крычалі ворагі, уцякаючы, і плакалі, і клікалі мамак, і слёзна кляліся, што болей не будуць. А князь Усяслаў пад бледнаю поўняй, нібыта страла, ляцеў да Кіева, каб зрабіцца там самым галоўным князем. Гэты вось момант — пра агромністага белага ваўка, які бяжыць праз цёмныя пушчы імкліва, як спушчаная з цецівы сярэбраная страла, бяжыць, абліты месяцовым святлом,— і мне, і маім слухачам надзвычайна быў даспадобы. Настолькі даспадобы, што да салодкага болю сціскала сэрца. Густы ў нас, дзяцей, тады наогул былі своеасаблівыя. Мы падбіралі самыя вялікія сукаватыя палкі — на мячы ды лукі. Мы віслі на дрэвах, як тыя малпы, і рабілі рабаўнічыя налёты на сады ў ваколіцы. Мы ставілі шатры з коўдраў і, седзячы там, з асалодаю хрупалі з такою рызыкай здабытыя яблыкі, слівы і грушы. Мы, можа быць, і жылі ў сучасных шматпавярховых дамах, мелі ў кватэрах электрычнае асвятленне, тэлефоны, тэлевізары ды іншыя выгоды цывілізацыі, але душы нашыя былі дрымучыя, лясныя, калматыя. Дрымучая душа настойліва патрабавала кніг. Зрэшты, гэта вядома: калі хочаш плесці хоць трошачкі цікавыя байкі, то чытанне неабходнае ледзь не болей за паветра. Я звяла кароткае знаёмства з супрацоўніцамі дзіцячых бібліятэк, што былі паблізу, цягала кніжкі дамоў і начытвалася да звону ў галаве. Ганька, тая самая, што «дарункі дораць толькі нам», часта далучалася да мяне. Тэлефанавалі адна адной напярэдадні і пыталіся па-змоўніцку, не называючы ані імёнаў, ані месцаў: — Ну што, пойдзем? — Пойдзем! Ішлі вузкімі вулачкамі, скверамі, спрытна пераскокваючы з адной бетоннай пліткі на другую, каб не наступіць на стыкі. Навыперадкі дабягалі да бібліятэкі і разам, штурхаючыся, праглядалі кніжныя палічкі. Шукалі без асаблівай мэты — што-небудзь новае, нябачанае, корпаліся самааддана і пачувалі сябе археолагамі. Кніжкі сустракаліся самыя розныя: і замежныя дэтэктывы, і фантастыка, і — у значна больш сціплых вокладках — класіка, беларуская і руская. Некаторыя навюткія, з чысценькімі белымі старонкамі, хрусткімі, як крамяныя яблыкі. Некаторыя старыя, што называецца, зачытаныя, залюбленыя, з разламаным пераплётам, з пажоўклымі лістамі, якія ўсё спрабуюць вызваліцца, разляцецца ўспуджанай чарадой птахаў. Тонкі, ледзьве ўлоўны водар кніжнага пылу — самая ўтульная рэч, якая толькі ёсць на гэтым свеце. Так я меркавала тады, так мяркую і зараз.