Пад крыжам
Віктар Карамазаў
Выдавец: Кнігазбор
Памер: 144с.
Мінск 2017
Ці паспеў? Як быццам. Але...
Хіба мастацтва ведае мяжу ў пошуках красы?
Яшчэ раз глянуўшы на сонца, ён без вялікай радасці, нібы з папрокам самому сонцу, зняў палатно з мальберта, паставіў на зямлю ў цень ад яблыні і адышоў, прысеў на бервяно.
Падышла Марыя. Паглядзела на яго макі, спытала:
Ты сёння сабою задаволены? Усё, бачу, атрымалася, як ты хацеў, у настроі раніцы.
He ведаю.
Мне твае макі падабаюцца.
А макі Клода Манэ ты памятаеш? Поле макаў пад Аржантоем. Якое там асвятленне?
He гэтакае, як у цябе. Там сонца высокае, чырвань дэкаратыўная, а ў цябе мяккая, з расою, раніца. У цябе болып імпрэсіі, чым у імпрэсіяніста Клода.
Ну... не трэба, не супакойвай. Ты ведаеш, як я люблю французаў. I Клода, і твайго П’ера Банара, люблю іх лёгкае дыханне на палотнах. Пішу сваё, а чую, бывае, як дыхаюць яны мне ў карак.
Іх любіш болып за Бялыніцкага-Бірулю?
Біруля свой. Ён дыхае мне ў твар, не ў карак. I гэтакі Жукоўскі. Наш, паляшук. У кожнага сваё. Гэтак павінна быць. Як і ў прыродзе. Адзінства разнастайнага. Гармонія. Краса.
Ідзі ў хату. Будзем снедаць.
Яна пайшла, а ён за ёю не спяшаўся. Сядзеў на бервяне, глядзеў на свае макі, хату, акно ля ганка. Бацьку нібы ў акне ўбачыў. 3 вайны вярнуўся моцна зранены, а тут хата згарэла, трэба будавацца. Ляжаў, даваў, як на вайне, каманды, што рабіць, рабіла ўсё маці з дзецьмі. Гэтак і хату паставілі новую, і макі пасеялі.
Бацька радаваўся: прыгожа. I ў той радасці памёр. А ён, Мікола, як вывучыўся на мастака, напісаў карціну «Салдаткі». Жанчын-удоў пасля вайны было шмат, ён іх разумеў, як разумеў маці, і пісаў. А яшчэ пісаў маці каля акна ў хаце: стаіць, глядзіць на дарогу за акном, як чакае адтуль мужа ці сына, а на стале, на белым абрусе, гарлач з малаком і бохан хлеба. Пачынаў у мастацтве з жанравых карцін, з партрэтаў, потым пайшоў у пейзаж, а цяпер, калі шмат чаго зразумеў у жывапісе, узяўся за кветкі, хоць іншыя мастакі ішлі наадварот ад кветак ды пейзажаў да тэматычпых карцін, партрэтаў. He гэтак атрымалася, як у людзей.
Паснедаўшы, вынес на ганак новае палатно, падняў перад сабою, паглядзеў праз яго на сонца. Святло нідзе не прабівалася, грунт быў без браку. Апусціў палатно на лаўку і побач заўважыў сумку, з якой выглядалі жывыя парасткі, абсыпаныя прыгожым смарагдавым лісцем. 3 гэтай сумкай жонка была ў Мінску.
Марыя?.. Што ў цябе за кветка ў сумцы? Якая пластыка! Ты дзе яе знайшла?
А я сама не ведаю, як называецца. На Камароўскім рынку мне, прадаючы, казалі, ды я забылася.
Ну, назва не галоўнае.
Ты назвы кветак усё роўна забываеш.
А мне трэба не назвы. Іх няхай ведаюць батанікі, пісьменнікі. Мяне прывабліваюць пластыка і колер, тон. Назву мы і самі прыдумаем. Як назавем?
Манэ?
Бірулька?
Як зацвіце, кветка сама падкажа назву. Можа, гэта будзе Станіслаў Жукоўскі?
Ці проста Станіслаў.
Ты ўжо настроіўся яе пісаць?
Ён усміхнуўся з гэтай хітрасці, узяў палатно, яіпчэ раз паглядзеў на неба ды і падаўся ў сад.
Марыя глядзела яму ўслед і гадала: навошта ўзяў новае палатно? Адно напісаўшы, ад таго яшчэ не астыўшы, не мог адразу пачынаць другое. He задаволены тым, што зрабіў? Будзе пісаць макі пры іншым асвятленні? Але ж хацеў пісаць расу на маках. Якая цяпер раса?
Яна вярнулася ў хату, падышла да акна і глядзела ў сад. Бачыла, як муж стаяў каля сваіх макаў, як узяў палітру і пэндзлем падмалёўваў у пейзажы, як адышоў ад яго і выціраў анучай пэндзаль, палітру з пэндзлямі клаў у эцюднік, павесіў эцюднік на плячо, з ім і з новым палатном падаўся за сад у поле. Там каласілася жыта. Яно было яшчэ зялёнае, але сонца залаціла, надавала выгляд даспелага. Праз жыта вяла дарога ў бліжэйшы лес, спачатку падымалася на ўзгорак, потым з узгорка кацілася ў лагчыну, і калі Мікола знік за ўзгоркам, як растварыўся у жыце, Марыя падумала, што недзе там, яшчэ да лесу, ён ці не нагледзеў новы матыў. Пісаць сёння хутчэй за усё не будзе, ад макаў не астыўпіы, але той дзень, калі ў ім выспее новы настрой, ужо напэўна адчувае і хоча ўбачыць матыў, хоць вокам прыкінуць кампазіцыю, бо з гэтага звычайна пачынае новую работу і часта кажа, не столькі каму-небудзь, як сабе самому, каб помніць: пакуль не знойдзеш цікавую кампазіцыю, фарбы на палітру не выкладай, без яе пейзаж не атрымаецца.
Але... як з макамі? Іх ці закончыў? Апошні мазочак на палатно паклаў ці не паклаў?
Марыя зноў выйшла ў сад.
Пейзаж стаяў у ценю на ранейшым месцы. Яна паставіла яго да дрэва, на святло, села на бервяно, дзе сядзеў Мікола, углядаючыся ў свой пейзаж, і ў куточку палатна, унізе справа, заўважыла тое, што адразу змяніла яе настрой: тонкім пэндзлем там былі выведзеныя два словы: Мікола Ісаёнак.
Цяпер Марыя глядзела на пейзаж ужо з іншымі адчуваннямі і думкамі. Гэта былі не зусім тыя макі, якія расцвілі на сонечнай палянцы. У гэтых, на палатне, была свая прыгажосць. Былі ў іх краса і праўда жывых кветак, і разам з тым была загадка, якой не мелі макі ў натуры. Яе хацела зразумець, бо ў ёй хавалася загадка не толькі мастака, але і мужа, яго настрояў, ёй зразумелых не заўсёды.
2014
БАБІНА ЛЕТА
Навела
Кветак ужо не было ні ў кога, у гародчыках ды садочках адцвілі нават познія астры і мальвы, дзе самі па сабе палеглі ды пасохлі, а дзе прыбітыя да зямлі бязлітаснымі дажджамі ды вятрамі, халадэчаю апошніх дзён восені, і толькі ў Марыі, у Ісаёнчыхі, як яе называлі ў вёсцы, буяла, не зважаючы на халады, бабіна лета. Ідучы ад суседкі, яна спынілася каля сваёй хаты, загледзелася на кветкі і зноў, як учора і пазаўчора, заўважыла пчолак.
А божа мой! цяжка ўздыхнула. Зіма на носе, усё жывое пахавалася ў дуплах, норах, вуллях, а гэтыя яшчэ пасуцца. Які ж тут ужо мёд? I кветкі ад холаду скачанелі, і пчолкі ледзь поўзаюць макрушчыя. Што з імі рабіць?
Кветкі былі ліловыя, блакітныя, белыя, але чаму цяпер, у халады, пчолы сядзелі на ліловых, ніводнай не было на белых, на блакітных? Няўжо яны таксама, як і яна, мастачка, адчуваюць ліловы колер цёплым, а белы ды блакітны халоднымі? Няўжо ў ліловых кветках ім цяплей?
Зайшоўшы ў хату, запаліла ў грубачцы. Села на мамін зэдлік і дзверцы адчыніла, загледзелася на агонь, як любіць ён бярозавыя дроўцы. Каленям горача зрабілася адсунулася і зноў глядзела, як агонь шалеў, матляючыся між паленцаў. Чаму, надумала, усе кажуць, што агонь чырвоны? Якіх толькі ў ім колераў няма. Есць сінія, блакітныя, зялёныя, аранжавыя, жоўтыя, фіялетавыя. А хто палічыць усе адценні кожнага, нават чырвонага? Хто смелы, каб іх усе, імгненныя, заўважыць? Ідзе яшчэ іх столькі ўбачыш, на якой карціне, у якога мастака?
Усхапілася, узялася выкладацьз шафы матуліны вышываначкі і на агонь забылася.
А дзень кароткі. Пакуль напаліла грубачку, зварыла бульбу ў чыгунку, накарміла катоў, Ваську ды Мурку, сабак, Рыжыка ды Цюбіка, прыбрала ў хаце, яшчэ раз перагледзела маміны
вышываначкі, заслала ложкі яе квяцістымі пакрывальцамі, рушнічкі развесіла, як на выставе, адшукала свой любімы, таксама мамінымі рукамі выштукаваны зялёны абрусочак, накрыла ім стол у сваёй малой майстэраньцы, меншай за Міколаву, але ўтульненькай, дык ужо і дзень сатлеў, як тыя вуглі ў печы. Села каля акна, задумалася. Думала пра маміны рукатворы, як яна справілася столькі зрабіць, працуючы ў школе настаўніцай, ды яшчэ хатнюю гаспадарку трымаючы ў сваіх руках? Колькі красы ўклала ў кожную рэч. Красу бачаць усе, хто не сляпы, але ж мала хто нават з мастакоў, якія вучыліся гэтаму і самі вучаць па каледжах да акадэміях, адважваецца ўжыць у сваіх творах гэтакае каляровае багацце. Іншы апраўдваецца тым, што бачыць пейзаж у срэбры і піша срэбрам, іншы прыхільнік золата, а ў мамы ўсе колеры, якія ёсць у прыродзе. Бывала, Мікола ў яе дапытваецца: «Ну як вы мірыце паміж сабою столькі красачак? У кожнай свой нораў, адна з адною то цалуюцца, то спрачаюцца. Як можна ўсе сабраць у адзін букет?» А яна і з радасцю, і з гонарам: «У мяне яны не спрачаюцца, жывуць дружненька». Ён зноў: «Як могуць белыя мірыцца з чорнымі святло і цені? Ці чырвань і блакіт цяпло і холад? Як гэта ўсё зліць у адзіным каларыце?» Яна з усмешкаю: «Пра гэта я не думаю. Я адчуваю...»
За вокнамі ў цемры хтосьці завывае. To вые, то змаўкае. Вые грамчэй, даўжэй. Ажно ў акне шыбка, на зіму не абмазаная, брынчыць. Марыя сядзела каля цёплай грубачкі ды слухала: можа, то прыйшоў у вёску ды вые воўк? Суседку ўспомніла забегла ў хату: «А ты адна? Табе адной не сумна? Ой не люблю я гэтакую восень, яе дажджы, халады. Тады маркотна, нудна». Падумала: хай сабе восень, дажджы, холад за акном, але ж у хаце цёпленька хіба гэта адчуеш, калі за вокнамі і сонечна, і горача? Ваўкі ці вецер выюць? Ім трэба хай павыюць. А як не выюць тады хіба ў хаце лепш, як там, на волі? I не бяда, калі адна. Ніхто не дурыць галавы, у душу не лезе, з думак не збівае. У душы і думках столькі перажытага, яно і адышло як быццам, забылася, але ж не дзелася нікуды, жыве ў табе, чаму б не ўспомніць, яшчэ раз не перажыць? Вось дзверы адчыніліся, заходзіць у хату тата, кепку знаёмую перад сабой
у руках трымае, кладзе на стол, а ў ёй суніцы першыя, яшчэ з расой. A то стаіць ля печы і сыпле з меха ў міску ліноў, адных ліноў. Яны жывыя, скачуць, залацістыя, аж у хаце ад іх светла, сонечна. I на душы святлее.
Дзень позняй восені кароткі, затое ночка доўгая, сны доўгія і думкі доўгія. To сніла тату, a то, прачнуўшыся, ляжала і думала пра маму, як яна ездзіла аднойчы ў раённы гарадок на настаўніцкую нараду. Была зіма. Нарада скончылася позна, мяцеліца круціла, пазамяла дарогі снегам, а да вёскі вёрст дваццаць, нават болей, і ні машыны, ні каня ў яе бок. Як ноччу адной ісці? I раптам калгасны бензавоз. Спыніўся шафёр знаёмы, але ў кабіне, з ім побач, на адным месцы тры чалавекі, адзін на адным, і кузава няма, замест яго бочка жалезная з бензінам ці саляркай. Залезла на бочку верхам, аберуч абхапіла наліўную гарлавіну, каб не зваліцца, і паімчалі. Прыехалі ў вёску, а як злезці з таго каня, калі прымёрзлі да жалеза рукі, ногі? Вымалі на марозе маму з вопраткі, а вопратку пасля ўжо ад бочкі аддзіралі. Жывая засталася, адтала, нібы льдзінка, і ўжо назаўтра ўсім хвалілася, вясёлая, як на кані жалезным ехала. Жыць гэтак, як жыла сама, вучыла і дзяцей; не паспытаеш горасці не будзеш ведаць радасці. Ад гэтай мудрасці і каларыт на вышыванках: цяплынь і холад, святло і цень заўсёды разам.
КНІГІ ОНЛАЙН
