Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
— Уставай, дон Фаўсціна, і ідзі далей. Быка яшчэ не выпусцілі.
Але дон Фаўсціна ісці самастойна не мог, і тады той селянін у чорнай блузе падхапіў яго пад адну руку, а другі, гэтаксама ў блузе і пастуховых ботах, падхапіў пад другую,— і так яны павялі дона Фаўсціна паміж шарэнгамі, і ён ішоў, закрыўшы вочы далонямі, і губы яго трымцелі, а гладка зачэсаныя бялявыя валасы блішчалі на сонцы, і, прапускаючы дона Фаўсціна паўз сябе, сяляне казалі: «Дон Фаўсціна, buen provecho. Прыемнага апетыту, дон Фаўсціна»,— ці: «Дон Фаўсціна, a sus ordenes. Дон Фаўсціна, да вашых паслуг!»— а адзін, такі самы няўдачлівы матадор, сказаў: «Дон Фаўсціна! Matador, a sus ordenes»,— a яшчэ нехта крыкнуў: «Дон Фаўсціна! А колькі на небе прыгожанькіх дзяўчынак, дон Фаўсціна!» Так дона Фаўсціна правялі праз шарэнгі, моцна трымаючы з абодвух бакоў і не даючы яму ўпасці, а ён усё закрываў вочы рукамі, але яму, мабыць, сёе-тое было відаць скрозь пальцы, бо, калі яго падвялі да краю абрыву, ён зноў паваліўся на калені, кінуўся на зямлю, учапіўся за траву і пачаў крычаць: «He! He! Благаю! He! Благаю, благаю! He! Не!»
Тады тыя двое сялян, што вялі яго, і яшчэ двое з самых заўзятых вісусаў з канца шарэнгі, хуценька прыселі ззаду яго на кукішкі і штурнулі яго з усяе сілы, і ён паляцеў з абрыву ўніз, так і не атрымаўшы ніводнага ўдару, і толькі
было чуваць, як ён пранізліва верашчыць, падаючы з кручы.
I тут ужо я зразумела, што людзі ў шарэнгах зрабіліся жорсткімі і прычына гэтаму — спярша абразлівыя словы дона Рыкарда, а потым баязлівасць дона Фаўсціна.
— Давай яшчэ!— крыкнуў адзін селянін, а другі ляснуў таго па спіне і сказаў:
— Дон Фаўсціна! Вось гэта была камедыя! Дон Фаўсціна!
— Нарэшце ён дачакаўся свайго быка,— сказаў трэці.— Цяпер ужо ніякія ваніты яму не дапамогуць!
— Колькі гадоў ужо на свеце жыву, а такога, як дон Фаўсціна, ніколі не бачыў.
— Пачакай, яшчэ іншыя будуць,— сказаў нехта яшчэ.— Пачакай крыху. Хто ведае, што яшчэ мы пабачым.
— Што б мы там ні пабачылі,— сказаў першы,— веліканаў ці карлікаў, неграў ці якіх дзіўных звяроў з Афрыкі, а для мяне такога, як дон Фаўсціна, ужо ніколі не будзе. Ну, няхай даюць яшчэ! Хто ў вас там? Давайце яшчэ!
П’яніцы раздавалі наўкол пляшкі анісаўкі і каньяку з фашысцкага клуба і самі жлукцілі гэтае моцнае пітво, як лёгкае віно, і ў шарэнгах многія таксама паспелі прыкласціся, і выпітае адразу ўдарыла ў галовы пасля ўсяго, што адбылося з донам Беніта, донам Федэрыка, донам Рыкарда і асабліва з донам Фаўсціна. Тыя, у каго не было анісаўкі і каньяку, пілі віно з бурдзюкоў, перадаючы іх адзін аднаму, і нейкі селянін даў такі бурдзюк мне, і я выпіла крыху, бо мне дужа хацелася піць, і віно халаднаватым цурком палілося мне ў горла з скуранога bota
— Пасля такой бойні дужа піць хочацца,— сказаў мне селянін, які даў мне бурдзюк.
— Que va,— сказала я.— А ты забіў хоць аднаго?
— Мы забілі чатырох,— горда адказаў ён.— Калі не браць у разлік тых civiles. Ці праўда, што ты застрэліла аднаго civil, Пілар?
— Ніводнага не забіла,— сказала я.— Калі сцяна абвалілася, я страляла ў дым, як усе. Вось і ўсё.
— А адкуль у цябе рэвальвер, Пілар?
— Пабла даў мне яго пасля таго, як расстраляў civiles.
— 3 гэтага рэвальвера ён расстрэльваў?
— А з якога яшчэ?— адказала я.— А потым аддаў яго мне.
1 Бурдзюк (ісп.).
— А можна мне паглядзець на яго, Пілар? Можна мне патрымаць яго ў руках?
— А чаму ж не, дружа,— сказала я, выцягнула рэвальвер з-за свайго вяровачнага пояса і дала яму.
Але чаму болей ніхто не выходзіць, падумала я, і акурат у тую самую хвіліну ў дзвярах з’явіўся сам дон Гільерма Марцін, у краме якога мы ўзялі цапы, пастухоўскія дубінкі і драўляныя вілы. Дон Гільерма быў фашыст, але, апроч гэтага, ніхто нічога да яго не меў.
Праўда, тым, хто рабіў цапы, ён плаціў мала, але і прадаваў іх танна, а хто не хацеў купляць цапы ў дона Гільерма, мог і сам зрабіць іх: дрэва і скура — вось і ўсе выдаткі. Дон Гільерма дужа груба размаўляў з людзьмі, і фашыст ён быў заўзяты, член фашысцкага клуба, апоўдні і ўвечары ён заўсёды сядзеў там у плеценым крэсле і чытаў «Е1 Debate» *, ці гукаў хлопчыка, каб той пачысціў яму боты, ці піў вермут з сельтэрскай і еў падсмажаны міндаль, сушаныя крэветкі і анчоўсы. Але за гэта не забіваюць, і калі б не абразлівыя словы дона Рыкарда Мантальва, не вартыя жалю і агіды паводзіны дона Фаўсціна і не віно, што ўжо ўдарыла ў галовы, я ўпэўнена, што знайшоўся б у натоўпе чалавек, які б крыкнуў: «Хай дон Гільерма ідзе сабе. Мы ж забралі ў яго цапы. Давайце ўжо адпусцім яго». Бо людзі ў нашым гарадку хоць і здатныя на жорсткія ўчынкі, але душы ў іх добрыя, і яны хочуць усё рабіць па праўдзе і справядлівасці. Аднак на той час людзі ў шарэнгах ужо раззлаваліся, і да таго ж яны ўжо захмялелі ці, можа, пачалі хмялець і цяпер ужо былі не такія, як тады, калі выйшаў дон Беніта. Ніхто лепш за мяне не ўмее цаніць тую радасць, якую прыносіць нам віно, і я не ведаю, як у іншых краінах, але ў Іспаніі ап’яненне — страшэнная рэч, асабліва калі яно не толькі ад віна, і п’яныя людзі робяць шмат такога, чаго нельга рабіць ні ў якім разе. А на тваёй радзіме хіба не так, Ingles?
— Усё тое самае,— сказаў Роберт Джордан.— Калі мне было сем гадоў, маці ўзяла мяне з сабой на вяселле, у штат Агайо. Мне было даручана несці кветкі разам з адной дзяўчынкай.
— I ты сапраўды нёс кветкі?— спытала Марыя.— Як гэта, пэўна, прыгожа выглядала?
— Якраз тады ў тым горадзе павесілі негра на ліхтарным слупе, а потым спалілі. Ліхтар быў замацаваны на слупе так, што калі трэба было яго запаліць, дык лямпу
«Эль Дэбатэ» (ісп.) — манарха-клерыкальная газета.
апускалі ўніз да тратуара, а потым зноў падымалі ўверх. I негра хацелі павесіць з дапамогай гэтай механікі, але ён адтуль сарваўся...
— Негра!— сказала Марыя.— Якое варварства!
— Хіба што яны былі п’яныя?— спытала Пілар.— Няўжо ж яны да таго нажлукціліся, што спалілі негра?
— Я не ведаю, бо я падглядваў з-пад апушчанай фіранкі. Дом стаяў на рагу вуліцы, дзе быў той ліхтар. На вуліцы было поўна народу, і калі негра пачалі вешаць другі раз...
— Калі табе было тады толькі сем гадоў і ты глядзеў праз акно, дык адкуль ты можаш ведаць, п’яныя яны былі ці не,— заўважыла Пілар.
— Дык вось я і кажу, калі негра пачалі вешаць у другі раз, маці адцягнула мяне ад акна, і болей я нічога ўжо не ўбачыў,— сказаў Роберт Джордан.— Але з таго часу я ўжо неаднойчы пераконваўся ў тым, што п’яныя людзі і на маёй радзіме такія самыя, як і паўсюль. Яны агідныя і жорсткія.
— Ты быў тады зусім маленькі,— сказала Марыя.— У сем год яшчэ рана разумець такія рэчы. Я ніколі не бачыла сапраўдных неграў, толькі ў цырку. Хіба што мараканцы — тыя ж негры.
— Некаторыя з іх — негры, а некаторыя — не,— сказала Пілар.— Пра мараканцаў я сёе-тое магу расказаць.
— Пра іх і я магу расказаць,— сказала Марыя.— Яшчэ нават болей, чым ты.
— He трэба пра гэта гаварыць,— сказала Пілар.— Толькі сапсуеш сабе настрой. На чым я спынілася?
— Ты казала, што людзі ў шарэнгах захмялелі,— сказаў Роберт Джордан.— Ну, а далей?
— Прынамсі, тут я была не зусім дакладная,— сказала Пілар,— бо да сапраўднага ап’янення было яшчэ далёка. Але з людзьмі нешта здарылася, бо калі дон Гільерма выйшаў, і спыніўся, выпрастаўшыся,— блізарукі, сівы, невялікага росту, у кашулі без каўняра, зашпіленай на запінку,— і перахрысціўся, і паглядзеў перад сабой, хоць нічога не бачыў без акуляраў, а потым рушыў наперад, спакойна і з годнасцю,— яго можна было б пашкадаваць. Але хтосьці з шарэнгаў крыкнуў:
— Сюды, дон Гільерма! Вось сюды, дон Гільерма, да нас! Усе тавары з вашай крамы ў нас.
Ім вельмі спадабалася здзекавацца з дона Фаўсціна, і яны не разумелі, што дон Гільерма зусім іншы чалавек
і што калі ўжо забіваць дона Гільерма, дык трэба рабіць гэта хутка і без блюзнерства.
— Дон Гільерма,— крыкнуў нехта,— можа, паслаць каго да вашага асабняка па акуляры?
У дона Гільерма не было ніякага асабняка, бо ён быў чалавек незаможны, а фашыстам зрабіўся толькі з фанабэрыі і яшчэ каб пацешыць сваё самалюбства — маўляў, хоць я і перабіваюся дробнымі заробкамі, гандлюю драўлянымі прыладамі, а глядзі — да якой кампаніі належу! Да таго ж ён надта кахаў сваю жонку, а яна ў яго была дужа набожная, і каб патрапіць ёй, ён зрабіўся фашыстам. Дон Гільерма жыў за тры будынкі ад пляца, наймаў кватэру, і калі ён спыніўся, гледзячы сваімі падслепаватымі вачыма на шарэнгі — на дзве шарэнгі, паміж якімі яму трэба было прайсці,— з балкона таго дома, дзе ён жыў, пранізліва загаласіла жанчына. Гэта была яго жонка — яна ўбачыла яго з балкона.
— Гільерма!— крычала яна.— Гільерма! Пачакай, я пайду з табой!
Дон Гільерма азірнуўся на голас жанчыны. Ён не мог яе разгледзець. Хацеў нешта сказаць, але не змог. Толькі махнуў у той бок, адкуль крычала жанчына, і рушыў наперад.
— Гільерма!— крычала яна.— Гільерма! О Гільерма!— Яна ўчапілася ў парэнчы балкона і калацілася ўсім целам.— Гільерма!
Дон Гільерма зноў памахаў рукой у той бок і пайшоў паміж шарэнгамі з высока ўзнятай галавой, і што ён у тую хвіліну думаў,— пра гэта можна было меркаваць толькі па спалатнелым колеры яго твару.
I тут нейкі п’янюга заверашчаў, перадражняючы пранізлівы голас яго жонкі: «Гільерма!», і дон Гільерма кінуўся з кулакамі на таго, нічога не бачачы перад сабой, а па шчоках у яго каціліся буйныя слёзы, і п’янюга ўдарыў дона Гільерма цэпам па твары з такой сілай, што дон Гільерма асеў на зямлю і застаўся там сядзець, абліваючыся слязьмі, але плакаў ён не ад страху, а ад раз’юшанасці і адчаю, а п’янюгі білі яго, а адзін з іх нават сеў яму на плечы і пачаў калашмаціць яго па галаве пляшкаю. Пасля гэтага шмат людзей павыходзілі з шарэнгаў, а на іх месцы сталі п’янюгі,— з тых, што з самага пачатку рабілі брыду і выкрыквалі непрыстойнасці ў вокны Ayuntamiento.
— Я дужа перажывала, калі Пабла расстрэльваў тых guardia civiles,— сказала Пілар.— Гэта было надта брыдка, але тады я думала, што калі так трэба, дык трэба, нічога не
зробіш, і, прынамсі, там абышлося без жорсткасці — проста людзей пазбаўлялі жыцця, і хоць гэта было вельмі прыкра, аднак, як усе мы ўжо зразумелі ў апошнія гады,— іначай нельга, калі хочаш здабыць перамогу і выратаваць Рэспубліку.
КНІГІ ОНЛАЙН
