Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
— Паспееш яшчэ, нагледзішся,— сказала я з’едліва.— Усё толькі пачынаецца.
— He,— паўтарыў Пабла.— Ён мяне расчараваў.
— Вось яно як,— сказала я.— Яшчэ ты, чаго добрага, і ў нашай агульнай справе расчаруешся.
— Як жа ты не зразумееш, Пілар. Ён жа быў іспанскі свяшчэннік.
— Што за народ — іспанцы?!— сказала я яму.— I праўда, які горды народ, Ingles? Што за народ?
— Нам трэба ісці,— сказаў Роберт Джордан. Ён глянуў на сонца.— Хутка ўжо поўдзень.
— Пачакай крыху,— сказала Пілар.— Зараз пойдзем. Вось толькі даскажу табе пра Пабла. У той вечар ён мне сказаў:
— Пілар, сёння ў нас з табой нічога не будзе.
— Як скажаш,— адказала я.— Пераб’юся.
— Думаю, што гэта было б нядобра ў такі дзень, калі забіта столькі людзей.
— Que va,— сказала я.— Глядзі, які праведнік! Я ж нездарма столькі гадоў пражыла з матадорамі — ведаю, што з імі бывае пасля карыды.
— Ты праўду кажаш?— запытаў ён у мяне.
— А хіба калі я брахала табе?
— Ты маеш рацыю, Пілар, сёння я ні на што не варты. Ты не злуеш на мяне?
— He, hombre,— адказала я яму.— He кожны ж дзень ты забіваеш людзей.
I ўсю ноч ён спаў, як дзіця, пакуль я яго не разбудзіла на світанку, а я так і не змагла заснуць і нарэшце паднялася і села каля акна, адкуль можна было бачыць пляц
у месячным святле — той самы, дзе ўдзень стаялі шарэнгі,— і дрэвы ўскрай пляца, якія блішчалі ў месячным святле, і чорныя цені, якія падалі ад гэтых дрэў, і лавы, таксама асветленыя месяцам, і бліскучыя шкельцы пабітых пляшак, а далей — абрыў, куды паскідалі тых людзей. Навокал было ціха, толькі ў фантане плюхала вада, a я сядзела і думала: як жа пагана мы пачынаем.
Акно было расчыненае, і з боку гатэля да мяне раптам данеслася жаночае рыданне. Я выйшла на балкон, ступаючы басанож па жалезных плітах, месяц асвятляў фасады будынкаў на пляцы, а рыданне даносілася з таго будынка, дзе жыў дон Гільерма. Гэта яго жонка стаяла там і лямантавала.
Потым я вярнулася ў пакой і зноў села каля акна. Мне не хацелася ні пра што думаць, бо гэта быў найгоршы дзень у маім жыцці, калі не лічыць яшчэ аднаго дня.
— А калі гэта быў той дзень?— спытала Марыя.
— Праз тры дні, калі горад захапілі фашысты.
— Пра гэта лепей не расказвай,— сказала Марыя.— Гэтага я слухаць не хачу. Досыць. I так ужо занадта.
— Казала ж я табе, што не варта табе ўсё гэта слухаць,— сказала Пілар.— Бачыш? Я не хацела, каб ты слухала. Вось цяпер ты будзеш сніць благія сны.
— He,— сказала Марыя.— Але болей я не хачу.
— А мне хацелася б калі-небудзь паслухаць,— сказаў Роберт Джордан.
— Добра, табе я раскажу,— сказала Пілар.— Але без Марыі.
— Я не хачу пра гэта слухаць,— жаласна сказала Марыя.— He трэба, Пілар. He расказвай пры мне, бо міжволі я буду слухаць.
Вусны яе трымцелі, і Роберту Джордану здалося, што яна зараз заплача.
— Калі ласка, Пілар, не расказвай.
— He бойся, маленькі мой стрыгунок,— сказала Пілар.— He пужайся. А табе, Ingles, я раскажу як-небудзь іншым разам.
— Але я хачу заўсёды быць разам з ім,— сказала Марыя.— Ох, Пілар, не расказвай гэтага зусім.
— Я раскажу, калі ты будзеш кухарыць.
— He. He. Прашу цябе. He расказвай зусім пра гэта.
— Калі ўжо я расказала пра тое, што мы рабілі з імі, трэба расказаць і пра тое, што яны рабілі з намі, a то выйдзе несправядліва,— сказала Пілар,— Але я раскажу так, што ты нічога не пачуеш.
— Няўжо нельга гаварыць пра што-небудзь прыемнае?— сказала Марыя.— Няўжо трэба заўсёды гаварыць пра ўсялякія страхоцці?
— Сёння пасля абеду вы застанецеся ўдваіх, ты і Ingles,— сказала Пілар.— Тады гаварыце пра што хочаце.
— Ну, дык хай хутчэй надыдзе той пасляабедзенны час!— сказала Марыя.— Хай ён прыляціць на крылах.
— Надыдзе, надыдзе,— сказала ёй Пілар.— Прыляціць на крылах і адляціць гэтаксама, а заўтра прыляціць ізноў.
— Пасля абеду,— сказала Марыя.— Пасля абеду... Хай ужо як найхутчэй надыдзе той пасляабедзенны час!
РАЗДЗЕЛ АДЗІНАЦЦАТЫ
Яны спусціліся з горнага лужка ў лясістую даліну і зноў падняліся сцежкаю, якая спачатку бегла па-над ручаём, а потым збочвала і адразу стромка ішла ўгору, і калі яны дасягнулі вяршыні скалістага схілу, парослага густым хвойнікам, насустрач ім выйшаў з-за дрэва чалавек з карабінам наперавес.
— Стой!— загадаў ён. А потым:— Ноіа, Пілар. Хто гэта з табой?
— Гэта Ingles,— адказала Пілар.— Але імя ў яго хрысціянскае — Раберта. Ну і высока ж вы забраліся! Насілу да вас дайшлі.
— Salud, camarada,— сказаў вартавы і працягнуў руку Роберту Джордану.— Як справы?
— Добра,— сказаў Роберт Джордан.— А ў цябе?
— I ў мяне няблага,— сказаў вартавы. Гэта быў зусім яшчэ малады хлапец, хударлявы, з тонкім скуластым тварам, арліным носам і шэрымі вачыма. Ён быў проставалосы, з ускалмачанай чорнай шавялюрай. У моцным поціску яго рукі адчувалася прыязнасць. Вочы ў яго глядзелі таксама зычліва.
— Добры дзень, Марыя,— звярнуўся ён да дзяўчыны.— Ты не стамілася?
— Que va, Хаакін,— сказала дзяўчына.— Мы болей сядзелі і гаварылі, чым ішлі.
— Ты — новы дынамітчык?— спытаў Хаакін.— Мы ўжо чулі пра цябе.
— Так, я новы дынамітчык,— сказаў Роберт Джордан.— Мы пераначавалі ў Пабла.
— Мы рады, што ты прыйшоў,— сказаў Хаакін.— Што, зноў цягнік?
— А ты ўдзельнічаў у той аперацыі, з цягніком?— спытаў Роберт Джордан і ўсміхнуўся.
— А няўжо ж не,— сказаў Хаакін.— Там мы знайшлі вось яе.— Ён з хітрынкай усміхнуўся і кіўнуў на Марыю.— А ты зараз прыгожая,— сказаў ён Марыі.— Табе ўжо казалі, якая ты прыгожая?
— Годзе ўжо, Хаакін, але ўсё адно — дзякуй табе,— сказала Марыя.— I ты быў бы прыгожы, калі б пагаліўся і пастрыгся.
— Я цябе тады нёс,— сказаў Хаакін дзяўчыне.— Я цябе цягнуў на сваім карку.
— He адзін ты,— сказала Пілар сваім нізкім голасам.— Усе яе неслі. А дзе стары?
— У лагеры.
— А дзе ён быў учора вечарам?
— У Сеговіі.
— Навіны прынёс?
— Так,— адказаў Хаакін.— Ёсць навіны.
— Добрыя ці благія?
— Здаецца, благія.
— Эх,— уздыхнуў Хаакін і захітаў галавой.— He кажы ты мне пра іх. Таварыш дынамітчык, а што гэта былі за самалёты?
— Бамбардзіроўшчыкі «Хейнкель-111». Знішчальнікі «хейнкель» і «фіят»,— адказаў яму Роберт Джордан.
— Вялікія, з нізенькімі крыламі, як называюцца?
— «Хейнкель-111».
— Хай хоць як называюцца — ад гэтага не лягчэй,— сказаў Хаакін.— Але я вас затрымліваю. Зараз правяду вас да камандзіра.
— Да камандзіра?— спытала Пілар.
Хаакін сур’ёзна кіўнуў.
— Мне так болей падабаецца, чым «важак»,— сказаў ён.— Гучыць па-ваеннаму.
— Ты хутка ўжо зусім салдатам зробішся,— сказала Пілар і засмяялася.
— He,— сказаў Хаакін.— Але мне падабаюцца вайсковыя назвы, з імі і загад лепей разумееш, і дысціпліны болей.
— Вось гэты табе спадабаецца, Ingles,— сказала Пілар.— Ён у нас дужа сур’ёзны хлапец.
— Можа, панесці цябе?— спытаў Хаакін дзяўчыну, паклаўшы ёй на плячо руку і з усмешкай заглядваючы ёй у вочы.
— Хопіць і аднаго разу,— адказала яму Марыя.— Дзякуй табе — усё адно.
— А ты памятаеш, як гэта было?— спытаў яе Хаакін.
— Я памятаю, што мяне неслі,— сказала Марыя.— А вось цябе я не памятаю. Цыгана памятаю, бо ён мяне некалькі разоў кідаў. Але дзякуй табе, Хаакін, як-небудзь іншым разам я цябе панясу.
— А я добра памятаю,— сказаў Хаакін.— Памятаю, як трымаў цябе за абедзве нагі, а ты ляжала жыватом у мяне на плячах, а галава твая звісала ў мяне за спіной, і рукі таксама звісалі.
— У цябе добрая памяць,— сказала Марыя і ўсміхнулася яму.— А я нічога з таго не запомніла. Hi тваіх рук, ні твайго пляча, ні тваёй спіны.
— Хочаш, я скажу табе штосьці?— спытаў яе Хаакін.
— Ну, кажы.
— Я тады дужа быў рады, што ты вісіш у мяне за спіной, бо ззаду стралялі.
— От свіння,— сказала Марыя.— Пэўна, таму і цыган мяне так доўга нёс?
— А няўжо ж не, і яшчэ таму, что яму прыемна было трымаць цябе за ногі.
— Mae ж вы героі!— сказала Марыя.— Ах, вы мае выратавальнічкі!
— Слухай, guapa,— сказала ёй Пілар.— Гэты хлапец таксама нёс цябе дужа доўга, і тады ім усім было не да тваіх ног. У той час яны думалі толькі пра кулі. I калі б ён цябе кінуў, то мог бы хутка дабегчы туды, куды кулі ўжо не дасягалі.
— Я яму вельмі ўдзячная,— сказала Марыя.— I калінебудзь, іншым разам, я яго панясу. Дазволь нам крыху пажартаваць, Пілар. He плакаць жа мне з-за таго, што ён мяне нёс!
— Я б цябе ахвотна тады кінуў,— працягваў кпіць з яе Хаакін.— Ды баяўся, што Пілар мяне прыстрэліць.
— Я яшчэ ніколі нікога не прыстрэліла,— сказала Пілар.
— No hace falta,— сказаў ёй Хаакін.— Табе і не трэба. Ты можаш каго хочаш давесці да згубы сваім языком.
— Ну, як жа ты размаўляеш,— сказала яму Пілар.— Ты ж заўсёды вылучаўся сваёй далікатнасцю. Што ты рабіў да вайны, хлопчык?
— Амаль нічога,— адказаў Хаакін.— Мне тады было толькі шаснаццаць гадоў.
— А ўсё-такі?
— Хіба што зрэдку зарабляў трошкі. Калі якую пару чаравікаў...
— Рамантаваў чаравікі, ці што?
— He, чысціў.
— Que va,— сказала Пілар.— Нешта ты не дагаворваеш.— Яна акінула поглядам яго чарнявы твар, гнуткую постаць, ускалмачаную чупрыну, нагадала, як ён ходзіць, ступаючы з абцаса на насок.— Чаму ж у цябе не атрымалася?
— Што не атрымалася?
— Што? Ты сам ведаеш што. Вось і зараз носіш коску.
— Мабыць, таму што баяўся.
— Постаць у цябе неблагая,— сказала яму Пілар.— Праўда, з твару не выйшаў. Але, кажаш, баяўся, га? A ў той справе з цягніком ты трымаўся няблага.
— Цяпер я ўжо не баюся,— сказаў хлапец.— Зусім не баюся. Пабачыў такое, што куды там быкам — і горш і страшней. Які бык можа зраўняцца з кулямётам! Але ўсё адно, калі б я зараз апынуўся на арэне сам-насам з быком — не ведаю, ці паслухаліся б мяне ногі.
— Ён хацеў зрабіцца матадорам, але баяўся,— растлумачыла Пілар Роберту Джордану.
— Ты любіш карыду, таварыш дынамітчык?— спытаў Хаакін, бліснуўшы ва ўсмешцы белымі зубамі.
— Вельмі,— адказаў Роберт Джордан.— Вельмі
люблю.
— Ты бачыў яе ў Вальядалідзе?— спытаў Хаакін.
— Так, у верасні на кірмашы.
— Гэта мой родны горад,— сказаў Хаакін.— Цудоўны горад, і людзі там цудоўныя, але колькі ліха яны зазналі ў гэтую вайну!— Адразу ж твар яго пацямнеў.— Там застрэлілі майго бацьку. I маці. I швагра, а вось цяпер і сястру.
— Вось жа звяры,— сказаў Роберт Джордан.
Колькі ўжо разоў ён чуў тое самае? Колькі разоў бачыў, як людзі цераз сілу вымаўляюць гэтыя словы? Колькі разоў назіраў, як вочы поўняцца слязьмі і голас робіцца сіплым, калі трэба вымавіць такія простыя словы — бацька, маці, брат, сястра. Хіба падлічыш, колькі давялося сустрэць людзей, якія вось так нагадвалі пра блізкіх, сваякоў? Амаль заўсёды яны пачыналі свае ўспаміны пра гэта вось так, як гэты хлапец: неспадзявана, калі гаворка за-
КНІГІ ОНЛАЙН
