Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
Пабла вельмі разумны, але і вельмі жорсткі. Ён тады ўсё загадзя абдумаў і ўсё размеркаваў: каму і што рабіць. Слухай далей. Калі казармы былі захоплены, і апошнія чацвёра civiles здаліся, і іх расстралялі каля сцяны, і мы папілі кавы ў тым кафэ на рагу, каля аўтобуснай станцыі, якое адчынялася раней за іншыя, Пабла заняўся падрыхтоўкай пляца. Ён загарадзіў усе вуліцы вазамі з трох бакоў, зусім як перад сареа, і толькі адзін бок пакінуў адкрытым,— той, што выходзіў на раку. 3 гэтага боку пляц не быў загароджаны. Потым Пабла загадаў свяшчэнніку паспавядаць фашыстаў і даць ім апошнюю прычасць.
— А дзе ўсё гэта адбывалася?
— Я ж кажу — каля Ayuntamiento. Перад будынкам сабраўся вялікі натоўп, і пакуль свяшчэннік быў у ратушы, на пляцы сёй-той пачаў ужо буяніць, свавольнічаць і лаяцца, але большасць людзей паводзілі сябе паважна і прыстойна. Сваволілі і буянілі толькі тыя, хто паспеў ужо адсвяткаваць захоп казармаў і нажлукціцца з гэтай нагоды, ды яшчэ розныя прайдзісветы, якім абы нажлукціцца,— усё адно з якой нагоды ці без яе.
Пакуль свяшчэннік выконваў свой абавязак, Пабла выстройваў тых, хто сабраўся на пляцы, у дзве шарэнгі.
Ён ставіў іх у дзве шарэнгі, быццам на спаборніцтва па перацягванні каната ці быццам бы ўсе жыхары горада сабраліся назіраць фініш веласіпедных гонак,— паміж тымі шарэнгамі заставалася акурат столькі свабоднага месца, каб праехаць аднаму веласіпедысту або пранесці святы абраз падчас царкоўнай працэсіі, калі гараджане гэтаксама выстрайваюцца ў такія ж дзве шарэнгі. Паміж шарэнгамі заставаўся праход шырынёй у два метры, які вёў ад дзвярэй Ayuntamiento цераз увесь пляц ажно да самога абрыву. I кожны, хто выходзіў бы з Ayuntamiento, бачыў бы перад сабой натоўп людзей, якія стаялі дзвюма шарэнгамі і чакалі.
Узброены яны былі цапамі, якімі малоцяць збожжа, і шарэнгі стаялі на адлегласці даўжыні цэпа адна ад адной. Цапы былі не ва ўсіх, бо на ўсіх не хапіла. Але ў большасці яны ўсё-такі былі, узялі мы іх у краме дона Гільерма Марціна, які быў фашыстам і гандляваў рознымі сельскагаспадарчымі прыладамі. А ў тых, каму цапоў не дасталося, былі цяжкія пастухоўскія дубінкі, а сёй-той трымаў у руках драўляныя вілы, якімі варочаюць салому і мякіну ў час малацьбы. У некаторых былі сярпы, але тых Пабла паставіў на самым канцы, каля абрыву.
Усе стаялі ціха, і дзень быў пагодны, такі, як сёння, і ў небе былі хмурынкі, вось такія, як зараз, і пылу на пляцы яшчэ не было, бо ноччу выпала багатая раса. Дрэвы адкідвалі цень на людзей у шарэнгах, і было чуваць, як вада з меднай трубкі ў пашчы льва цячэ і падае ў чашу фантана, да якога жанчыны звычайна хадзілі з глечыкамі па ваду.
Толькі каля самага Ayuntamiento, дзе свяшчэннік маліўся з фашыстамі, чулася лаянка, але гэта былі тыя самыя прайдзісветы, пра якіх я ўжо казала, што ўжо паспелі нажлукціцца, а цяпер скупіліся пад вокнамі з кратамі, гаварылі брыдкія словы і непрыстойныя жарты. Але ў шарэнгах людзі чакалі спакойна, і я пачула, як адзін чалавек запытаўся ў другога:
— А жанчыны хіба будуць таксама?
— Дай божа, каб іх не было,— адказаў яму другі.
Потым першы сказаў:
— Вось Паблава жонка. Слухай, Пілар. А жанчыны хіба будуць таксама?
Я паглядзела на яго. Гэта быў вясковы дзядзька, апрануты па-святочнаму і ўвесь змакрэлы ад поту. Я адказала яму:
— He, Хаакін, жанчын не будзе. Мы жанчын не забіваем. Навошта нам забіваць жанчын?
А ён кажа:
— Дзякуй богу, што жанчын не будзе. А калі ўсё гэта пачнецца?
Я адказала:
— Як толькі закончыць свяшчэннік.
— А што будзе са свяшчэннікам?
— He ведаю,— адказала я і ўбачыла, што твар у яго перасмыкнуўся і на лбе выступіў пот.
— Я яшчэ ніколі не забіваў людзей,— сказаў ён.
— Цяпер навучышся,— азваўся другі селянін, што стаяў побач з ім.— Толькі наўрад ці заб’еш каго адным
ударам.— I ён падняў абедзвюма рукамі свой цэп і недаверліва агледзеў яго.
— Вось гэта і добра,— сказаў яшчэ адзін селянін.— Вельмі добра, што адным ударам не заб’еш.
— Яны захапілі Вальядалід. Яны захапілі Авілу,— сказаў хтосьці трэці.— Я пачуў пра гэта па дарозе сюды.
— Аднак гэты горад яны ўжо не захопяць. Гэты горад наш. Мы іх апярэдзілі,— сказала я.— Пабла не такі чалавек, каб чакаць, пакуль яны ўдараць першыя.
— Пабла маху не дасць,— сказаў хтосьці трэці.— Але дарэмна ён адзін забіваў тых civiles. Гэта нядобра, не патаварыску. Як ты лічыш, Пілар?
— Твая праўда,— адказала я.— Затое цяпер мы ўсе будзем удзельнічаць.
— Так,— сказаў ён.— Гэта прыдумана няблага. Але чаму мы не маем ніякіх вестак, як падзеі разгортваюцца ў іншых гарадах?
— Пабла парушыў тэлефонную сувязь перад нападам на казармы, і яе яшчэ не адрамантавалі.
— Вось яно як,— сказаў ён.— Тады зразумела, чаму да нас нічога не даходзіць. Я даведаўся пра ўсе навіны сёння раніцай ад дарожнага майстра. А скажы, Пілар, чаму мы павінны рабіць усё гэта вось так?
— Каб не марнаваць кулі,— адказала я,— і каб на кожнага выпала свая доля адказнасці.
— Хай ужо тады пачынаюць. Хай пачынаюць хутчэй.
I я глянула на яго і ўбачыла, што ён плача.
— Чаму ж ты плачаш, Хаакін?— спытала я.— Тут няма чаго плакаць.
— He магу стрымацца, Пілар,— адказаў ён,— я ніколі яшчэ не забіваў нікога.
Калі ты не бачыў першага дня рэвалюцыі ў маленькім гарадку, дзе ўсе адно аднаго ведаюць спрадвеку,— дык ты не бачыў нічога. Большасць людзей, што стаялі ў той дзень дзвюма шарэнгамі на гарадскім пляцы, былі ў сваёй звыклай вопратцы, у той, у якой працавалі на полі, бо яны спяшаліся як найхутчэй трапіць у горад, але сёй-той, не ведаючы, як трэба апранацца з такой нагоды, прыйшлі ў святочным убранні, і цяпер ім было няёмка, калі яны ўбачылі, што іншыя, асабліва тыя, хто браў казармы, апранутыя ў старое і паношанае адзенне. Але скідаць свае новыя курткі яны не хацелі, баючыся згубіць іх ці таго, што які-небудзь п’яніца можа ўкрасці,— і таму стаялі, абліваючыся потам, пад промнямі сонца і чакалі, калі ж гэта ўсё яно нарэшце распачнецца.
Потым падзьмуў вецер і ўзняў над пляцам воблака пылу, бо на той час зямля ўжо паспела падсохнуць пад нагамі ў людзей, якія хадзілі, стаялі, тапталіся на месцы, і нейкі чалавек у цёмна-сінім святочным убранні крыкнуў: «Agua! Agua! '», і тады прыйшоў прыбіральшчык, які кожную раніцу паліваў пляц, і раскруціў шланг, і пачаў паліваць, прыбіваючы вадой пыл, спярша ўскрай пляца, а потым усё бліжэй і бліжэй да яго сярэдзіны. Тады абедзве шарэнгі разышліся, каб даць магчымасць паліць сярэдзіну пляца. Вада біла шырокімі цуркамі і блішчала пад сонцам, а людзі стаялі, абапёршыся хто на цэп, хто на дубінку, хто на доўгія белыя драўляныя вілы, і пазіралі, як выгінаецца струмень над пляцам. А потым, калі пляц быў ужо паліты і пыл знік, шарэнгі зноў злучыліся, і хтосьці з сялян крыкнуў:
— Калі ж нарэшце нам дадуць першага фашыста? Калі ўжо хто з іх выпаўзе з гэтай спавядальні?!
— Зараз!— крыкнуў Пабла з дзвярэй Ayuntamiento.— Зараз выйдзе!
Голас у яго быў хрыплы, бо ён ужо шмат накрычаўся і наглытаўся дыму падчас штурму казармаў.
— А чаго яны там так доўга марудзяць?— спытаў нехта.
— Ну, зразумела, іх жа там дваццаць душ,— сказаў яшчэ хтосьці.
— Нават болей,— удакладніў яшчэ адзін.
— У дваццаці чалавек грахоў набярэцца даволі многа.
— Так, але мне здаецца, што яны проста свядома марудзяць, каб выйграць час. У такую хвіліну хапіла б, каб яны прыгадалі свае самыя цяжкія грахі.
— Тады набярыся цярпення,— азваўся яшчэ нехта,— бо іх тут душ дваццаць з гакам, і нават калі яны пакаюцца толькі ў найцяжэйшых грахах, дык на гэта шмат часу пойдзе.
— Цярпення ў мяне хопіць,— адказаў першы,— але ж усё-такі чым хутчэй мы пакончым з гэтым, тым лепей. I для іх, і для нас. На дварэ зараз ліпень — багата працы. Жыта яшчэ не змалочана. Яшчэ не надышоў час святкаваць і весяліцца.
— Аднак жа сёння тут будзе свята і шмат весялосці,— сказаў другі.— Сёння ў нас свята Волі. 3 сённяшняга дня — вось толькі расквітаемся з гэтымі — і горад і зямля будуць нашымі.
Вады! Вады! (ісп.)
— Сёння мы памалоцім фашыстаў,— сказаў нехта.— А з мякіны паўстане Воля для нашага pueblo '.
— Але трэба зрабіць усё як след, каб заслужыць гэтую Волю,— сказаў другі.— Пілар,— звярнуўся ён да мяне,— калі ў нас будзе мітынг?
— Адразу, як толькі пакончым з гэтым,— адказала я.— Там жа, у Ayuntamiento.
Я жартам надзела на галаву лакіраваны трохкутны капялюш guardia civil. Курок рэвальвера я спусціла, прытрымліваючы яго вялікім пальцам і націскаючы на спуск — я сама здагадалася, як гэта робіцца. Рэвальвер я засунула за вяроўку, якой была апяразана. Надзяваючы капялюш, я думала, што з гэтага атрымаецца неблагі жарт, але потым пашкадавала, што не захапіла кабуру ад рэвальвера замест капелюша. Нехта з шарэнгі сказаў мне:
— Пілар, дачка, нядобра гэта, каб на табе быў гэты капялюш: мы ж пакончылі ўжо з guardia civil.
— Ну, добра,— сказала я,— давядзецца мне яго зняць.
I я скінула гэты капялюш.
— Дай мне яго,— сказаў той чалавек.— Яго трэба выкінуць далей з вачэй.
Мы стаялі на самым канцы шарэнгі, ускрай абрыву, і ён узяў у мяне трохкутны капялюш і шпурнуў яго з абрыву зпад рукі так, як кідае пастух камень у быка, каб загнаць яго ў статак. Капялюш паляцеў уніз, і мы бачылі, як на нашых вачах ён рабіўся ўсё меншы і меншы, пабліскваючы лакам у празрыстым паветры, пакуль нарэшце не ўпаў у раку. Я азірнулася і ўбачыла, што ва ўсіх вокнах і на ўсіх балконах стаяць людзі, і ўбачыла дзве шарэнгі, якія цягнуліся праз увесь пляц ажно да дзвярэй Ayuntamiento, і натоўп пад вокнамі гэтага будынка — адтуль даносіўся гулкі гоман, і раптам нехта крыкнуў: «Вось выйшаў першы!» I гэта быў мэр, дон Беніта Гарсія. Ён павольна выйшаў з дзвярэй, сышоў па прыступках уніз, і ніхто яго не крануў. Ён ішоў паміж шарэнгамі людзей з цапамі, і ніхто яго не кранаў. Ён мінуў першых двух, чатырох, васьмярых, дзесяцярых, і ўсё яшчэ ніхто яго не крануў, а ён ішоў сабе і ішоў, з высока ўзнятай галавой — яго мясісты твар спалатнеў, а вочы яго то глядзелі ўперад, то пачыналі шнырыць па баках, але крок яго быў цвёрды. I ніхто яго не крануў.
3 балкона нехта крыкнуў: «Que pasa, cobardes? Чаго ж вы, баязліўцы?» Але дон Беніта ішоў далей паміж ша-
рэнгамі, і ніхто яго не чапаў. Потым я ўбачыла, як у аднаго селяніна, што стаяў за тры чалавекі ад мяне, заторгаўся твар — ён кусаў губы і так моцна сціскаў свой цэп, што пальцы ў яго пабялелі. Я ўбачыла, як ён утаропіўся на дона Беніта, што набліжаўся да яго. Але дона Беніта яшчэ ніхто не крануў. Потым, не паспеў яшчэ дон Беніта параўняцца з селянінам, як той замахнуўся цэпам — ажно зачапіў ім суседа — і з усяго размаху ўдарыў дона Беніта па галаве, і дон Беніта паглядзеў на яго, а той ударыў яго яшчэ раз і крыкнуў: «Вось табе, Cabron! '» На гэты раз удар прыйшоўся па твары, і дон Беніта закрыў твар рукамі, і на яго з усіх бакоў пасыпаліся ўдары, і білі яго да той пары, пакуль ён не зваліўся долу. А той селянін, хто першы яго ўдарыў, гукнуў, каб яму дапамаглі, схапіў дона Беніта за каўнер кашулі, а іншыя схапілі яго за рукі і пацягнулі тварам па зямлі да самага абрыву і скінулі адтуль у раку. А той селянін, што першы ўдарыў яго, прысеў на кукішкі ўскрай абрыву і, гледзячы яму ўслед, прыгаворваў: «Cabron! Cabron! Ах жа ты, Cabron!» Ён быў арандатарам дона Беніта, і яны ніяк не маглі паладзіць паміж сабой. Яны пасварыліся з-за дзялянкі зямлі каля ракі, якую дон Беніта забраў у гэтага селяніна і здаў у арэнду іншаму, і гэты селянін здаўна ўжо яго ненавідзеў. Ён не вярнуўся на сваё месца ў шарэнзе, а так і застаўся сядзець ускрай абрыву, і ўсё працягваў глядзець уніз, куды скінулі дона Беніта.
КНІГІ ОНЛАЙН
