Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
Які холад, падумаў Ансельма. Хоць бы ўжо той Ingles хутчэй прыходзіў і хоць бы мне нікога болей не давялося забіваць, калі мы будзем знішчаць гэтыя пасты. Хай гэтыя чатыры галісійцы з капралам застануцца для тых, хто любіць забіваць. Так сказаў Ingles. Як спатрэбіцца, я выканаю свой абавязак, але Ingles сказаў, што я буду з ім на мосце, а вартавымі зоймуцца іншыя. На мосце будзе бой, і калі я выстаю і не пабягу, значыць, я зрабіў усё, што можна патрабаваць на гэтай вайне ад такога старога чалавека, як я. Але хай ужо Ingles прыходзіць хутчэй, а калі бачу я святло на тартаку, дзе галісійцы сядзяць у цяпле, мне робіцца яшчэ халадней.. Добра было б зараз апынуцца ў сваёй хаце і каб вайна скончылася. Толькі ў цябе болей няма хаты, падумаў ён. Каб ты змог калі вярнуцца дадому, нам трэба перамагчы ў гэтай вайне.
На тартаку адзін з салдатаў сядзеў на ложку і ваксаваў чаравікі. Другі спаў. Трэці кухарыў, а капрал чытаў газету. Іхнія каскі віселі на цвіках, убітых у сцяну, а вінтоўкі стаялі пад дашчанай сцяной.
— Што гэта за месцы такія, дзе снег ідзе амаль што ў чэрвені?— сказаў салдат, што сядзеў на ложку.
— Часам такое здараецца,— адказаў яму капрал.
— Зараз на небе яшчэ майскі месяц,— сказаў салдат, што кухарыў.— Май яшчэ не скончыўся.
— Што гэта за месцы такія, дзе снег ідзе ў маі? — працягваў сваё салдат на ложку.
— У гэтых гарах снег у маі — не дзіва,— сказаў капрал. — Я ніколі так не мёрз у Мадрыдзе, як у маі!
— I ніколі так не парыўся,— сказаў салдат, што кухарыў.
— У маі надвор’е заўсёды зменлівае,— сказаў капрал.— Тут, у Кастыдіі, у маі здараецца спёка, але бывае і халадэча.
— Або дажджы,— сказаў салдат, што сядзеў на ложку.— Летась у маі амаль кожны дзень ліў дождж.
— Няпраўда,— сказаў салдат, што кухарыў.— Акрамя таго, летась у маі на небе быў яшчэ красавіцкі месяц.
— 3 глузду з’ехаць можна з гэтымі тваімі месяцамі на небе,— сказаў капрал.— Досыць табе ўжо дзяўбці пра свой месяц.
— Кожны, каго сілкуе мора ці зямля, ведае, што важна не тое, які месяц на календары, а тое, які месяц на небе,— сказаў салдат, што кухарыў.— Вось, напрыклад, зараз майскі месяц толькі з’явіўся ў небе. А па календары хутка чэрвень.
— Чаму ж тады поры года застаюцца заўсёды на сваіх месцах?— спытаў капрал.— Мне ўжо галава ідзе кругам ад гэтай бязглуздзіцы!
— Ты гарадскі,— сказаў салдат, што кухарыў.— Ты з Луга, адкуль табе ведаць пра мора і пра зямлю?
— Гарадскія болей ведаюць, чым вы, analfabetos што ўсё жыццё праводзяць каля мора ці на зямлі.
— Калі на небе гэткі месяц, у моры з’яўляюцца першыя касякі сардзін,— сказаў салдат, што кухарыў.— Зараз рыбакі рыхтуюць свае лодкі, а скумбрыя адыходзіць на поўнач.
— Чаму ж ты не служыш на флоце, калі ты з Нойі? — спытаў капрал.
— Бо мяне запісалі ў мабілізацыйны спіс не ў Нойі, a ў Негрэйры, дзе я нарадзіўся. А з Негрэйры, што знаходзіцца каля рэчкі Тамбрэ, бяруць у армію.
— Тым горш для вас,— сказаў капрал.
— А ты не думай, быццам на флоце так ужо бяспечна,— сказаў салдат, што сядзеў на ложку.— Нават калі не ўдзельнічаеш у баях, узімку каля тых берагоў можна лёгка загінуць.
— Горш за армію нічога няма,— сказаў капрал.
— Эх ты, а яшчэ капрал,— сказаў салдат, што кухарыў.— Хіба можна такое казаць?
— Ды не, ты не так мяне зразумеў,— сказаў капрал.— Я маю на ўвазе, што ў арміі найбольш небяспечна служыць. Увесь час артабстрэлы, атакі, акопнае жыццё.
Непісьменныя (ісп.).
— Тут мы з такім амаль што не сутыкаемся,— сказаў салдат, што сядзеў на ложку.
— 3 божай ласкі,— сказаў капрал.— А хто ведае, можа, нам яшчэ давядзецца зведаць усё гэта. He заўсёды ж нам будзе такі рай, як тут.
— А як ты лічыш, ці доўга яшчэ нас пратрымаюць тут?
— He ведаю,— сказаў капрал.— Добра было б прасядзець тут да канца вайны.
— Шэсць гадзін на пасту — гэта надта доўга,— сказаў салдат, што кухарыў.
— Пакуль мяце завіруха, будзем вартаваць па тры гадзіны,— сказаў капрал.— Гэта дазваляецца.
— А чаму сёння праехала столькі штабных машын?— спытаў салдат, што сядзеў на ложку.— Нешта не падабаюцца мне гэтыя штабныя машыны.
— I мне,— сказаў капрал.— Гэта благая прыкмета.
— I самалёты,— сказаў салдат, што кухарыў,— Самалёты — таксама благая прыкмета.
— Але авіяцыя ў нас магутная,— сказаў капрал.— У чырвоных такой няма. Сёння ўранку бачылі самалёты? Проста душа радуецца!
— Мне даводзілася бачыць чырвоныя самалёты, і гэта, скажу вам,— не жартачкі,— сказаў салдат, што сядзеў на ложку.— Бачыў я іхнія двухматорныя бамбардзіроўшчыкі ў баі, і гэта жахлівае відовішча.
— I ўсё адно іхняя авіяцыя не такая магутная, як Hama,— сказаў капрал.— Наша авіяцыя непераможная.
Так яны размаўлялі на тартаку ў той час, калі Ансельма, стоячы каля дрэва, пазіраў праз завіруху на шашу і на святло ў акне.
Спадзяюся, што мне не давядзецца забіваць, думаў Ансельма. Мабыць, пасля вайны трэба будзе прыняць нейкую вялікую пакуту за ўсе гэтыя забойствы. Калі пасля вайны ў нас не будзе ўжо ніякай рэлігіі, то, напэўна, прыдумаюць нейкую грамадзянскую кару, каб усе змаглі ачысціцца пасля столькіх забойстваў, бо інакш не будзе ў нас добрай, чалавечай асновы для жыцця. Без забойства не абыдзешся, я ведаю, але яно збэшчвае чалавека, які забівае, і, напэўна, калі ўсё гэта скончыцца і мы пераможам у гэтай вайне, усім нам трэба будзе прыняць нейкую пакуту, каб ачысціцца ад усяго гэтага.
Ансельма быў вельмі добры чалавек, і, калі ён надоўга заставаўся на самоце,— а ён амаль увесь час быў адзін,— гэтыя думкі пра забойства зноў і зноў прыходзілі яму ў галаву.
Цікава, што на самой справе думае пра гэта Ingles. Ён казаў, што яму гэта ўсё роўна. А тым часам ён, здаецца, чулы і добры. Можа, для маладых яно і сапраўды ўсё роўна. Можа, чужынцы і людзі не нашай веры зусім інакш глядзяць на гэта. Але, зрэшты, на маю думку, забойствы робяць кожнага чалавека жорсткім, і хоць без забойства абысціся нельга, яно ўсё адно — вялікі грэх, і некалі нам трэба будзе прыкласці вялікія намаганні, каб пазбавіцца ад яго.
Цяпер зрабілася ўжо зусім цёмна. Ён паглядзеў праз дарогу на святло ў акне тартака і пачаў махаць рукамі, каб сагрэцца. Ён вырашыў, што цяпер ужо ён абавязкова пойдзе ў лагер, але нешта ўтрымлівала яго там, каля дрэва над дарогай. Паваліў густы снег, і Ансельма падумаў: вось бы ўзяць ды і ўзарваць гэты мост сёння ноччу! У такую ноч зусім лёгка было б захапіць пасты і знішчыць мост. I тады ўсё было б скончана, усё зроблена. У такую ноч можна зрабіць усё, што хочаш.
Потым ён прыхінуўся да дрэва, злёгку прытупваючы нагамі і ўжо не думаючы пра мост. 3 надыходам цемрадзі заўсёды яго агортвала пачуццё адзіноты, але сёння ён пачуваў сябе такім самотным, што ажно ўсярэдзіне была нейкая дзіўная пустэча, нібыта з голаду. Калісьці ад адзіноты дапамагалі малітвы, і часта, вяртаючыся з палявання дадому, ён паўтараў зноў і зноў адну і тую ж малітву, і яму рабілася лягчэй на душы. Аднак з таго часу, як пачалася вайна, ён не маліўся ніводнага разу. Яму хацелася маліцца, але ён лічыў, што маліцца цяпер было б няшчыра і несумленна, і не хацеў прасіць для сябе ў бога нейкай асаблівай ласкі ці долі, бо нічым не хацеў адрознівацца ад іншых людзей.
Так, думаў ён, я самотны, але такія ж самотныя і ўсе салдаты, і салдацкія жонкі, і ўсе тыя, хто страціў родных і блізкіх. Жонкі ў мяне няма, мне пашанцавала, што яна памерла яшчэ да вайны. Яна б не зразумела гэтую вайну. I дзяцей у мяне няма і ніколі ўжо не будзе. Калі ў мяне няма ніякіх спраў, мне бывае самотна і ўдзень, але асабліва самотным я пачуваю сябе, калі надыходзіць вечар. Але ж аднаго ніхто ў мяне не адбярэ — ні людзі, ні бог: я ўсётакі добра папрацаваў для Рэспублікі! Я шмат папрацаваў, каб потым, калі скончыцца вайна, усе мы зажылі лепей. Ад першай хвіліны руху я рабіў усё, што ў маіх сілах, і не зрабіў нічога такога, чаго можна было б саромецца.
Аднаго толькі шкада, што даводзілася забіваць. Але ж напэўна ў мяне будзе магчымасць пазбавіцца ад гэтага
грэху, бо яго ўзялі на душу шмат людзей, і, вядома, трэба абавязкова прыдумаць нейкую справядлівую пакуту для ўсіх. Мне дужа хацелася б пагаварыць пра гэта з Ingles, але ён малады і наўрад ці зразумее мяне. Ён ужо казаў нешта пра забойства. Ці гэта я сам казаў? Ён, мабыць, шмат забіваў, але, па ўсім відаць, гэта яму не даспадобы. У тых, каму гэта падабаецца, заўсёды ёсць нешта агіднае.
Усё адно забіваць — гэта вялікі грэх, думаў ён. Бо гэта якраз тое, чаго мы не маем права рабіць. Хоць іншы раз гэта і трэба рабіць, я ведаю. Але ў Іспаніі гэта робіцца надта лёгка і часта, нават калі няма ніякай патрэбы, а колькі ў нас пад гарачую руку робіцца несправядлівага, такога, чаго потым ужо нельга паправіць. Аднак навошта я столькі думаю пра гэта. Добра было б, каб прызначылі якую-небудзь пакуту за гэта і каб яе можна было б распачаць ужо зараз, бо гэта адзінае, пра што мне цяжка ўспамінаць, калі я застаюся адзін. Усё астатняе мне даруецца альбо я пазбаўлюся сваіх грахоў, дабром ці яшчэ якімі дастойнымі справамі. Але забойства, вядома, надта вялікі грэх, і мне хацелася б, каб усё гэта як-небудзь уладкавалася. Можа, потым будуць прызначаны дні, калі трэба будзе працаваць на дзяржаву ці рабіць нешта іншае, каб можна было б зняць з сябе гэты грэх. Напрыклад, плаціць, як мы раней плацілі царкве, падумаў ён і ўсміхнуўся. Царква добра ведала, як абыходзіцца з грахамі. Гэтая думка яму спадабалася, і ён усміхаўся ў цемры, калі да яго падыходзіў Роберт Джордан. Ён падышоў зусім ціха, і стары ўбачыў яго, калі той ужо стаяў перад ім.
— Hola, viejo!1— шапнуў Роберт Джордан і паляпаў яго па плячы.— Ну як, стары?
— Надта холадна,— сказаў Ансельма.
Фернанда стаяў непадалёк ад іх, спіной да снегу.
— Хадзем,— шапнуў Роберт Джордан.— Хадзем у лагер, там сагрэешся. Гэта проста свінства — трымаць цябе тут так доўга.
— Бач, вунь святло ў іх,— паказаў Ансельма.
— А дзе вартавы?
— Яго адгэтуль не відаць. Стаіць за паваротам шашы.
— Ну і чорт з ім,— сказаў Роберт Джордан.— Раскажаш пра ўсё ў лагеры.
— Пачакай, я табе пакажу,— сказаў Ансельма.
— Уранку ўсё пабачым,— сказаў Роберт Джордан.— Вось, выпі.
1 Здарова, стары! (ісп.)
Ён працягнуў старому біклагу. Ансельма закінуў назад галаву і зрабіў глыток.
КНІГІ ОНЛАЙН
