Олівер Твіст
Чарльз Дыкенс
Для сярэдняга школьнага ўзросту
Выдавец: Галіяфы
Памер: 456с.
Мінск 2010
Манкс прамармытаў нешта невыразнае, але ўсё яшчэ вагаўся.
— Паспяшайцеся, — сказаў містэр Браўнлоў. — Адно маё слова — і выбару як не было.
Чалавек усё яшчэ не мог наважыцца.
—У мяне зусім няма намеру весці перамовы, — прамовіў містэр Браўнлоў, — да таго ж, я не маю права, паколькі прадстаўляю самыя прыватныя інтарэсы іншых асоб.
— Ці няма, — запінаючыся, спытаў Манкс, — ці няма... якогасьці кампрамісу?
-He.
Манкс з бояззю паглядзеў на старога джэнтльмена, але, не прачытаўшы на яго твары анічога, апроч суворасці і пэўнасці, сцепануў плячыма, прайшоў у пакой і сеў.
—Замкніце дзверы з таго боку, — загадаў містэр Браўнлоў сваім памочнікам. — Увойдзеце, калі я пазваню.
Мужчыны выканалі загад, і яны ўдвух засталіся сам-насам.
—Нічога сабе абыходжанне, сэр, — сказаў Манкс, скідваючы капялюш і плашч, — з боку старога сябра майго бацькі.
—Якраз таму, што я быў старым сябрам вашага бацькі, малады чалавек, — адказаў містэр Браўнлоў, — якраз таму, што надзеі і спадзяванні маладых ды шчаслівых гадоў былі звязаныя з ім і з той праведнай істотай адной з ім крыві і гэтаксама схільнай да дабра, той, якая маладой далучылася да Бога і пакінула мяне самотным чалавекам; якраз таму, што ён яшчэ малым хлопцам разам са мной стаяў на каленях ля смяротнага ложа адзінай сваёй сястры тым ранкам, калі — але Неба хацела інакш — яна павінна была стаць маёй жонкай; якраз таму, што маё збалелае сэрца з таго часу было, нягледзячы на ўсе яго памылкі і
выпрабаванні, прыхільнае яму, пакуль ён не памёр; якраз таму, што старыя ўражанні, мінуўшчына перапаўняюць маё сэрца, і калі я нават проста бачу вас, то да мяне прыходзяць былыя думы, — якраз з-за ўсіх гэтых рэчаў я схільны абыходзіцца з вамі мякка... так, Эдуард Ліфорд, нават цяпер... I я чырванею за непрыстойныя паводзіны таго, хто носіць гэтае імя!
—А прычым тут маё імя? — спытаў малады, які дагэтуль моўчкі, са змрочным неўразуменнем выслухоўваў усхваляваны зварот суразмоўцы. — Пры чым тут імя?
— Hi пры чым, — адказаў містэр Браўнлоў, — з вамі яно не мае нічога супольнага. Але яго насіла ЯНА, і нават праз гэтую адлегласць часу яно вяртае мне, старому, жар і трымценне, якое я адчуваў, варта мне было пачуць яго. Я вельмі задаволены, што вы памянялі яго, вельмі, вельмі.
— Усё гэта вельмі добра, — сказаў Манкс (захаваем яму гэтае ўзятае ім імя) пасля працяглага маўчання, падчас якога ён круціўся на крэсле туды-сюды, а містэр Браўнлоў сядзеў, зацяніўшы твар рукой. — Але чаго ж вы ад мяне хочаце?
—У вас ёсць брат, — сказаў, падымаючыся, містэр Браўнлоў, — і мне дастаткова было прашаптаць яго імя вам на вуха, калі я ішоў з вамі па вуліцы, каб вы з непакоем і зацікауленасцю пайшлі за мной сюды.
—У мяне няма брата, — адказаў Манкс. — Вы ж ведаеце, што я быў адзіным дзіцём. Навошта вы тут распавядаеце пра братоў? Вы ведаеце гэта не горш за мяне.
—Дык паслухайце тое, што ведаю я, і, мабыць, не ведаеце вы, — прамовіў містэр Браўнлоў. — Паступова, не адразу, але гэта вас вельмі пачне цікавіць. Я ведаю, што вы ёсць адзіным і найпачварнейшым вынікам нешчаслівага шлюбу, да якога ваш нешчаслівы бацька зусім хлопчыкам быў змушаны сямейнай пыхлівасцю, карыслівай і чэрствай амбітнасцю.
—Я стойкі да гучных слоў, — перапыніў Манкс са з’едлівым смехам. — Аднак вы ведаеце сам факт, і мне гэтага дастаткова.
—Але я ведаю таксама, — працягваў стары джэнтльмен, — якім мізэрам, якім павольным катаваннем і доўгатэрміновай пакутай быў гэты няўдалы саюз. Я ведаю, як неахвотна і стомлена
гэтая няшчасная пара цягнула за сабой па жыцці цяжкі ланцуг, як атрутна гэта было для абоіх. Я ведаю, як халоднай фармальнасці прыйшла на змену з’едлівасць, як абыякавасць змянілася на непрыязь, непрыязь на нянавісць, а нянавісць на пагарду, пакуль яны нарэшце не разарвалі гэты грымячы ланцуг, не рушылі ў шырокі свет паасобку, кожны цягнучы свой абрывак абрыдлага ланцуга, звенні якога не магло зламаць нішто, акрамя смерці, — рушылі, каб схаваць яго ў новым асяродку пад самым вясёлым выглядам, на які яны былі здольныя. Вашай маці гэта ўдалося; яна хутка на ўсё забылася. Але не так ваш бацька: рэшткі ланцуга ржавелі і раз’ядалі яго сэрца.
— Так, яны жылі паасобку, — сказаў Манкс. — I што з таго?
— Калі яны пражылі асобна колькі часу, — працягваў містэр Браўнлоў, — ваша маці праз сваю залішнюю легкадумнасць зусім забылася на мужа, які быў маладзейшы за яе на добрыя дзесяць гадоў і працягваў сваё існаванне дома без аніякіх надзей на будучыню — аж пакуль яму не надарылася сустрэць новых сяброў. Гэтую акалічнасць вы, безумоўна, ведаеце.
—Зусім не, — сказаў Манкс, адвёўшы вочы і стукаючы нагой па падлозе з выглядам чалавека, які вырашыў адмаўляць усё. — Зусім не.
— Тое, як вы сябе паводзіце, сцвярджае мяне ў пэўнасці, што вы гэта ведаеце, ніколі не забываліся на гэта і не пераставалі думаць пра гэта з горыччу, — адказаў містэр Браўнлоў. — Нагадваю падзеі пятнаццацігадовай даўніны, калі вам было не болей за адзінаццаць гадоў, а вашаму бацьку толькі трыццаць адзін — таму што, паўтару, ён быў зусім яшчэ хлопчыкам, калі яго бацька загадаў яму жаніцца. Ці трэба мне вяртацца да падзей, якія кідаюць цень на памяць вашага бацькі? Або вы пазбавіце нас ад гэтай неабходнасці і скажаце праўду?
— Мне няма чаго сказаць, — быў адказ Манкса. — Можаце працягваць свае размовы, калі хочаце.
— Такім чынам, адным з гэтых новых сяброў быў марскі афіцэр, які выйшаў у адстаўку і чыя жонка памерла паўгады таму, пакінуўшы яму двух дзяцей — іх было больш, але з усёй сям’і выжылі толькі двое. Абедзве былі дзяўчынкі, адна была
прыўкрасным стварэннем дзевятнаццаці гадоў, другая — зусім яшчэ дзіцём двух ці трох гадоў.
— Пры чым тут я? — спытаў Манкс.
— Яны жылі, — працягваў містэр Браўнлоў, быццам не заўважыў, што яго перапынілі, — у той частцы краіны, у якую ваш бацька трапіў падчас сваіх вандровак і дзе ён усталяваўся на жыццё. Знаёмства, блізкасць, сяброўства — хутка змяняліся адно на адно. Ваш бацька быў таленавіты, як няшмат хто. У яго была душа і схільнасці ягонай сястры. Чым бліжэй стары афіцэр знаёміўся з ім, тым больш яго любіў. Добра было б, каб гэтым і скончылася. Але дачка палюбіла яго таксама.
Стары джэнтльмен перапыніўся; Манкс кусаў вусны, утаропіўшыся ў падлогу. Убачыўшы гэта, стары джэнтльмен адразу працягваў:
— Напрыканцы года выйшла, што ён узяў на сябе абавязак, святы абавязак перад гэтай дзяўчынай, бо стаў аб’ектам першага, сапраўднага, палкага, непадзельнага кахання шчырай, нявіннай дзяўчыны.
— Ваша байка не з кароткіх, — заўважыў Манкс, ёрзаючы на крэсле.
—Гэта праўдзівая гісторыя пра суворыя выпрабаванні, пакуты і смутак, малады чалавек, — адпрэчыў містэр Браўнлоў, — а такімі звычайна якраз і бываюць гэткія гісторыі; калі б гэта была гісторыя весялосці і шчасця без перашкодаў, то яна была б вельмі кароткай. Нарэшце памёр адзін з багатых родзічаў, дзеля інтарэсаў і важнасці якога і быў ахвяраваны, як гэта часта бывае, ваш бацька, і дзеля кампенсацыі шкоды, якую спрычыніла тая сітуацыя, ён пакінуў вашаму бацьку ў спадчыну панацэю ад усялякага смутку — Грошы. Вашаму бацьку неабходна было адразу ехаць у Рым, куды той родзіч паехаў папраўляць здароўе і дзе памёр, пакінуўшы свае справы ў вялікім беспарадку. Ён і паехаў, але там заразіўся смяротнай хваробай; як толькі вестка пра гэта дасягнула Парыжа, за ім следам паехала ваша маці, якая ўзяла з сабою і вас. Ен памёр праз дзень пасля яе прыезду, і не пакінуў тастамента, — не пакінуў, і, такім чынам, уся маёмасць перайшла да яе і вас.
Тут Манкс сцішыў дыханне, і ягоны твар выдаў найвялікіпую зацікаўленасць, хоць ён і не глядзеў на апавядальніка. Калі містэр Браўнлоў зрабіў перапынак, ён памяняў сваю позу і з выглядам чалавека, які адчуў нечаканую палёгку, выцер гарачы твар і рукі.
— Перад тым як ад’ехаць у Рым, па дарозе цераз Лондан, — прамовіў працяжна містэр Браўнлоў, уважліва гледзячы ў твар свайму візаві, — ён зайшоў да мяне.
—Ніколі не чуў пра гэта, — перапыніў яго Манкс тонам, які меў гучаць недаверліва, але выяўляў хутчэй здзіўленне і нязгоду.
— Ен наведаў мяне і пакінуў у мяне сярод іншых рэчаў карціну — партрэт, які намаляваў ён сам, — выяву гэтай беднай дзяўчыны. Ен не хацеў пакідаць яго і не мог узяць з сабой у сваё паспешнае падарожжа. Ад непакою і згрызотаў сумлення ён высах і стаў падобным да ўласнага ценю, гаварыў няўцямна і без сувязі пра катастрофу, страту гонару, у якой вінаваты ён сам, даверыў мне свой намер перавесці ўсю маёмасць, не зважаючы на страты, у грошы, пакінуць жонцы і вам частку спадчыны і ўцячы за мяжу — я лёгка здагадаўся, што ўцякаць ён збіраўся не адзін, — а потым ніколі больш сюды не вярнуцца. Нават перада мной, сваім старым сябрам яшчэ з маладых гадоў, чыя моцная прыхільнасць каранілася ў зямлі, якой быў закрыты нехта самы дарагі для нас абодвух — нават перада мной ён устрымаўся ад удакладненняў, паабяцаўшы напісаць ліст і ў ім распавесці пра ўсё падрабязна, а потым яшчэ раз наведаць мяне, у апошні раз у жыцці. Але не! Гэта і быў апошні раз. Ніякага ліста я не атрымаў і яго самога больш ніколі не бачыў.
—Я паехаў, — сказаў містэр Браўнлоў пасля невялікай паўзы, — я паехаў, калі ўсё было скончана, да месца нараджэння гэтага — я ўжыву слова, якое і іншыя людзі таксама, напэўна, ужылі б, таму што ні людская жорсткасць, ні людская прыхільнасць для яго цяпер не маюць значэння — гэтага яго злачыннага кахання. Я думаў, што калі мая боязь мае пад сабой падставу, то тады гэтае заблукаўшае дзіця знойдзе спачувальнае сэрца і прытулак. Аднак сям’я з’ехала адтуль за тыдзень да таго; яны расплаціліся за ўсе дробныя даўгі і выехалі ноччу. Куды і навошта — не мог сказаць ніхто.
Манкс з палёгкай уздыхнуў і агледзеўся з усмешкай трыумфу.
— Калі ваш брат, — сказаў містэр Браўнлоў, падсунуўшы сваё крэсла да крэсла Манкса, — калі ваш брат, слабае, апранутае ў рыззё, пакінутае ўсімі дзіця, быў кінуты на мой шлях рукой болып магутнай, чым выпадак, і я выратаваў яго ад жыцця распуснага, зганьбаванага...
— Што? — закрычаў Манкс.
— ...выратаваў яго, — паўтарыў містэр Браўнлоў. — Я ўжо даўно казаў вам, што зацікаўлю вас. Дык яшчэ раз: я выратаваў яго — відаць, ваш хітры супольнік утаіў маё імя, хоць і лічыў, што яно вам незнаёмае. Калі ваш брат быў выратаваны мною і ляжаў у маім доме, ачуньваючы пасля хваробы, то мяне здзівіла яго моцнае падабенства да партрэта, пра які я ўжо згадваў. Нават калі я ў першы раз убачыў яго, недагледжанага ды нягеглага, нешта ў выразе яго твару зрабіла на мяне ўражанне, быццам вобраз старога сябра з’явіўся мне ў жывым сне. Мне не трэба распавядаць вам, што яго выкралі да таго, як я даведаўся пра яго гісторыю...
КНІГІ ОНЛАЙН
