Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
— Бачыў,— сказаў Роберт Джордан.— Шмат разоў. Ён маленькі, з зямлістым тварам, і ніхто не валодае мулетай лепей за яго. I бегае жвава і лёгка, як заяц.
— Ён самы,— пацвердзіла Пілар.— Твар у яго зямлісты, бо сэрца хворае, і цыганы кажуць, што ён носіць з сабою смерць, але яму дужа лёгка адагнаць яе мулетаю, усё адно як змахнуць пыл са стала. Бланкет не цыган, а ўсё-такі ён пачуў, што ад Хаселіта смярдзіць смерцю, калі яны выступалі ў Талаверы. Праўда, я не ведаю, як гэта яму ўдалося, бо пах мансанільі, пэўна, перабіваў усе іншыя пахі. Бланкет расказваў пра гэта неяк дужа неахвотна, і тыя, каму ён расказваў, не верылі яму,— маўляў, усё гэта выдумкі, бо Хасэ, маўляў, вёў у той час такое жыццё,
1 Бандарыльера (ісп.).
што ў яго проста смярдзела потам з-пад пахаў. А праз колькі гадоў тое самае здарылася з Манола Гранера, і Хуан Луіс дэ ла Роса быў таму сведкам. Праўда, Хуана Луіса не вельмі паважалі, хоць ён быў добры знаўца сваёй справы. Надта ўжо ён быў ахвочы да жанчын — звычайны бабнік. А Бланкет быў чалавек вельмі сур’ёзны і памяркоўны, і ён ніколі не хлусіў. I павер мне, я адчувала смерць у тваім таварышу з дзіўным прозвішчам.
— He можа гэтага быць,— сказаў Роберт Джордан.— Вось ты кажаш, нібыта Бланкет адчуваў гэта перад самым paseo На самым пачатку карыды. Але ж аперацыя з цягніком закончылася ў вас паспяхова. I Кашкін не быў забіты. Як жа ты магла адчуваць гэта тады?
— Пры чым тут час,— растлумачыла Пілар.— Ад Ігнасіо Санчэса Мехіяса так моцна смярдзела падчас апошняга яго сезона, што шмат хто адмаўляўся садзіцца побач з ім у кафэ. Усе цыганы ведалі гэта.
— Такія рэчы ўспамінаюць пасля таго, як чалавек памрэ,— адказаў Роберт Джордан.— Усе цудоўна ведалі, што Санчэс неўзабаве атрымае свой cornada 2, бо ён ужо быў не ў фрме, стыль у яго быў цяжкі і небяспечны, ногі страцілі сілу і лёгкасць, і рухаўся ён ужо не так жвава, як раней.
— Праўда,— сказала Пілар.— Гэта ўсё праўда. Але цыганы ведалі і тое, што ад яго смярдзела смерцю, і калі ён заходзіў да «Віла-Рома», такія людзі, як Рыкарда і Феліпэ Гансалес, уцякалі адтуль праз нізенькія дзверы за стойкай.
— Яны, пэўна, былі вінаватыя яму грошы,— сказаў Роберт Джордан.
— Магчыма,— сказала Пілар.— Цалкам магчыма. Але акрамя таго, яны бачылі ў ім смерць, і гэта ўсе ведалі.
— Яна кажа праўду, Ingles,— сказаў цыган Рафаэль.— У нас усе пра гэта ведаюць.
— He веру я ніводнаму твайму слову,— сказаў Роберт Джордан.
— Паслухай, Ingles,— азваўся Ансельма.— Я наогул супраць усякага вядзьмарства. Але Пілар у гэтых справах — аўтарытэт.
— А ўсё-такі як жа яна пахне?— спытаў Фернанда.— Які ён, той пах? Калі нечым пахне, то, выходзіць, павінен быць нейкі пэўны пах.
1 Парад (ісп.).
2 Удар рогам (ісп.).
— Ты хочаш ведаць, Фернанда?— усміхнулася яму Пілар.— Думаеш, ты таксама зможаш адчуць яго?
— Калі ён сапраўды існуе, дык чаму б і не?
— А сапраўды — чаму?— Пілар кпіла з яго, паклаўшы на калені свае вялікія рукі.— Ты калі-небудзь плаваў на караблі, Фернанда, па моры?
— He. I не маю жадання.
— Тады ты паху таго не ўчуеш, бо ён крыху падобны да таго, які бывае на параходзе падчас шторму, калі ўсе ілюмінатары зачынены. Панюхай медную ручку задраенага ілюмінатара, калі палуба ўцякае ў цябе з-пад ног, і ў тваім страўніку пуста, і ён трымціць,— і тады ты адчуеш нешта падобнае да гэтага паху.
— Нічога такога я адчуць не змагу, бо на караблі плаваць не збіраюся,— сказаў Фернанда.
— А я некалькі разоў плавала на караблях,— мовіла Пілар.— I ў Мексіку, і ў Валенсію.
— Ну, а што яшчэ там ёсць, у тым паху?— спытаў Роберт Джордан.
Пілар насмешліва зірнула на яго, з гордасцю ўспамінаючы свае падарожжы.
— Малайчына, Ingles. Вучыся. Правільна робіш. Вучыся. Дык вось, пасля таго, што табе наказана зрабіць на караблі, прыйдзі давідна да matadero 1 каля Пуэнтэ-дэ-Таледа ў Мадрыдзе, калі з Мансанарэса ўздымаецца туман, спыніся на мокрым бруку і пачакай, пакуль з’явяцца бабулі, што ходзяць на досвітку піць кроў забітай жывёлы. Выйдзе такая старая з matadero, хутаючыся ў хустку, і твар у яе будзе зямлісты, вочы парожнія, а на падбароддзі і на шчоках тырчыць пучкамі старэчае валоссе, быццам на парослай фасолі,— не шчацінне, а белыя парасткі на смяротна бледнай васковай скуры. I ты, Ingles, абдымі яе, прыгарні да сябе як мага мацней і пацалуй у губы, і тады ты адчуеш, што яшчэ ёсць у тым паху.
— Ух, мяне аж занудзіла,— сказаў цыган.— Пра старэчае валоссе — гэта ўжо занадта.
— Хочаш слухаць далей?— спытала Пілар у Роберта Джордана.
— Вядома,— адказаў ён.— Вучыцца дык вучыцца.
— Мяне аж занудзіла ад тых старэчых валоссяў,— сказаў цыган.— I чаму гэта бывае ў старых баб, Пілар? У нас жа гэтага ніколі не бывае.
1 Бойня (ісп.).
— Яшчэ як бывае!— насмешліва сказала Пілар.— У нас усе старыя жанчыны, калі былі маладыя,— зграбныя,— вядома, калі не зважаць на раздутае пуза, адзнаку мужчынскіх пяшчот, якое цыганка заўсёды носіць перад сабой...
— He трэба казаць такое,— сказаў Рафаэль.— Гэта непрыстойна.
— Ах, ты пакрыўдзіўся?— сказала Пілар.— А ці даводзілася табе калі бачыць цыганку, якая не збіралася б радзіць альбо толькі што не нарадзіла дзіцяці?
— Напрыклад, цябе.
— Кінь,— сказала Пілар.— Няма чалавека, якога нельга было б пакрыўдзіць. Я хацела толькі сказаць, што ў старасці кожны па-свойму пачварны. Тут няма чаго асабліва аздабляць. Але калі Ingles хоча навучыцца распазнаваць гэты пах, дык хай на золку пойдзе да matadero.
— Я пайду,— сказаў Роберт Джордан.— Але я і без пацалункаў яго адчую. Мне гэтыя пучкі старэчага валосся агідныя не меней, чым Рафаэлю.
— Пацалуй такую старую, Ingles,— сказала Пілар.— Пацалуй дзеля сваёй навукі, а потым, затрымаўшы ў ноздрах той пах, вярніся ў горад, і калі пабачыш скрынку для смецця, дзе ляжаць завялыя кветкі, закапайся ў гэтую скрынку як мага глыбей і ўдыхні так, каб пах завялых кветак змяшаўся з тымі пахамі, якія ўжо ёсць у тваім носе.
— Добра, я гэта ўжо зрабіў,— сказаў Роберт Джордан.— А якія гэта кветкі?
— Хрызантэмы.
— Добра. Я іх панюхаю,— сказаў Роберт Джордан.— А што далей?
— А далей трэба вось што,— працягвала Пілар.— Каб дзень быў асенні, з дажджом і туманам, альбо каб гэта было на пачатку зімы. I вось у такі дзень пагуляй па Калье-дэ-Салюд, калі там прыбіраюць у casas de putas 1 і выліваюць памыі ў сцёкавыя канавы, і як толькі саладкаваты пах марных любоўных уцех разам з пахам мыльнай вады і акуркаў ледзь даткнецца да тваіх ноздраў, звярні да Батанічнага саду, дзе начамі тыя жанчыны, якія ўжо не могуць працаваць у будынках, робяць сваю справу каля жалезнай брамы парку, і каля жалезных крат, і на тратуары. Вось тут, у засені дрэў, пад жалезнай агароджай, яны робяць усё тое, што ад іх патрабуе мужчына: ад найпрас-
1 Публічныя дамы (ісп.).
цейшай рэчы за дзесяць санціма і аж да той вялікай, коштам у адну песету, дзеля якой мы наогул жывём на свеце. I там, на клумбе з завялымі кветкамі, якую яшчэ не паспелі перакапаць, каб засеяць новымі кветкамі, на гэтай клумбе, на яе мяккай глебе, куды мякчэйшай, чым тратуар, ты знойдзеш кінутую торбу, што будзе пахнуць сырой зямлёй, завялымі кветкамі і ўсім тым, што рабілася на ёй мінулай ноччу. Гэтая торба будзе мець у сабе ўсё — пахі зямлі, і сухіх сцяблін, і гнілых пялёсткаў, і той пах, што суправаджае і смерць, і нараджэнне чалавека. Загарні сваю галаву тою торбай і спрабуй дыхаць праз яе.
— He.
— Так,— сказала Пілар.— Загарні сваю галаву тою торбай і спрабуй дыхаць праз яе. Удыхні глыбока, і тады, калі ўсе ранейшыя пахі яшчэ засталіся пры табе, ты адчуеш той смурод блізкай смерці, вядомы нам, цыганам.
— Добра,— сказаў Роберт Джордан.— I ты кажаш, што, калі Кашкін быў тут, ад яго быў такі самы пах?
— Так.
— Ну што ж,— сур’ёзна сказаў Роберт Джордан.— Калі гэта праўда, то я зрабіў добра, што застрэліў яго.
— Hole!— сказаў цыган.
Усе засмяяліся.
— Малайчына!— ухваліў Роберта Джордана Прымітыва.— Цяпер яна прыкусіць язык.
— Слухай, Пілар,— сказаў Фернанда,— няўжо ты думаеш, што такі дасведчаны чалавек, як дон Раберта, зрабіў бы такое паскудства?
— He, не думаю,— адказала Пілар.
— Гэта ж надта агідна.
— Ведаю,— пагадзілася Пілар.
— Няўжо ты сапраўды думаеш, што ён можа ўпасці так нізка?
— He, не думаю,— сказала Пілар.— Лажыўся б ты лепей спаць, чуеш?
— Пачакай, Пілар...— не сунімаўся Фернанда.
— Змоўкні!— неспадзявана злосна сказала Пілар.— He строй з сябе дурня, а я пастараюся таксама не размаўляць, як дурная, з людзьмі, якія нічога не разумеюць.
— Так, я прызнаюся, што не разумею...— пачаў быў Фернанда.
— Лепей нічога не прызнавай і не намагайся зразумець,— сказала Пілар.— Снег яшчэ ідзе?
Роберт Джордан падышоў да выхаду з пячоры, адхіліў гуньку і зазірнуў на двор. Ноч была ясная, халодная, і снег
перастаў ісці. Ён паглядзеў удалячынь, а потым угору, на чыстае неба. Яму захапіла дух ад свежага халоднага паветра.
Эль Сорда пакіне шмат слядоў на снезе, калі яму пашчасціць сёння ўкрасці коней, падумаў ён.
Ён апусціў гуньку і вярнуўся ў задымленую пячору.
— Надвор’е праяснілася,— сказаў ён.— Завіруха сціхла.
РАЗДЗЕЛ ДВАЦЦАТЫ
Уначы ён ляжаў і чакаў дзяўчыну. Ветру цяпер не было, і сосны нерухома стаялі ў начной цемры. Іх ствалы выразна вызначаліся на снезе, што ўкрываў усё наўкол, і ён ляжаў у сваім спальным мяшку, адчуваючы спружыністую пругкасць пасцелі, якую ён сабе зладзіў, і ногі яго былі выпрастаны на ўсю даўжыню цёплага мяшка, а свежае паветра халадзіла яму галаву і шчыпала ноздры, калі ён яго ўдыхаў. Ён ляжаў на баку, падклаўшы пад галаву штаны і куртку, у якія ён загарнуў сандалі, пад бокам адчуваў халодны метал пісталета, які выцягнуў з кабуры, калі распранаўся, і прывязаў шнурам да запясця правай рукі. Ён адсунуў ад сябе пісталет і глыбей залез у мяшок, не зводзячы вачэй з чорнай расколіны ў скале, дзе быў уваход у пячору. Неба было чыстае, і святла, што адбівалася ад снегу, было зусім дастаткова, каб бачыць ствалы дрэў і выступ скалы ў тым месцы, дзе была пячора.
Перш чым легчы, ён узяў сякеру, выйшаў з пячоры, пахадзіў па свежым снезе да краю прасекі і ссек маладую ялінку. Упоцемку ён падцягнуў яе да стромкай скалы каля пячоры. Там, пад каменнай сцяной, што бараніла ад ветру, ён паставіў ялінку старчма і, трымаючы яе за ствол адной рукой, у другую ўзяў сякеру каля самага абуха і адну за адной абцерабіў усе галінкі, так што іх набралася цэлая куча. Потым ён паклаў аголены ствол на снег побач з галлём і вярнуўся ў пячору па кароткую дошку, якую перад тым прыкмеціў пад сцяною. Гэтай дошкай ён расчысціў месца пад скалою, падабраў галінкі, абцерушыўшы з кожнай снег, і паклаў іх пушыстымі канцамі ў некалькі шчыльных радоў, змайстраваўшы такім чынам падсцілку для спальнага мяшка. Абцярэбленым ствалом ён прыціснуў канцы галінак у нагах, каб не натапырваліся, і з абодвух канцоў замацаваў яго калкамі, якія адкалоў ад дошкі.
КНІГІ ОНЛАЙН
