Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
He ведае ён, які цудоўны ў мяне мяшок, падумаў Роберт Джордан. He ведаюць яго свінячыя вочкі, чаму я заплаціў Вудсу шэсцьдзесят пяць долараў за гэты мяшок. А ўсё-такі хутчэй бы ўжо вяртаўся цыган. Як толькі ён прыйдзе, я пайду па старога. Трэба было б ужо зараз ісці, але, можа, мы і сапраўды з ім размінемся. Я ж не ведаю, дзе ён сядзіць.
— Хочаш пагуляць у снежкі?— спытаў ён у Пабла.— Хочаш, снежкамі пакідаемся?
— Што?— спытаў Пабла.— Што гэта ты там такое надумаў?
— Нічога,— сказаў Роберт Джордан.— Твае сёдлы добра ўкрытыя?
— Так.
Тады Роберт Джордан сказаў па-англійску:
— Што ж, цяпер табе давядзецца карміць коней зернем. Ці выпусціць іх на волю, і хай самі дастаюць сабе харч з-пад снегу.
— Што?
— Нічога. Гэта ўжо твой клопат, дружа. Я адгэтуль пайду пешкі.
— Чаму ты загаварыў па-англійску?— спытаў Пабла.
— He ведаю,— адказаў Роберт Джордан.— Калі я надта стамляюся, то часам гавару па-англійску. Альбо калі дужа злую. Ці, скажам, калі мне не шанцуе. Калі мне дужа не шанцуе, я гавару па-англійску проста для таго, каб пачуць гучанне гэтай мовы. Яна мяне супакойвае. Раю і табе паспрабаваць пры нагодзе.
— Што ты там кажаш, Ingles?— спытала Пілар.— Быццам бы нешта вельмі цікавае, толькі зразумець немагчыма.
— Нічога,— адказаў Роберт Джордан.— Я сказаў паанглійску «нічога».
— He ўжо, лепей гавары па-іспанску,— сказала Пілар.— Бо па-іспанску гэта атрымліваецца і карацей, і прасцей.
— Твая праўда,— сказаў Роберт Джордан.
Але слухай, падумаў ён, слухай, Пабла, слухай, Пілар, і ты, Марыя, і вы, двое братоў там, у кутку, чые імёны я забыў і павінен буду ўспомніць,— калі б вы ведалі, як я часам стамляюся ад усяго гэтага! Ад гэтага, і ад вас, і ад сябе, і ад вайны, і наогул, чаму, ну, чаму павінен быў зараз пайсці гэты снег? Слова гонару, гэта ўжо занадта. He,
няпраўда. Нічога не бывае занадта многа. Трэба проста прыняць гэта як факт і пераадолець гэта, а цяпер кінь свае драматычныя перажыванні і змірыся з тым, што ідзе снег, ты ж ужо, здаецца, прымірыўся з гэтым колькі хвілін таму, і думай зараз пра тое, што ты павінен высветліць, як там з цыганом, і пайсці па старога. А ўсё-такі, трэба ж такому здарыцца! Снег цяпер, у канцы мая! Добра, хопіць ужо, сказаў ён сабе. Хопіць. Вось твая конаўка. Як гэта там гаворыцца пра келіх? Трэба альбо мець лепшую памяць, альбо не гуляць у такія гульні, бо, калі не можаш дакладна прыгадаць якуюсь цытату, яна назаляе табе, як забытае імя, і потым ты не можаш ніяк пазбыцца яе. Як жа там сказана пра келіх?
— Дай мне келіх віна,— сказаў ён Пабла па-іспанску. Потым дадаў:— А снегу выпала багата, га?
П’янюга глянуў на яго і вышчарыў ва ўсмешцы зубы. Потым кіўнуў галавой і ашчэрыўся зноў.
— Hi табе наступу. Hi табе aviones1. Hi табе моста. Толькі снег,— сказаў Пабла.
— Па-твойму, гэта надоўга?— спытаў Роберт Джордан, сеўшы побач з ім.— Ты лічыш, што снег будзе ісці ўсё лета, га, Пабла?
— Усё лета не будзе,— адказаў Пабла,— а сёння і заўтра будзе.
— Чаму ты так лічыш?
— Мяцеліцы бываюць розныя,— сказаў Пабла паважным і павучальным тонам.— Часам мяцеліца прыходзіць з Пірэнеяў. Такая прыносіць з сабою вялікі холад. Але для такой цяпер ужо надта позна.
— Так,— сказаў Роберт Джордан.— Гэта ўжо штосьці.
— А гэтая мяцеліца з Кантабрыка,— сказаў Пабла.— Яна ідзе з мора. Калі вецер дзьме ў гэты бок, заўсёды бывае моцная завіруха і выпадае шмат снегу.
— Адкуль ты ўсё гэта ведаеш, дружа?
Цяпер, калі ў ім улеглася злосць, мяцеліца п’яніла яго, як заўсёды п’яніла ўсякая бура. Падчас бурану, шторму, раптоўнага шквалу з ліўнем, трапічнага ўрагану, летняй навальніцы ў гарах ён адчуваў ні з чым не параўнаны душэўны ўздым. Гэта было як ап’яненне боем, толькі чысцейшае. I падчас бою лютуе вецер, але гарачы — сухі і гарачы, ад якога спякота ў роце,— і дзьме ён рэзкімі парывамі, гарачы, з пылам,— то ўзмацняецца, то заціхае, зменлівы, як шчасце ў баі. Гэты вецер ён ведаў добра.
1 Самалёты (ісп.).
Але мяцеліца — гэта нешта зусім іншае. У мяцеліцу можна блізка падысці да ляснога звера, і ён не спалохаецца. У такую завею звяры навослеп блукаюць па лесе, і часам, здараецца, алень падыходзіць да самай хаціны і стаіць пад сцяной, хаваючыся ад ветру. У мяцеліцу можна пад’ехаць вярхом на кані да лася, і ён прыме твайго каня за іншага лася і бяжыць трушком табе насустрач. У мяцеліцу заўсёды здаецца, нібы ворагаў зусім не існуе нідзе на свеце. У мяцеліцу вецер дзьме з ураганнаю сілай, але ён чысты, і ў паветры віруе бель, і ўсё наўкол перайначваецца, а калі вецер сціхне, усюды пануе цішыня і спакой. Вось зараз сапраўдная мяцеліца, і яна прыносіць асалоду. Праўда, яна сапсавала ўсю справу, але ўсё адно прыносіць асалоду.
— Я шмат гадоў працаваў фурманам,— сказаў Пабла.— I мы часта перавозілі груз на вялікіх фурманках — грузавікоў тады не было. Тады я і навучыўся прадказваць надвор’е.
— А як ты далучыўся да руху?
— Я заўсёды быў левы,— адказаў Пабла.— I нам часта даводзілася сустракацца з людзьмі з Астурыі, а яны там усе палітычна развітыя. Я заўсёды быў за Рэспубліку.
— А што ты рабіў перад пачаткам руху?
— Працаваў у аднаго конназаводчыка ў Сарагосе. Ён пастаўляў коней для карыды і для арміі. Там мы і з Пілар пазнаёміліся, яна тады была, як сама табе расказвала, з матадорам Фініта дэ Паленсія.
Ён сказаў гэта, не хаваючы гордасці.
— Неважнецкі быў матадор,— азваўся з-за стала адзін з братоў і кінуў погляд на спіну Пілар, што стаяла перад вогнішчам.
— Вось як?— сказала Пілар і паглядзела на яго.— Неважнецкі, кажаш.
Стоячы перад вогнішчам у пячоры, яна раптам убачыла яго — невысокага, смуглявага, з бясстрасным тварам, убачыла яго сумныя вочы, і запалыя шчокі, і змоклыя чорныя кучары над ілбом, дзе надта цесны капялюш тарэадора пакінуў чырвоную стужку, якую ніхто, апроч яе, не заўважаў. Яна ўбачыла, як ён стаіць насупраць быка-пяцігодка, насупраць рагоў, якімі той толькі што высока падкінуў каня, усёй сілаю сваёй магутнай шыі ўздымаючы яго ўсё вышэй і вышэй, разам з коннікам, што калоў гэтую шыю вастрыём дзіды,— усё вышэй і вышэй, пакуль нарэшце конь не грымнуўся вобземлю, адкінуўшы конніка да драўлянага бар’ера, і бык, нахіліўшы магутную шыю і наста-
віўшы рогі, рынуўся наперад, да каня, каб дабіць яго. Яна ўбачыла, як Фініта — гэты «неважнецкі» матадор — стаіць перад быком, павярнуўшыся да яго бокам. Яна выразна ўбачыла, як ён намотвае на дрэўка цяжкую фланелевую мулету — тканіну, што набрыняла крывёй, пакуль ён праводзіў ёю над галавой быка і над мокрым ільсняным каркам і далей па спіне, да хваста, калі бык кідаўся на яго і ў паветры звінелі banderillas Яна ўбачыла, як Фініта стаіць за пяць крокаў ад рагоў нерухомага, магутнага быка, стаіць бокам да яго і спакваля падносіць шпагу да ўзроўню яго лапаткі і цэліць клінком у кропку, якую нельга яшчэ бачыць, бо яе не відаць за галавой быка. I вось узмахам цяжкой, мокрай тканіны ў левай руцэ ён прымушае быка прыгнуць галаву. Але пакуль што ён ледзь пагойдваецца на абцасах і нацэльвае вастрыё клінка, стоячы бокам да расшчэпленага на канцы рога, а бык цяжка дыхае і не зводзіць з мулеты вачэй.
Яна ўбачыла Фініта цяпер зусім выразна і пачула яго тонкі высокі голас, калі ён павярнуў галаву і агледзеў публіку, што сядзела ў першым радзе, над чырвоным бар’ерам, і сказаў: «Паглядзім, ці пашчасціць нам забіць яго вось так!»
Яна пачула яго голас і потым убачыла, як сагнулася яго калена і ён пайшоў наперад, проста на рогі, якія, быццам па ўзмаху чарадзейнай палачкі, апусціліся ўслед за мулетай у худой смуглявай руцэ. Рогі апусціліся ўніз і ўбок, і тады шпага ўваткнулася ў пыльны горб карка.
Яна назірала, як бліскучы клінок уваходзіў у цела павольна і роўна, нібыта бык, падаючы наперад, уцягваў клінок у сябе з рукі чалавека. Бачыла, як шпага ўваходзіла ўсё глыбей і глыбей, ажно пакуль смуглявы кулачок не даткнуўся да скуры быка, і тады смуглявы чалавек, які ні на імгненне не адрываў вачэй ад таго месца, куды ўваходзіла шпага, хіснуўся трохі ўбок, прапускаючы рог паўз пляскаты ўцягнуты жывот, і адскочыў назад, а потым замёр на месцы — левая рука з мулетай адведзеная ўбок, правая ўзнятая ўгору — і падрыхтаваўся назіраць, як бык канае.
Вось ён стаіць і назірае, як бык намагаецца ўтрымацца на нагах, як ён хістаецца, быццам падсечанае дрэва, перш чым зваліцца, як з апошніх сіл імкнецца ўтрымацца на нагах, а чалавек стаіць і назірае, узняўшы руку ў перамож-
1 Бандэрыллі (ісп.) — невялікія коп’і, аздобленыя каляровымі стужкамі.
ным жэсце. Яна ведала, што зараз ён адчувае прыемную, бяздумную палёгку ад таго, што ўсё ўжо скончылася, палёгку ад таго, што бык канае, палёгку ад таго, што рог яго не закрануў, не пракалоў, калі ён выгінаўся ўсім целам, прапускаючы быка, і пакуль ён стаяў і думаў пра гэта, калені ў быка падкасіліся і ён упаў, паваліўся мёртвы на спіну ўсімі чатырма нагамі дагары, і яна ўбачыла, як маленькі смуглявы чалавечак стомленаю хадою, не ўсміхаючыся, пакрочыў да бар’ера.
Яна ведала, што ён зараз не дазволіў бы сабе пабегчы праз арэну, нават пад пагрозай смяротнай рызыкі, і яна глядзела, як ён павольна падышоў да бар’ера, выцер ручніком губы, і зірнуў на яе, і пахітаў галавой, а потым выцер ручніком твар і распачаў сваё трыумфальнае шэсце вакол арэны.
Яна бачыла, як ён павольна, не спяшаючыся, абыходзіць арэну, усміхаецца, б’е ва ўсе бакі паклоны, вітае ўсіх, а за ім ідуць яго памочнікі, нахіляюцца, збіраюць цыгары, кідаюць назад у публіку капелюшы,— а ён ідзе сабе і ўсміхаецца, з сумнымі вачыма, і, завяршыўшы кола, спыняецца перад ёю. Потым яна ўбачыла, як ён сядзіць на прыступцы драўлянага бар’ера, прыціскаючы ручнік да рота.
Усё гэта прайшло перад вачыма Пілар, пакуль яна стаяла каля вогнішча ў пячоры, і нарэшце яна сказала:
— А ты кажаш, што ён быў «неважнецкі» матадор. 3 якімі ж людзьмі наканавана мне марнаваць цяпер сваё жыццё!
— Ён быў добры матадор,— сказаў Пабла.— Толькі яму перашкаджаў маленькі рост.
— I да таго ж ён, відаць, хварэў на сухоты,— сказаў Прымітыва.
— Сухоты?— сказала Пілар.— А хто б не захварэў на сухоты пасля ўсяго таго, што выпала на яго долю? У гэтай краіне, дзе ніводзін бядняк не можа зарабіць сабе на пражытак, калі толькі ён не злачынец накшталт Хуана Марча, не матадор і не тэнар у оперы! Як жа ён мог не нажыць сухотаў? У краіне, дзе багатыя абжыраюцца да катару страўніка і ўжо не могуць жыць без соды, а беднякі галадаюць з калыскі аж да свайго апошняга смяротнага часу, як жа яму было не нажыць сухотаў? Калі змалку бадзяешся па кірмашах, каб авалодаць мастацтвам матадора, ды ездзіш зайцам пад лавамі ў вагонах трэцяга класа, бо няма грошай на білет, ды ляжыш там у брудзе і пыле, сярод свежых і засохлых пляўкоў,— як жа тут не на-
КНІГІ ОНЛАЙН
