Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
Роберт Джордан адчуў, што чырванее.
— Ці добра ты паспаў?— спытала Пілар. Потым дадала:— Хваробы ў яе няма ніякай — гэта праўда. А магла б захварэць, але ж бог мілаваў. Пэўна, бог усё-такі ёсць на свеце, хоць мы яго і скасавалі. Адыдзі,— сказала яна, звяртаючыся да Пабла.— Гэта цябе не датычыць. Гэта датычыцца людзей, маладзейшых за цябе. Вылепленых з іншай гліны. Ідзі адсюль.— А потым да Роберта Джордана:— Твае рэчы дагледзіць Агусцін. Мы пойдзем, калі ён вернецца.
Дзень быў ясны і бязвоблачны, і сонца пачало ўжо патроху прыпякаць. Роберт Джордан паглядзеў на высокую смуглявую жанчыну з добрымі, шырока пастаўленымі вачыма і з масіўным, маршчыністым і прыемна непрыгожым тварам. Вочы ў яе былі вясёлыя, але калі яна стуляла вусны, выраз твару рабіўся сумным. Ен паглядзеў на яе, потым на Пабла, каржакаватага, грузкага, які ішоў між дрэў да загона. I жанчына таксама паглядзела ўслед яму.
— Ну як, пакахаліся?— спытала жанчына.
— А што яна табе сказала?
— Яна нічога не сказала.
— I я не скажу.
— Выходзіць, пакахаліся,— сказала жанчына.— Ты беражы яе.
— А што, калі будзе дзіця?
— Гэта не бяда,— сказала жанчына.— Гэта яшчэ не бяда.
— Тут не месца для гэтага.
— Яна тут не застанецца. Пойдзе з табой.
— А ты ведаеш, куды я пайду? Мне нельга браць з сабой жонку туды, куды я пайду.
— Хто ведае. Можа, туды, куды ты пойдзеш, можна пайсці разам, удваіх.
— He варта так гаварыць.
— Слухай,— сказала жанчына.— Я не баязліўка, але зранку ўсё бачу ясна і думаю, што шмат хто з тых, каго мы ведаем і хто зараз жывы, не дачакаюцца наступнай нядзелі.
— А які сёння дзень?
— Нядзеля.
— Que va,— сказаў Роберт Джордан.— Да наступнай нядзелі яшчэ ёсць час. Дачакацца б серады,— і то добра. Але мне не падабаецца, калі ты так кажаш.
— Трэба ж чалавеку некалі і проста пагаварыць,— сказала жанчына.— Раней у нас была рэлігія і іншая лухта. А цяпер кожны павінен мець каго-небудзь, з кім можна было б пагаварыць шчыра, бо нават самы смелы чалавек часам пачувае сябе вельмі самотным.
— У нас няма самотных — мы ўсе разам.
— Калі пабачыш такія самалёты, дык сэрца сціскаецца,— сказала жанчына.— Супраць такіх машын мы — нішто!
— I ўсё-такі перамога будзе за намі.
— Паслухай,— сказала жанчына.— Я падзялілася з табой сваім смуткам, але не думай, што мне бракуе мужнасці. Мая мужнасць як была, так і засталася непахіснай.
— Смутак, як смуга. Сонца ўзыдзе — і смутак развеецца.
— Добра,— сказала жанчына.— Хай будзе па-твойму. Можа, гэта ў мяне таму, што я нагарадзіла розных глупстваў пра Валенсію. Ці праз таго прапашчага чалавека, які пайшоў паглядзець на сваіх коней. Я вельмі яго абразіла сваімі ўспамінамі. Забіць яго можна. I аблаяць яго можна. Але абражаць яго не трэба.
— А як гэта яно так здарылася, што вы разам?
— А як яно заўсёды здараецца? Да вайны і ў першыя дні яе ён быў неблагі чалавек, сапраўдны мужчына. А цяпер яму канец. Затычку вынялі, і ўсё віно выцекла з бурдзюка.
— Ён мне не падабаецца.
— Гэтаксама як і ты яму — і нездарма. Я ноччу спала з ім.— Яна ўсміхнулася і пахітала галавой.— Vamos a ver — сказала яна.— Я запытала ў яго: «Пабла, чаму ты не забіў гэтага чужынца?»—«Ён неблагі хлопец, Пілар,— адказаў Пабла.— Неблагі хлопец». Тады я ў яго спытала: «Ці разумееш ты цяпер, што тут камандую я?»— «Так, Пілар, так»,— адказаў ён. А потым сярод ночы я чую — ён не спіць і плача. Плача ўголас, раз-пораз уздрыгваючы,— мужчыны заўсёды так плачуць, нібыта ў іх якісьці звер сядзіць усярэдзіне і трасе іх. Я пытаю: «Што з табой здарылася?» Потым абняла яго і прыгарнула да сябе. «Нічога, Пілар, нічога».—«Няпраўда. Нешта з табой здарылася благое».— «Людзі, кажа, la gente. Адступіліся ад мяне». Я кажу: «Але ж яны са мною. А я твая жонка».— «Пілар, кажа, не забывайся пра цягнік». А потым: «Хай дапаможа табе гасподзь, Пілар».— «Чаго гэта ты госпада згадаў?— пытаюся.— Хіба так можна?»— «А чаму не,— адказвае.— Хай дапаможа табе гасподзь і Virgen2». Я кажу: «Que va, гасподзь і Virgen! Ну, што гэта ты гаворыш?»—«Я баюся памерці, Пілар. Tengo miedo de morir. Разумееш?»—«Тады вылазь з ложка,— кажу я яму.— У адным ложку не хопіць месца траім — мне, Ta66 ды яшчэ твайму страху». Тады яму зрабілася сорамна, і ён змоўк, а я заснула. Але яму ўжо канец, дружа. Ён чалавек ужо кончаны.
Роберт Джордан маўчаў.
— Вось так у мяне ўсё жыццё, зрэдку мяне раптоўна агортвае смутак,— сказала жанчына.— Але гэта не тая маркота, як у Пабла. Мой смутак на маёй мужнасці не адбіваецца.
— Я веру табе.
— Можа, гэта ўсё, як месячныя ў жанчын,— сказала яна.— А можа, так, пустое ўсё гэта.— Яна памаўчала, потым пачала зноў:— Я ўскладаю вялікую надзею на Рэспубліку. Я цвёрда веру ў Рэспубліку. Веру ў яе палка, як набожныя людзі вераць у цуды.
— Я не сумняваюся ў табе.
— А ты сам верыш?
— У Рэспубліку?
— Так.
— Веру,— адказаў ён, спадзеючыся, што гэта праўда.
1 Пабачым (ісп.).
2 Прасвятая дзева (ісп.).
— Я рада чуць гэта,— сказала жанчына.— А страху ў цябе няма?
— Смерці я не баюся,— сказаў ён, і гэта была праўда.
— А чаго ты баішся?
— Толькі таго, што не здолею як след выканаць свой абавязак.
— А палону, як той, другі?
— He,— шчыра адказаў ён.— Калі гэтага баяцца, дык болей ні пра што думаць не зможаш і ніякай карысці з цябе не будзе.
— Халодны ты чалавек.
— He,— сказаў ён.— Думаю, што не.
— Ну, дык галава ў цябе халодная.
— Гэта таму, што шмат думаю пра сваю справу.
— А ўсё астатняе, што ёсць у жыцці, хіба ты не любіш?
— Люблю. Нават вельмі люблю. Але не так, каб гэта замінала справе.
— Я ведаю, што ты любіш выпіць. Ужо заўважыла.
— Люблю. Нават вельмі люблю. Але не так, каб гэта замінала справе.
— А жанчын?
— Жанчын я вельмі люблю, але яны ніколі не былі мне самым галоўным у жыцці.
— I ты на іх не звяртаеш ніякай увагі?
— Чаму ж не звяртаю? Звяртаю, але я яшчэ не сустрэў такой жанчыны, якая б захапіла мяне ўсяго цалкам, хоць такое ў жыцці здараецца.
— Па-мойму, зараз ты хлусіш.
— Магчыма — трошкі.
— Але ж ты ўпадабаў Марыю?
— Так. Адразу і вельмі моцна.
— I я. Я яе вельмі люблю. Так. Вельмі моцна.
— I я,— сказаў Роберт Джордан і адчуў, што голас яго гучыць глуха.— Так. I я таксама.— Яму прыемна было сказаць гэта, і ён яшчэ раз вымавіў гэтую фразу, такую ўзнёслую на іспанскай мове:— Я вельмі яе кахаю.
— Я пакіну вас удваіх пасля таго, як мы пабачымся з Эль Сорда.
Роберт Джордан нічога не сказаў. Потым запярэчыў:
— He. He трэба.
— He, хлопча. Трэба. Бо часу засталося надта мала.
— Ты прачытала гэта на маёй руцэ?— спытаў ён.
— He. Забудзь пра сваю руку. Гэта ўсё пустое.
Яна хацела адкінуць усё гэта, як і шмат чаго іншага, што магло б прынесці шкоду Рэспубліцы.
Роберт Джордан не сказаў нічога. Ён глядзеў, як Марыя прыбірае ў пячоры посуд. Яна выцерла рукі, павярнула галаву і ўсміхнулася яму. Яна не чула, што гаварыла Пілар, але, усміхнуўшыся Роберту Джордану, яна збянтэжылася — густы румянец выступіў скрозь смугу яе твару — і зноў усміхнулася яму.
— Ёсць яшчэ дзень,— сказала жанчына.— У вас ёсць ноч, але ёсць яшчэ і дзень. Прынамсі, такой раскошы, якую я мела ў свой час у Валенсіі, у вас не будзе. Але суніцы ці яшчэ якую лясную ягаду і тут можна знайсці.— Яна засмяялася.
Роберт Джордан паклаў руку на яе шырокае плячо.
— Цябе я таксама люблю,— сказаў ён.— Я цябе вельмі люблю.
— Ты сапраўдны дон Жуан Тэнорыо,— сказала жанчына, расчулена і збянтэжана.— Так, глядзі, і ўсіх палюбіць можна. А вось і Агусцін.
Роберт Джордан увайшоў у пячору і накіраваўся да Марыі. Яна глядзела на яго, і вочы яе блішчалі, шчокі і шыя зноў пачырванелі.
— Добры дзень, зайчанятка,— сказаў ён і пацалаваў яе ў вусны.
Яна моцна прыгарнула яго да сябе, паглядзела яму ў вочы і адказала:
— Добры! Ох, які добры! Проста выдатны!
Фернанда, які ўсё яшчэ сядзеў за сталом і курыў цыгарэту, падняўся, пакруціў галавой і выйшаў з пячоры, прыхапіўшы па дарозе карабін, што стаяў каля сцяны.
— Гэта ўсё выглядае надта непрыстойна,— сказаў ён Пілар.— I мне гэта зусім не падабаецца. Ты павінна сачыць за дзяўчынай.
— Я і сачу,— сказала Пілар.— Гэты таварыш — яе novio
— О,— сказаў Фернанда.— У такім разе, калі яны заручаны, я лічу, што гэта зусім нармальна.
— Мне прыемна слухаць гэта,— сказала жанчына.
— I мне прыемна,— паважна сказаў Фернанда.— Salud, Пілар!
— Ты куды?
— На верхні пост, змяніць Прымітыва.
1 Жаніх (ісп.).
— Куды цябе чэрці нясуць?— запытаўся ў маленькага паважнага чалавека Агусцін, які толькі падышоў.
— Выконваць свой абавязак,— з годнасцю адказаў Фернанда.
— Абавязак?— кпліва прамовіў Агусцін.— Пляваць я хацеў на твой абавязак!— Потым павярнуўся да жанчыны:— А дзе ж, так яго і ператак, тое дзярмо, якое я павінен сцерагчы?
— У пячоры,— сказала Пілар.— Два мяхі. У мяне ўжо не стае сіл слухаць тваю пахабшчыну.
— Так і ператак цябе,— сказаў Агусцін.
— Ідзі і абкладай сябе самога,— без ніякай злосці сказала яму Пілар.
— Тваю маці.
— Лепш сваю, але ж у цябе ніколі яе не было,— сказала Пілар, давёўшы гэты абмен абразамі да той найвышэйшай ступені, калі ў іспанскай мове дзеянне ніколі не называецца, а толькі маецца на ўвазе без слоў.
— Чым гэта яны там займаюцца?— цяпер ужо ціха спытаў Агусцін.
— Нічым асаблівым,— адказала яму Пілар.— Усё-такі вясна ж цяпер, быдла.
— Быдла,— паўтарыў Агусцін, смакуючы гэтае слова.— Быдла. А сама ты хто? Вырадак самай найсабачай сукі, вось ты хто. Я так яе і ператак, гэтую тваю вясну.
Пілар ляснула яго па плячы.
— Эх ты,— сказала яна і засмяялася сваім гулкім смехам.— Уся твая лаянка на адзін капыл. Аднак закручваеш моцна. Ты бачыў самалёты?
— Ванітаваў я ў іхнія рухавікі,— сказаў Агусцін, сцвярджальна кіўнуўшы галавой, і закусіў ніжнюю губу.
— Малайчына,— сказала Пілар.— Далібог, маладзец! Толькі зрабіць гэта цяжка.
— Гэта праўда, на такой вышыні,— Агусцін вышчарыў зубы.— Desde luego Але чаму не пажартаваць?
— Хіба што,— сказала Паблава жонка.— Чаму ж не пажартаваць? Чалавек ты неблагі, і жарты ў цябе што трэба.
— Слухай, Пілар,— сур’ёзна сказаў Агусцін.— Нешта рыхтуецца, праўда?
— Ну, і што ты на гэта скажаш?
— Скажу, што справы нашы кепскія, далей няма куды. Тых самалётаў было многа, жанчына. Надта многа.
КНІГІ ОНЛАЙН
