Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
Раман «Па кім звоніць звон»— глыбокі, шматпланавы твор: напоўненае паэзіяй і пранікнёным лірызмам апавяданне пра каханне Роберта Джордана і Марыі, прасякнутая высокім гераічным пафасам сцэна пагібелі Эль Сорда і яго атрада, жорсткі натуралістычны расказ Пілар пра зверскае забойства фалангістаў
1 Орлова Р. Русская судьба Хемннгуэя//Вопросы лнтературы. 1989. № 6. С. 100—101.
і, нарэшце, трагічная самаахвярная смерць Роберта Джордана дзеля выратавання сваіх сяброў-партызан і сваёй каханай Марыі. Раман пра рэвалюцыю і грамадзянскую вайну адначасова з’яўляецца высокай паэмай пра каханне і аптымістычнай трагедыяй, прасякнутай непахіснай верай у канчатковую перамогу сіл дабра і чалавечнасці.
Падчас другой сусветнай вайны Хемінгуэй працягвае сваю барацьбу з фашызмам. На сваім катэры «Пілар» ён палюе ў моры за нямецкімі падводнымі лодкамі, пад канец вайны ў якасці ваеннага карэспандэнта ўдзельнічае ў высадцы дэсанта саюзнікаў антыгітлераўскай кааліцыі ў Нармандыі, змагаецца з фашысцкімі войскамі ў Францыі і Германіі.
У 1950 годзе выйшаў раман Хемінгуэя «За ракой, у засені дрэў», лірычны герой якога палкоўнік Кантуэл — ветэран дзвюх войнаў — падводзіць бязрадасныя вынікі свайго жыцця, кідае горкі папрок тагачасным кіраўнікам ЗША: «Цяпер намі кіруюць падонкі. Каламуць, накшталт той, што застаецца на дне піўнога куфля, куды прастытуткі накідалі акуркаў» Кантуэл выказвае глыбокае расчараванне вынікамі другой сусветнай вайны, калі зноў палітыкі ЗША вышукваюць новых ворагаў — рускіх: «Гавораць, гэта наш будучы вораг. Так што мне як салдату, можа, давядзецца з імі ваяваць. Але асабіста мне яны вельмі падабаюцца, я не ведаю народа больш высакароднага, народа, які болей падобны на нас» 2.
Апошнім творам, надрукаваным пры жыцці Э. Хемінгуэя, была філасофская аповесць-прытча «Стары і мора» (1952), адзначаная Нобелеўскай прэміяй 1954 года,— сапраўды лебядзіная песня пісьменніка-гуманіста, эпілог той вялікай кнігі, якую пісаў ён усё жыццё, высокі гімн мужнасці і стойкасці чалавека. Рыбак Сант’яга —«скрозь высмактаны горам стары», падобны на шэкспіраўскага Ліра — любімага героя Хемінгуэя — выказвае выніковую філасофскую ісціну: «Чалавек не на тое нарадзіўся, каб цярпець паражэнне... Чалавека можна знішчыць, але яго нельга перамагчы» 3. Гэтыя словы падсумоўваюць і жыццё, і творчы шлях самога Хемінгуэя. Апошнія гады ён шмат хварэў — даліся ў знакі старыя ваенныя раны, вынікі аўтамабільных і авіяцыйных катастроф, у якія неаднаразова ён трапляў. Але пісьменнік не здаваўся, працягваў пісаць сваю галоўную кнігу, якая заўсёды была для яго наперадзе: пасмяротна выйшлі падрыхтаваныя сябрамі па рукапісах раманы «Выспы ў акіяне» (1970) і «Райскі сад» (1986).
Усё сваё творчае жыццё Э. Хемінгуэй заставаўся верны тым высокім крытэрыям мастацтва, якія ён сам сабе вызначыў:
«Па-першае, трэба мець талент, вялікі талент. Такі, як у Кіплінга. Потым самадысцыпліна. Самадысцыпліна Флабэра. Потым
1 Хемінгуэй Э. Собр. соч.: В 4 т. М., 1968. Т. 4. С. 163.
2 Тамсама. С. 55.
3 Хемннгуэй. Э. Нзбр. пронзв. Т. 2. С. 622.
трэба мець яснае ўяўленне пра тое, якой гэта проза можа быць, і трэба мець сумленне, такое ж абсалютна нязменнае, як метрэталон у Парыжы, каб пазбегнуць падробкі. Потым ад пісьменніка патрабуюцца інтэлект і бескарыслівасць, а самае галоўнае — уменне выжыць» *.
He хапіла галоўнага — жыцця. Але лепшым творам Эрнэста Хемінгуэя — класіка XX стагоддзя — належыць бессмяротнасць.
В а д з і м Небышынец
1 Хемянгуэй Э. Нзбр. пронзв. Т. 2. С. 251.
ПА KIM
ЗВОНІЦЬ звон
ГЭТАЯ КНІГА ПРЫСВЕЧАНА
МАРЦЕ ГЕЛЬХАРН
Ніводзін чалавек не існуе самотна, як Вост раў, сам па сабе; кожны чалавек — часцінка М а ц е р ы к а, частка с у ш ы; калі М о р а змывае хоць бы адзіны У ц ё с, меншае Еўропа, тое самае калі знікае які-небудзь М ы с, тое самае — калі разбураецца Замак тваіх с яб роў ці т в о й; с ме рць кожнага чалавека памяншае мяне, бо я — адно цэлае з усім Чалавецтвам. 1 таму ніколі не пытайся, па кім звоніць з вон. Ён звоніць па т а б е.
ДЖОН дон
РАЗДЗЕЛ ПЕРШЫ
Ён ляжаў ніцма на ўсланай карычневай сасновай ігліцай лясной зямлі, уткнуўшыся падбароддзем у перакрыжаваныя рукі, а высока над ім у вяршалінах хвой шумеў вецер. Схіл гары ў гэтым месцы быў не надта пакаты, але ніжэй стромка абрываўся, і было відаць цёмную завіліну шашы, што цягнулася ўздоўж горнай цясніны. Побач з шашой бегла рачулка, а на яе беразе далёка ў самым канцы цясніны ён бачыў тартак, і ў яркіх промнях летняга сонца бялеў струмень вады, які пераліваўся цераз грэблю.
— Гэта той самы тартак?
— Але.
— Нешта я яго не памятаю.
— Бо яго збудавалі неўзабаве пасля таго, як ты там быў. Стары тартак ніжэй, за перавалам.
Ён разгарнуў на зямлі вайсковую карту і пачаў уважліва яе вывучаць. Стары глядзеў з-за яго пляча. Гэта быў прысадзісты, каржакаваты дзядок, апрануты ў чорную сялянскую кашулю і шэрыя даматканыя порткі, на нагах у яго былі сандалі на вераўчанай падэшве. Стары яшчэ не перавёў дых пасля пад’ёму на гару, а яго рука спачывала на адным з двух цяжкіх рукзакоў, што яны прыцягнулі з сабой.
— Бадай, адсюль моста не ўбачыш?
— He,— адказаў стары.— Мясцовасць тут раўнінная, і рака цячэ павольна. А вось ніжэй, дзе дарога хаваецца за дрэвы, адразу пачынаецца вузкая цясніна...
— Памятаю.
— Акурат цераз гэтую цясніну і перакінуты мост.
— А дзе іх пасты?
— Адзін пост на гэтым тартаку, які ты бачыш.
Малады чалавек, які вывучаў наваколле, выцягнуў бінокль з кішэні злінялай фланелевай кашулі колеру хакі, працёр насоўкай лінзы акуляраў і падкруціў іх, пакуль аб-
рысы тартака не зрабіліся выразнымі, і ён убачыў каля ўвахода ў лесапільню драўляную лаўку, вялізную кучу пілавіння, што ўздымалася з-за адчыненай павеці, дзе была цыркулярная піла, і латак, па якім бярвёны пускаліся па схіле другога берага ракі. У бінокль было відаць ціхую і павольную плынь ракі, пасму вадаспада на грэблі і дробныя пырскі ў паветры.
— Вартавога няма.
— 3 коміна ідзе дым,— сказаў стары.— I бялізна развешана на вяроўцы.
— Гэта я ўсё бачу, але нідзе не відаць ніводнага вартавога.
— Мабыць, ён схаваўся ў цень,— растлумачыў стары.— Зараз самая спёка. Сядзіць, пэўна, у халадку на тым баку, які нам адгэтуль не відаць.
— Магчыма. А дзе другі пост?
— За мостам, каля будкі дарожнага майстра, на пятым кіламетры.
— Колькі тут вартавых?— Ён паказаў на тартак.
— Чатыры салдаты і капрал.
— А на тым пасту?
— Там іх болей. Я высветлю.
— А на мосце?
— Заўсёды ўдвух. Па адным з кожнага боку.
— Нам спатрэбяцца людзі,— сказаў ён.— Колькі чалавек ты можаш прывесці?
— Колькі спатрэбіцца,— сказаў стары.— Тут, у гарах, зараз шмат людзей.
— Колькі?
— Болей за сотню. Але ўсе яны раскіданы па маленькіх атрадах. Колькі табе трэба?
— Я скажу дакладна, калі мы агледзім мост.
— Ты хочаш зрабіць гэта цяпер?
— He. Зараз я хачу пайсці туды, дзе можна да часу схаваць дынаміт. Я хацеў бы схаваць яго ў самым надзейным месцы і, калі магчыма, на адлегласці не далей як паўгадзіны хады ад моста.
— Гэта зрабіць проста,— сказаў стары.— Ад таго месца, куды мы пойдзем, можна хутка сысці напрасткі да моста. Але каб туды дабрацца, нам спатрэбяцца сілы. Ты не галодны?
— Галодны,— сказаў малады чалавек.— Але мы падсілкуемся пазней. Як тваё імя? Я забыў.— Ён адразу зазначыў сабе, што гэта благі знак — забыць імя старога.
— Ансельма,— сказаў стары.— Мяне завуць Ансельма, я з Барка-дэ-Авілы. Давай дапамагу табе падняць рукзак.
Малады чалавек — ён быў высокі і хударлявы, з выгаралымі ад сонца, светлымі валасамі, апрануты ў злінялую фланелевую кашулю, сялянскія порткі, і на нагах у яго былі сандалі на вераўчанай падэшве — нахіліўся, прасунуў руку праз раменную лямку і ўзваліў цяжкі рукзак на плечы. Кашуля на спіне яшчэ не высахла ад поту.
— Я гатовы,— сказаў ён.— Як мы пойдзем?
— Угору,— сказаў Ансельма.
Сагнутыя цяжарам рукзакоў, абліваючыся потам, яны ўпарта караскаліся па зарослым хвойнікам схіле гары. Малады чалавек не бачыў ніякай сцежкі пад нагамі, але яны ўсё ўздымаліся і ўздымаліся ўгору, то напрасткі, то крыху ў абыход, і нарэшце апынуліся каля нешырокага ручая, але стары не прыпыніўся, а рушыў далей уздоўж яго камяністага рэчышча. Цяпер пад’ём зрабіўся больш стромы і таму цяжкі. Ручай абарваўся раптоўна каля падножжа гладкай гранітнай скалы, і стары спыніўся каля яе, каб пачакаць, пакуль спадарожнік падыдзе да яго.
— Ну, як ты?
— Добра,— сказаў малады чалавек. Ён абліваўся потам, і ад перанапружання пры пад’ёме ўгору сутарга зводзіла яму лыткі.
— Пачакай мяне тут. Я пайду наперад, каб папярэдзіць іх. 3 такой ношкай не надта прыемна трапіць пад абстрэл.
— Tak, жарты небяспечныя,— сказаў малады чалавек.— А ці далёка яшчэ?
— Зусім блізка. Як цябе завуць?
— Раберта,— адказаў малады чалавек. Ён скінуў рукзак і асцярожна паставіў яго на зямлю паміж двух валуноў каля ручая.
— Дык вось, Раберта, пачакай мяне тут, а я прыйду па цябе.
— Добра,— сказаў малады чалавек.— Хіба ты мяркуеш сысці да моста гэтай дарогай?
— He. Да моста мы пойдзем іншым шляхам. Ён не TaKi цяжкі і значна карацейшы.
— Я не хацеў бы хаваць усё гэта надта далёка ад моста.
— Сам пабачыш. Калі месца табе не падыдзе — знойдзем лепшае.
— Добра, пабачым,— сказаў малады чалавек.
Ён сеў каля рукзакоў і пачаў назіраць, як стары караскаецца на скалу. Уздымаўся стары спрытна, амаль не гледзячы, адшукваў зручны выступ, і малады чалавек зразумеў, што ён уздымаецца на гэтую скалу не ўпершыню. Але ж тыя, хто жыў наверсе, былі вельмі асцярожныя: ніякай сцяжынкі да іх жытла не было відаць.
Малады чалавек, якога звалі Роберт Джордан, пакутаваў ад голаду, дый на яго душы не было спакою. Яму не раз ужо даводзілася галадаць.
Ён асаблівай трывогі звычайна не адчуваў, бо не надаваў увагі таму, што з ім можа здарыцца нешта благое, дый на сваім вопыце добра. ведаў, як проста можна было існаваць у варожым тыле ў гэтай краіне. Рухацца ў тыле было проста, як і пераходзіць лінію фронту, калі маеш надзейнага павадыра. Толькі думкі пра тое, што можа з табою здарыцца, калі цябе захопяць у палон,— акурат гэта ўскладняе абставіны, ды яшчэ неабходнасць вырашаць, каму можна давяраць. Людзям, з якімі маеш справу ў варожым тыле, ты павінен ці давяраць поўнасцю, ці зусім не верыць нікому. Гэтае рашэнне залежыць цалкам ад цябе самога. Але цяпер гэта зусім яго не хвалявала. Выклікала трывогу нешта іншае.
КНІГІ ОНЛАЙН
