Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
Сонца сляпіла вочы Роберту Джордану, і ён бачыў толькі цьмяны абрыс моста. Спакваля святло прыцьмілася, і неўзабаве сонца зайшло. Глянуўшы праз дрэвы на бурую акруглую вяршыню, за якой схавалася свяціла, Роберт Джордан разгледзеў нарэшце, калі сонечны бляск ужо не сляпіў вочы, што горны схіл акрыты маладой пяшчотнай зелянінай, а каля самой вяршыні пракідаліся лапіны снегу.
Потым ён зноў перавёў погляд на мост, спяшаючыся скарыстаць кароткія хвіліны, пакуль не зрабілася зусім цёмна, і вывучыць яго канструкцыю. Узарваць мост будзе, відаць, няцяжка. Ён дастаў з кішэні блакнот і зрабіў алоўкам некалькі хуткіх замалёвак. Калі ён рабіў замалёўкі, то не стаў падлічваць, колькі патрэбна зарадаў. Гэта ён паспее зрабіць пазней. Зараз ён толькі пазначаў кропкамі, дзе закласці дынаміт, каб падарваць асноўную апору моста і скінуць яго сярэднюю секцыю ў бездань. Гэта можна зрабіць без спеху, з навуковай дакладнасцю, выкарыстаўшы з паўтузіна зарадаў, закладзеных і аб’яднаных так, каб яны ўзарваліся ўсе адначасова. Можна, аднак, усё зрабіць прасцей, з дапамогай двух вялікіх зарадаў. У гэтым выпадку трэба замацаваць два вельмі вялікія зарады на супрацьлеглых баках моста і ўзарваць іх адначасова. Ён рабіў
накіды хутка і лёгка, задаволены тым, што нарэшце ёсць над чым паламаць голаў, ёсць чым заняцца сур’ёзна. Потым ён закрыў блакнот, засунуў яго разам з алоўкам у кішэню і зашпіліў яе на гузік.
Пакуль Роберт Джордан рабіў свае накіды, Ансельма сачыў за дарогай, мостам і будкамі вартавых. Стары ўвесь час баяўся, што яны падышлі надта блізка да моста, і калі замалёўкі былі нарэшце зроблены, уздыхнуў з палёгкай.
Зашпіліўшы кішэню, Роберт Джордан выпрастаўся на зямлі каля камля сасны і асцярожна выглянуў з-за яго. Ансельма крануў яго за локаць і паказаў пальцам у бок моста.
У будцы, якая выходзіла перадам на дарогу, каля бліжэйшага канца моста сядзеў вартавы, трымаючы паміж каленямі вінтоўку з насаджаным штыхом, і паліў цыгарэту. За пяцьдзесят ярдаў немагчыма было бачыць яго твар. Роберт Джордан паднёс да вачэй палявы бінокль, старанна прыкрыўшы зверху лінзы далонямі — хоць сонца ўжо не было і яны не маглі ўжо адсвечваць — і адразу парэнчы моста ўзніклі перад ім так блізка, што здавалася, працягні руку і дакранешся да іх, і твар вартавога прысунуўся так блізка, што выразна былі відаць яго запалыя шчокі, попел на цыгарэце і цьмяны бляск штыха. Гэта было аблічча селяніна, запалыя шчокі пад высокімі сківіцамі, шчаціністая барада, схаваныя пад калматымі брывамі вочы; вялікія рукі трымалі вінтоўку, цяжкія чобаты выглядвалі з-пад крэсаў плашча. У будцы на сцяне вісела пацёртая счарнелая скураная біклага, ляжалі газеты, але тэлефона не было. Вядома, тэлефон мог вісець на другім баку будкі, убачыць які Роберту Джордану было немагчыма, але ж ад будкі не ішло ніякіх правадоў. Тэлефонная лінія цягнулася наўсцяж дарогі, і правады знікалі дзесьці за мостам. Каля будкі на двух камянях мацавалася самаробная жароўня са старога бітона з-пад газы, у якім было адарвана вечка і па баках папрабіваны дзіркі, але агню пад жароўняй не было. Наўкол яе, па попеле, былі раскіданы закурэлыя парожнія бляшанкі з-пад кансерваў.
Роберт Джордан працягнуў бінокль Ансельма, які ляжаў побач з ім. Стары шырока ўсміхнуўся і адмоўна затрос галавой. Ён паляпаў пальцам па скроні каля вока.
— Ya lo veo,— сказаў ён па-іспанску.— Я яго бачу.
Стары нібы выдыхнуў словы — губы яго амаль не варушыліся — і таму яго адказ прагучаў цішэй за любы шэпт. Калі Роберт Джордан усміхнуўся яму, той глянуў на вартавога і, паказваючы на яго пальцам, другой рукой
правёў па сваёй шыі. Роберт Джордан кіўнуў, але без усмешкі, сур’ёзна.
Вартавая будка на далёкім канцы моста была павернута да іх тыльным бокам, і немагчыма было зазірнуць усярэдзіну яе. Добра дагледжаная шаша, шырокая і асфальтаваная, збочвала за мостам налева, а потым падковаю абгінала выступ гары і знікала з вачэй. Стары шлях быў значна вузейшы, і, каб пашырыць яго, давялося прабіць шашу скрозь магутны бастыён скалы на дальнім баку цясніны. Левы, заходні край дарогі, што выходзіў на цясніну і мост, быў пазначаны каменнымі слупамі, якія былі пастаўлены там, дзе край шашы строма абрываўся. Цясніна тут была глыбокая і вузкая, як каньён, асабліва ў тым месцы, дзе ручай, праз які быў перакінуты мост, упадаў у асноўную раку ўзгор’я.
— А дзе другі пост?— Роберт Джордан запытаўся ў Ансельма.
— Пяцьсот метраў ад таго павароту. У будцы дарожнага майстра, яна стаіць на самым схіле скалы.
— Колькі там вартавых?— спытаў Роберт Джордан.
Ён зноў навёў бінокль на вартавога. Той пагасіў цыгарэту аб дашчаную сцяну будкі, выцягнуў з кішэні скураны капшук і, разарваўшы паперу на згаслай цыгарэце, ашчадна высыпаў у капшук рэшту тытуню. Потым падняўся, прыставіў вінтоўку да сцяны будкі і пацягнуўся, пасля гэтага ўзяў вінтоўку, перакінуў яе праз плячо і выйшаў на мост. Ансельма прыціснуўся ніцма да зямлі, а Роберт Джордан засунуў бінокль у нагрудную кішэню і схаваў галаву за камель сасны.
— Сямёра салдат і капрал,— шапнуў Ансельма яму на вуха.— Я ад цыгана даведаўся.
— Хай вартавы пройдзе крыху далей, тады мы рушым назад,— сказаў Роберт Джордан.— Мы надта блізка.
— Ты ўсё пабачыў, што трэба?
— Так, усё, што трэба.
Неяк адразу зрабілася халадней і пацямнела, калі зайшло сонца, і водбліск яго развітальных промняў знікаў спакваля на вяршынях гор.
— Ну, як табе ўсё гэтае падалося?— ціха спытаў Ансельма, не зводзячы вачэй з вартавога, нязграбная постаць якога, агорнутая ў доўгі няўклюдны плашч, рухалася ўздоўж моста да другой будкі; апошнія промні сонца адсвечваліся на яго штыху.
— Усё выдатна,— сказаў Роберт Джордан.— Проста выдатна.
— Мне прыемна чуць гэта,— сказаў Ансельма.— Ну што ж, хадзем. Зараз ён ужо нас не ўбачыць.
Вартавы спыніўся, павярнуўшыся да іх спінай, на дальнім канцы моста. 3 прадоння даносіўся гоман вады, якая бруілася між камянямі. Спакваля скрозь гэты гоман пачаў прабівацца іншы гук — роўны рокат, і яны ўбачылі, як вартавы задраў галаву ўгору, а яго вязаны капялюш ледзьве трымаўся на макаўцы, і яны самі глянулі туды і ўбачылі высока ў вечаровым небе тры самалёты, якія ляцелі клінам. Яны выглядалі маленькімі і срэбнымі на той вышыні, куды яшчэ дасягалі промні сонца. Самалёты ляцелі з неверагоднай хуткасцю, а рухавікі іх раўнамерна гулі.
— Нашы?— спытаўся Ансельма.
— Пэўна, нашы,— адказаў Роберт Джордан, хоць ведаў, што на такой вышыні ніколі нельга быць упэўненым. Магчыма, гэта быў вячэрні патруль, але чый — невядома. Заўсёды, аднак, трэба казаць, што знішчальнікі — нашы, бо гэта супакойвае людзей. 3 бамбардзіроўшчыкамі — зусім іншая справа.
Ансельма, відаць, думаў тое самае.
— Гэта нашы,— сказаў ён.— Я пазнаў іх. Гэта Moscas.
— Так і ёсць,— пацвердзіў Роберт Джордан.— Мне таксама здаецца, што гэта Moscas.
— Вядома, Moscas,— сказаў Ансельма.
Роберту Джордану досыць было б узяць бінокль, каб адразу вызначыць, чые гэта былі самалёты, але ён не захацеў рабіць гэтага. Сёння вечарам яму ўсё адно, чые яны, тым болей што старому прыемна было лічыць іх нашымі — хай яно так і будзе. Але пазней, калі яны павярнулі ў напрамку Сеговіі, ён падумаў, што тыя самалёты былі зусім не падобныя на зялёны, з чырвонай аблямоўкай па фюзеляжы, з нізка пасаджанымі крыламі — рускі варыянт «Боінга П-32», які іспанцы называлі Moscas. 3 такой адлегласці немагчыма было разгледзець іх колер, але сілуэты іх былі зусім іншыя. He, гэта вяртаўся на базу фашысцкі паветраны патруль.
Вартавы ўсё яшчэ стаяў на дальнім канцы моста, спінаю да іх.
— Пойдзем,— сказаў Роберт Джордан і рушыў угору, асцярожна ступаючы і прыгінаючыся, пакуль яны не адышлі досыць далёка. Ансельма трымаўся за ім на адлегласці прыблізна крокаў за сто. Калі яны адышлі досыць далёка і іх ужо немагчыма было заўважыць з моста, Роберт Джордан спыніўся, пачакаў старога, прапусціў яго
наперад, і ўжо ў цемры яны працягвалі караскацца далей па стромкім схіле гары.
— У нас магутная авіяцыя,— задаволена сказаў стары.
— А як жа!
— I перамога будзе за намі.
— Мы павінны адолець іх.
— Так. I тады, пасля перамогі, прыязджай да нас на паляванне.
— А на што?
— На дзікоў, мядзведзяў, ваўкоў, горных казлоў...
— Табе падабаецца паляваць?
— Вельмі! Болей за ўсё на свеце. У нашай вёсцы ўсе паляўнічыя. А хіба ты не любіш?
— He,— сказаў Роберт Джордан.— Я не люблю забіваць жывёлу.
— А вось я дык наадварот,— сказаў стары.— Я не люблю забіваць людзей.
— Ніхто гэтага не любіць. Хіба што вар’яты,— сказаў Роберт Джордан.— Але я не адмаўляюся забіваць людзей, калі гэта неабходна. Калі гэта робіш дзеля агульнай справы.
— Ну, гэта ж зусім іншая рэч,— сказаў Ансельма.— У маёй хаце — калі яна ў мяне была, бо цяпер у мяне ўжо няма хаты,— віселі іклы дзіка, якога я падстрэліў у лесе. Былі і воўчыя шкуры. На ваўкоў я паляваў узімку, па снезе. Аднаго, самага вялікага, я забіў у наваколлі вёскі недзе ў лістападзе, вяртаючыся неяк надвячоркам з лесу дамоў. Чатыры воўчыя шкуры ляжалі на падлозе ў маёй хаце. Яны былі надта затаптаныя і аблезлыя, бо па іх шмат хадзілі, але ўсё адно гэта былі сапраўдныя воўчыя шкуры. Былі ў мяне і рогі горнага казла, якога я падстрэліў высока ў гарах Сьеры, а яшчэ было чучала арла, якое мне напхаў майстар з Авілы,— крылы ў яго былі разгорнутыя і вочы жоўтыя, ну ўсё роўна як у жывога. Дужа прыемная рэч. I на ўсё гэтае мне было прыемна глядзець.
— Пэўна ж,— сказаў Роберт Джордан.
— На дзвярах нашай вясковай царквы была прыбіта лапа мядзведзя, якога я забіў вясной, напаткаўшы яго на схіле гары, дзе ён варочаў у снезе вялізную калоду гэтаю самай лапай.
— Калі ж гэта было?
— Шэсць год таму. Яе высушылі і прыбілі цвікамі да дзвярэй царквы. I кожны раз, як я глядзеў на тую лапу,— акурат як у чалавека, толькі з кіпцюрамі,— мяне заўсёды ахоплівала прыемнае пачуццё.
— Гонару?
— Так, пачуццё гонару, бо я тады прыгадваў, як напаткаў таго мядзведзя напрадвесні на горным схіле. Але калі заб’еш чалавека — такога самага, як і ты,— нічога прыемнага на душы не застаецца.
— Так. Чалавечую лапу да дзвярэй царквы не прыб’еш,— сказаў Роберт Джордан.
— Хіба што, каму ў голаў прыйдзе такое варварства. Але ж усё-ткі чалавечая рука вельмі нагадвае мядзведжую лапу.
КНІГІ ОНЛАЙН
