Па кім звоніць звон
Эрнэст Хемінгуэй
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 477с.
Мінск 1991
— He ведаю, бо раней я ніколі не стрыглася. Але думаю, што за паўгода яны пакрыюць вушы, а за год будуць ужо такія, як табе хочацца. А ведаеш, што будзе раней?
— He. Скажы.
— Мы будзем з табой ляжаць на тым вялікім чыстым ложку ў тваім адмысловым нумары, у адмысловым гатэлі, і мы будзем сядзець на адмысловым ложку і глядзець у люстра на гардэробе, і там, у люстры, будзеш ты і я, і я абярнуся да цябе вось так і пацалую цябе вось так.
Потым яны ляжалі нерухома, у цемрадзі, заміраючы ад болю, шчыльна прыгарнуўшыся адно да аднаго, і, абдымаючы яе, Роберт Джордан абдымаў усё тое, што, ён ведаў, ніколі не спраўдзіцца, але ён наўмысна працягваў гаварыць далей:
— Зайчанятка, мы не заўсёды будзем жыць у тым гатэлі.
— Чаму?
— Бо нам лепей будзе жыць на кватэры ў Мадрыдзе, на той вуліцы, што цягнецца ўздоўж парку Буен-Рэціра. Я ведаю там адну амерыканку, якая перад вайной здавала мэбляваныя пакоі, і я найму такі пакой за тую самую плату, якую яна брала раней. Там ёсць пакой, што выходзіць вокнамі ў парк, і з іх відаць ён увесь: жалезная агароджа, кветнікі, пасыпаныя жвірам дарожкі, і зелень газонаў паміж імі, і цяністыя дрэвы, і мноства вадаспадаў, а зараз там, пэўна, цвітуць каштаны. Калі прыедзем у Мадрыд, мы будзем гуляць па тым парку і плаваць у лодцы па стаўку, калі ў ім зноў будзе вада.
— А чаму там не будзе вады?
— Яе спусцілі ў лістападзе, бо яна была арыенцірам для варожых самалётаў падчас паветраных налётаў на Мадрыд. Але, думаю, цяпер там ізноў ёсць вада. Хоць я і няўпэўнены. Але нават калі вады няма, мы будзем гуляць па парку. Там, за стаўком, ёсць адно месца, зусім як лес, дзе растуць дрэвы з усіх куткоў свету, і на кожным вісіць шыльдачка, дзе напісана, што гэта за дрэва і адкуль яно паходзіць.
— Я б хацела пайсці ў кіно,— сказала Марыя.— Але дрэвы — гэта дужа цікава, і калі толькі я здольная буду запомніць, то вывучу з табой усе іх назвы.
— Там не так, як у музеі,— сказаў Роберт Джордан.— Дрэвы растуць на волі, і ў тым парку ёсць пагоркі, а ў адным месцы ў ім — сапраўдныя джунглі. А за паркам ёсць кніжны кірмаш, дзе гандлююць старымі кніжкамі, і цяпер там вельмі многа кніжак, бо іх крадуць з будынкаў, зруйнаваных бомбамі, і з дамоў фашыстаў і гандлююць імі на кніжным кірмашы. Я мог бы цэлымі днямі хадзіць там, як некалі, перад пачаткам вайны, калі б толькі меў вольны час у Мадрыдзе.
— А пакуль ты будзеш хадзіць па кніжным кірмашы, я прывяду ў парадак нашу кватэру,— сказала Марыя.— Ці хопіць у нас грошай на служанку?
— А чаму не. Можна ўзяць Петру з гатэля, калі яна табе спадабаецца. Яна ахайная і добра кухарыць. Я абедаў там у журналістаў, на якіх яна кухарыла. У іх нумарах ёсць электрычныя пліткі.
— Можна наняць Петру, калі ты хочаш,— сказала Марыя,— або я знайду каго іншага. Але табе, пэўна, трэба будзе вельмі часта адлучацца? А мне не дазволяць паехаць з табой?
— Магчыма, я знайду сабе нейкі іншы занятак у Мадрыдзе. Я ўжо даўно займаюся гэтым, я ваюю ад самага пачатку руху. Зусім магчыма, што цяпер мне падшукаюць нешта іншае ў Мадрыдзе. Я ніколі не прасіў пра гэта. Я ўвесь час быў ці на фронце, ці ў тыле праціўніка, як зараз.
Ведаеш, да сустрэчы з табой я наогул ніколі і нічога не прасіў. I ніколі нічога не дамагаўся. Ніколі не думаў ні пра што, акрамя гэтай вайны і акрамя таго, што яе трэба выйграць. Слова гонару, я быў надта сціплы ў сваіх патрэбах. Я шмат працаваў, а вось цяпер я кахаю цябе так, як я люблю волю, і чалавечую годнасць, і права кожнага працаваць і не галадаць. Я кахаю цябе так, як я люблю Мадрыд, які мы абаранялі, і як я люблю сваіх таварышаў, што загінулі на гэтай вайне. А загінула іх шмат. Многа. Вельмі многа. Ты нават уявіць сабе не можаш, як многа іх загінула. Але я кахаю цябе так, як я люблю ўсё тое, што мне даражэй за ўсё на свеце, і нават яшчэ мацней. Я цябе вельмі кахаю, зайчанятка. Так моцна, што і сказаць нельга. Але я кажу табе пра гэта — каб ты хоць трошкі ведала, як я цябе кахаю. У мяне ніколі не было жонкі, а цяпер ты мая жонка, і я шчаслівы.
— Я буду рабіць усё, каб быць табе добраю жонкай,— сказала Марыя.— Праўда, я яшчэ нічога не ўмею, але я буду старацца, каб ты гэтага не адчуваў. Калі мы будзем жыць у Мадрыдзе — добра. Калі нам давядзецца жыць у нейкім іншым месцы — добра. Калі нам нідзе не давядзецца жыць, але мне дазволяць пайсці з табой — яшчэ лепей. Калі мы паедзем з табой на тваю радзіму, я навучуся гаварыць па-англійску, як усе Ingles, што там жывуць. Я буду прыглядвацца да ўсіх іх звычак і буду рабіць усё так, як робяць яны.
— Гэта будзе выглядаць надта смешна.
— Напэўна. I я буду рабіць памылкі, але ты мяне будзеш папраўляць, і я ніколі не зраблю адну і тую ж памылку двойчы. Ну, можа, двойчы і зраблю, але не болей. А потым, калі табе там, на тваёй радзіме, захочацца паесці нашых страў, я іх табе згатую. Я пайду вучыцца ў такую школу, дзе вучаць, як быць добрай жонкай, калі такія школы ёсць, і я буду там старанна вучыцца.
— Такія школы ёсць, але табе тая навука зусім не патрэбная.
— Пілар казала мне, што яны павінны быць на тваёй радзіме. Яна вычытала пра іх у нейкім часопісе. Яна сказала, што мне трэба навучыцца гаварыць па-англійску,
і гаварыць так добра, каб табе ніколі не было сорамна за мяне.
— Калі яна паспела ўсё гэтае табе сказаць?
— Сёння, калі мы пакавалі рэчы. Яна ўвесь час тлумачыла мне, што я павінна рабіць, каб быць табе добрай жонкай.
Здаецца, і яна зрабіла падарожжа ў Мадрыд, падумаў Роберт Джордан, а ўголас сказаў:
— А што яшчэ яна табе казала?
— Яна яшчэ сказала, што я павінна дбаць пра сваё цела і шанаваць сваю фігуру так, нібыта я матадор. Яна сказала, што гэта надта важна.
— Вось гэта праўда,— сказаў Роберт Джордан.— Але табе яшчэ шмат гадоў можна пра гэта не клапаціцца.
— He. Яна сказала, што нашы жанчыны павінны заўсёды памятаць пра гэта, бо яно можа распачацца раптоўна. Яна сказала, што некалі яна была такая самая зграбная, як я, але ў тыя часы жанчыны не займаліся гімнастыкай. Яна сказала мне, якую гімнастыку мне трэба рабіць, і сказала, што я не павінна злоўжываць ежай. Яна сказала, што мне есці забаронена. Толькі я забылася ўжо што — трэба будзе яшчэ спытаць.
— Бульбу.
— Так, бульбу і нічога смажанага, а калі я ёй расказала, што ў мяне баліць, яна параіла мне, каб я нічога пра гэта табе не казала, а толькі цярпела, каб ты нічога не заўважыў. Але я табе расказала, бо я ніколі ні ў чым не хачу табе маніць, а яшчэ і таму, што я баялася, нібыта ты падумаеш, што я не магу падзяляць з табой радасць і што тое, што было там, наверсе, на самой справе было зусім не так.
— Ты добра зрабіла, што расказала мне.
— Праўда? Мне было сорамна, але я зраблю для цябе ўсё, што ты пажадаеш. Пілар навучыла мяне розным рэчам, якія можна рабіць для мужа.
— Нічога рабіць не трэба. Тое, што было паміж намі,— гэта наша агульнае, і мы разам будзем яго берагчы і шанаваць. Мне добра проста так ляжаць, побач з табой, і дакранацца да цябе, і ведаць, што гэта праўда, што ты тут, а калі ты зноў зможаш, тады ў нас будзе ўсё.
— Хіба ў цябе няма ніякіх жаданняў, якія я магла бы задаволіць? I пра гэта яна мне ўсё расказала.
— He. У нас заўсёды будуць агульныя жаданні. У мяне няма ніякіх асобных жаданняў. Ніякіх сваіх асабістых жаданняў у мяне не будзе.
— Мне вельмі прыемна, што ты так кажаш. Але памятай: я заўсёды зраблю ўсё, што ты пажадаеш. Толькі ты павінен сам сказаць, бо я зусім недасведчаная і шмат з таго, што мне расказала Пілар, я добра не зразумела. Мне было сорамна распытваць, а яна такая разумная і шмат чаго ведае.
— Зайчанятка,— сказаў ён,— ты проста нейкі цуд.
— Que va,— сказала яна.— Але гэта няпростая справа — навучыцца ўсяму, што павінна ведаць жонка, у той дзень, калі згортваюць лагер і рыхтуюцца да бою, а другі бой ужо ідзе паблізу. I калі ў мяне не ўсё будзе выходзіць як след, ты мне павінен сказаць пра гэта, бо я цябе кахаю. Можа, я не ўсё добра запомніла: шмат з таго, што яна мне расказала, было надта мудрагелістае.
— А што яшчэ яна табе казала?
— Pues, так многа, што ўсяго ўжо і не згадаеш. Яна сказала, што калі я зноў буду думаць пра тое благое, што зрабілі са мною, то я магу сказаць табе пра гэта, бо ты добры чалавек і ўсё зразумееш. Але лепей пра гэта ніколі не ўспамінаць, хіба што яно мяне зноў пачне катаваць, як было раней. А калі я табе раскажу, то, можа, мне і палягчэе.
— А зараз ты пакутуеш?
— He. 3 таго часу, як я з табой, мне здаецца, што гэтага наогул ніколі не было. Толькі бацьку і маці я не магу забыць. Але іх я не забуду ніколі. Аднак табе я хацела б расказаць усё — ты павінен гэта ведаць, каб ты не запляміў сваю годнасць, калі я сапраўды стану тваёй жонкай. Ніводнага разу я нікому не скарылася. Я ўвесь час супраціўлялася штосілы, і адужалі яны мяне толькі ўдвух ці ўтрох. Адзін сеў мне на галаву і трымаў мяне. Я кажу табе гэта, каб суцешыць твой гонар.
— Мой гонар — гэта ты сама. He трэба расказваць пра тое.
— He, я кажу пра той гонар, які муж павінен адчуваць за сваю жонку. Мой бацька быў мэр мястэчка і шаноўны чалавек. Мая маці была паважаная жанчына і добрая каталічка, і яе расстралялі разам з бацькам за яго палітычныя перакананні, бо мой бацька быў рэспубліканец. Іх расстралялі на маіх вачах, і мой бацька крыкнуў: «Viva la Republica!»1 — калі яны паставілі яго да сцяны бойні ў нашым мястэчку.
1 Хай жыве Рэспубліка! (ісп.)
Мая маці, якую таксама паставілі каля сцяны, сказала: «Хай жыве мой муж, мэр гэтага мястэчка!» Я спадзявалася, што мяне таксама расстраляюць, і хацела сказаць: «Viva la RepGblica у vivan mis padres!» 1 — але мяне не расстралялі, а пачалі рабіць са мной тое, благое.
Слухай. Я раскажу табе яшчэ вось пра што, бо гэта мае дачыненне да нас з табой. Пасля расстрэлу пад сцяной matadero 2 яны ўзялі нас усіх — сваякоў расстраляных, якія ўсё бачылі, але засталіся жывыя,— і павялі стромкім схілам угору на галоўны пляц мястэчка. Амаль усе плакалі, але былі і такія, што быццам скамянелі пасля ўсяго пабачанага, і слёзы ў іх пасохлі. Я таксама не магла плакаць. Я не бачыла нічога наўкол сябе, бо перад вачыма ў мяне ўвесь час стаялі бацька і маці — такія, якія яны былі перад расстрэлам, і я чула словы маёй маці: «Хай жыве мой муж, мэр гэтага мястэчка»— яны звінелі ў маёй галаве, як крык, што ніколі не заціхне. Бо мая маці не была рэспубліканка і не захацела крыкнуць: «Viva la Republica!» — яна сказала толькі «Viva» майму бацьку, што ляжаў там на зямлі ніцма каля яе ног.
КНІГІ ОНЛАЙН
