Пад страхам смерці
Жорж Сімянон
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 365с.
Мінск 1992
— Яны не надта збіраюцца выходзіць. Адна гуляе ўвесь час голая па лесвіцы, а другая ўсё ніяк не намыецца: у ванну — з ванны, у ванну — з ванны... Ну а трэцяй ужо некалькі дзён як няма.
— Ну, зрабі што трэба і вяртайся.
Мэгрэ выйшаў да свайго начальніка, але па дарозе яго перанялі і вярнулі назад: Нэвэ прывёў нейкага чалавека і хоча неадкладна паказаць яго.
Нэвэ стаяў у прыёмнай. Ен быў вельмі ўзбуджаны. Побач з ім сядзеў на крэсле нейкі надзіва цікавы тып: маленькі, кволы, няпэўнага ўзросту, смешны. Мэгрэ адразу ж падумаў, што ён яго некалі бачыў і нават ведаў.
Камісар прапанаваў Нэвэ:
— Можа, ты спачатку мне ў кабінеце што-небудзь растлумачыш? „„„
— He мае сэнсу. Да таго ж яго і на момант аднаго пакінуць нельга: уцячэ.
Толькі цяпер Мэгрэ заўважыў, што на руках у чалавека наручнікі.
Камісар адчыніў дзверы кабінета і ўпусціў арыштаванага. Той трохі накульгваў. Ад яго несла спіртным. Нэвэ зачыніў кабінет на ключ і толькі тады зняў з чалавека наручнікі.
— He пазнаяце, начальнік?
Рот у затрыманага расцягваўся ледзь не да вушэй. Гледзячы на яго, так і хацелася засмяяцца.
Сумненняў не было: чалавек гэты не быў яму незнаёмы. I тут мільганула: ды ён жа на клоуна падобны! А нехта казаў яму нядаўна пра чалавека, падобнага на клоуна, якога... Гэта ж пані Машэр бачыла яго з Турэ на лаўцы!
— Сядай.
Чалавек адказаў як заўсёднік паліцэйскіх аддзяленняў: — Дзякую, начальнік.
7. КЛОУН
Інспектар Нэвэ быў настолькі ўзбуджаны сваім поспехам, што прадстаўляў арыштаванага так, нібыта аб’яўляў нумар у цырку:
— Джэф Шрамэк уласнай персонаю, або Клоун Фрэд, ці Акрабат, нарадзіўся ў Рыксвіры, у вярхоўі Рэйна, шэсцьдзесят тры гады назад.
— Згадваеце, начальнік?
Нават арыштаваны, ён не пераставаў крыўляцца. У яго быццам патрэба такая была: выклікаць сваім выглядам і гаворкаю смех.
Мэгрэ пазваніў па ўнутраным тэлефоне:
— Прынясіце мне, калі ласка, дасье Джэфа Шрамэка.
Камісар успомніў: гадоў пятнаццаць назад гэты смешны чалавечак прагрымеў на ўсю краіну.
Гэта здарылася на пачатку вясны, у канцы дня. На Вя-
лікіх бульварах было людна, так што гледачоў тады ў гэтага клоуна-аматара хапіла.
Нехта заўважыў, што ў акне высокага дома насупраць перамяшчалася святло ліхтарыка. Паднялі трывогу, прымчалася паліцыя, людзі, як заўсёды, збіліся ў натоўп, хоць большасць, вядома, нават і не пачула яшчэ, што ж тут такое здарылася. А чакала іх між тым неверагоднае двухгадзіннае прадстаўленне з камічнымі і драматычнымі нумарамі ўперамешку. Сабралася столькі людзей, што паліцыя вымушана была паставіць загароды.
Калі злодзей зразумеў, што яго ловяць, ён адчыніў акно — і папоўз уверх па фасадзе, трымаючыся за вадасцёкавую трубу! Яму ўдалося дабрацца да карніза наступнага паверха. Але там у акне з’явіўся паліцэйскі, і злодзей папоўз вышэй. Жанчыны ўнізе крычалі ад жаху.
Гэта была адна з самых фантастычных пагонь у гісторыі французскай паліцыі. Злодзей пацяшаў публіку больш за любога цыркача. Паліцэйскія бегалі ўсярэдзіне будынка і, падымаючыся з паверха на паверх, адчынялі вокны, а ўцякач узбіраўся ўсё вышэй і вышэй.
Нарэшце яму ўдалося дасягнуць даху, такога стромкага, што паліцэйскія адмовіліся штурмаваць яго. А ён, не ведаючы ніякага страху, пераскокваў з даху на дах, пакуль не дабраўся такім чынам да вуліцы Дзідро, дзе і знік раптам у акенцы на гары.
Хвілін праз пятнаццаць яго ўбачылі на іншым даху. «Вунь ён!» — крычалі людзі ўнізе, паказваючы рукою.
Ніхто не ведаў, ці ёсць у яго зброя і што ён зрабіў, але па натоўпе пайшла пагалоска, што ён забіў некалькі чалавек.
А ўжо калі прыехалі пажарныя, расставілі свае высачэзныя лесвіцы і накіравалі на дахі святло фар, натоўп завішчаў.
Нарэшце злодзея ўдалося схапіць на даху дома недзе на вуліцы Гранж-Батэльер. Потым газеты пісалі, што ў гэты момант у яго нават дыханне было роўнае! Ен смяяўся з няў-
клюдных паліцэйскіх. I калі яго ўпіхвалі ў «варанок», вывернуўся, як вуж, і знік у натоўпе.
Газеты яшчэ тыдзень смакавалі ўсялякія акалічнасці пагоні за «Акрабатам» — гэтак празвалі Шрамэка. Нарэшце яго ўзялі, але зусім выпадкова, на скачках.
Яшчэ падлеткам Шрамэк пачаў выступаць у цырку, які ездзіў па Эльзасе і Германіі. Потым ён асеў у Парыжы і выступаў на кірмашах, за вылікам таго часу, які бавіў у турмах за крадзяжы.
— Вырашыў на старасці гадоў прыладзіцца ў маім квартале,— сказаў Нэвэ.
— Я ўжо даўно ніякімі глупствамі не займаюся,— запэўніў камісара Шрамэк.
Нэвэ расказаў, як і чаму затрымаў ён Шрамэка.
— Зайшоў я ў бар на вуліцы Бландэль, гэта за два крокі ад нашага бульвара. Там збіраюцца аматары конных скачак. Называецца ён «У Фернана». Гэтага Фернана я добра ведаю, ён былы жакей. Я паказаў яму фотакартку Турэ, і ён яго пазнаў. Сказаў, што Турэ прыходзіў да яго разы са тры з адным з ягоных кліентаў, Клоунам Фрэдам. Я здзівіўся, бо думаў, што Акрабат даўно ўжо памёр ці сядзіць у турме, а ён, выяўляецца, прыходзіць да гэтага Фернана кожны вечар выпіць кілішак і паставіць на якога-небудзь каня. Але вось ужо некалькі дзён не заходзіў. 3 панядзелка. Ці быў ён тады адзін, ці з Турэ, Фернан не памятае. Тут я і вырашыў узяць яго за шкірку. Фернан назваў мне імя жанчыны, з якою Фрэд жыве ўжо некалькі гадоў. Былая прадаўшчыца зеляніны Франсуаза Біду. Але толькі сёння я атрымаў яе адрас: набярэжная Вальмі, насупраць канала. Галубок схаваўся ў спальні — ён не пакідаў яе з самага панядзелка. Я адразу ж надзеў на яго наручнікі і прывёў сюды.
— Я ўжо не такі спрытны, як раней,— жартаўліва пракаменціраваў Шрамэк.
Мэгрэ ўзіраўся ў затрыманага.
3 гадамі Шрамэк, відаць, пачаў далучацца да тае пароды людзей, якія могуць дзень пры дні сядзець на лаўках, нічога 236
не робячы. I вось цяпер нібыта пашарэў, што тыя тратуарныя пліты, якія так часта і падоўгу свідраваў сваім абыякавым позіркам нікому не патрэбнага чалавека.
He спяшаючыся, папыхваючы люлькаю, Мэгрэ пачаў праглядваць пульхную жоўтую папку — гісторыю ўзаемадачыненняў Шрамэка і правасуддзя.
Настаў самы зручны час для допытаў: ад дванаццаці да дзвюх. Усе пайшлі на абед, ніхто не бегае па калідорах, сціхлі тэлефоны.
— Схадзі паабедай,— сказаў камісар інспектару.— Ты, напэўна, галодны, а можаш мне яшчэ сёння спатрэбіцца.
Нэвэ выйшаў без асаблівага жадання: ведама ж, яму б хацелася пабыць на допыце.
Затрыманы праводзіў яго ўхмылкаю.
Мэгрэ запаліў новую люльку, паклаў руку на дасье і, гледзячы Шрамэку ў вочы, ціха сказаў:
— А зараз пагаворым!
Аднак перш чым пачаць допыт, Мэгрэ замкнуў дзверы на ключ, паглядзеў на акно.
— He турбуйцеся,— зноў ухмыльнуўся Шрамэк.— Я ўжо па карнізах не хадок.
— Думаю, ты здагадаўся, чаму цябе забралі?
— А што тут здагадвацца? Заўсёды забіраюць адных і тых самых. Даўнавата я ў вас не быў. Трэба асвяжыць успаміны.
— Твайго дружка Луі забілі. Толькі не прыкідвайся, што нічога не ведаеш. Ты выдатна разумееш, што мы маем усе падставы абвінаваціць цябе.
— Будзе яшчэ адна судовая памылка.
Мэгрэ зняў тэлефонную трубку.
— Злучыце мяне з барам «У Фернана» на вуліцы Бландэль... Пан Фернан?.. Гаворыць камісар Мэгрэ. Я хацеў бы навесці даведкі адносна вашага кліента Джэфа Шрамэка... Так, Акрабата... Рабіў буйныя стаўкі?.. Што?.. Разумею... А апошнім часам?.. У суботу?.. Дзякую... He. Пакуль дастаткова.
Мэгрэ выглядаў задаволеным, а вось Шрамэк устрывожыўся.
— Хочаш, паўтару табе, што ён сказаў?
— Мала што кажуць!
— Усё сваё жыццё ты гуляеш на скачках і прайграеш.
— Калі б урад забараніў скачкі, гэтага б не здаралася.
— Вось ужо шмат гадоў, як ты купляеш у Фернана квіткі на стаўкі.
— Фернан — афіцыйны букмекер.
— Але, каб рабіць стаўкі, трэба мець грошы. I вось што цяпер высвятляецца: яшчэ два з паловаю гады назад твае стаўкі былі маленькія, ты прайграваў, і Фернан паіў цябе ў крэдыт.
— Ен не павінен быў гэтага рабіць. Ен мяне заахвочваў, і я прыходзіў зноў.
— Але вось ужо два з паловаю гады ты ставіш буйныя сумы. Зноў прайграеш, а праз некалькі дзён зноў на кані!
— I што гэта даказвае?
— У мінулую суботу ты зноў паставіў буйную суму.
— А што вы скажаце пра багацеяў, якія ставяць мільён на аднаго каня?
— Адкуль у цябе грошы?
— У мяне жонка працуе.
— Кім?
— Прыбіральшчыцай.
— Смяешся з мяне?
— Пан Мэгрэ, я б сабе такога ніколі ў жыцці не дазволіў!
— Хочаш пацягнуць час?
— Самі разумееце, мне спяшаць няма куды.
— А я табе ўсё-такі скажу: дрэнныя твае справы. Некалькі чалавек бачылі цябе з панам Луі, справай якога мы цяпер займаемся.
— Добры быў чалавек.
— Можа быць. Але яшчэ два з паловаю гады назад, два з паловаю, Джэф, ён не меў працы і клаў зубы на паліцу.
— Ведаю я гэтую паліцу! — уздыхнуў Джэф.— Сам на яе зубы клаў — не раз.
— Ты, напэўна, жыў за кошт Франсуазы, а Турэ пазычаў у сяброў.
— Яшчэ адзін доказ таго, што свет не без добрых людзей.
Мэгрэ не надта зважаў на блазенства Шрамэка, а расстаўляў спакваля свае непрыкметныя на пачатку пасткі.
— I вось аднаго дня вы раптам разбагацелі. Расследаванне дакладна ўстановіць гэтую дату.
— У мяне на даты дрэнная памяць.
— I вось з таго часу ты то робіш буйныя стаўкі, то п’еш у крэдыт. Вы, зразумее і дурань, добра заевоілі спосаб здабычы грошай, але не пастаянны. Мы зоймемся гэтым пытаннем пазней.
— Шкада. Я б хацеў адразу ж уведаць, што гэта за спосаб.
— Хутка ты перастанеш смяяцца. Паўтараю, у суботу ў цябе былі вялікія грошы, але ты спусціў іх за некалькі гадзін. А ў панядзелак у тупіку на бульвары Сэн-Мартэн забілі твайго падзельніка.
— Для мяне гэта вялікая страта.
— Ты ведаеш, што такое суд прысяжных?
— Да яго я яшчэ не даходзіў.
— Дык вось, прысяжныя — людзі, з якімі няварта жартаваць, асабліва такому чалавеку, як ты, з такой судовай анкетаю. Ты маеш усе шанцы, што яны прызнаюць цябе адзіным чалавекам, які ведаў, чым займаўся пан Луі, дзе хадзіў, і давядуць, што забіць яго было ў тваіх інтарэсах.
— Значыцца, яны будуць ідыётамі.
— Вось і ўсё, што я хацеў табе сказаць. Цяпер палова першай. Пакуль што мы тут удвух. У гадзіну дня вернецца суддзя Камельё, і я яго сюды запрашу.
— Гэта такі нізенькі, чарнявы, з вусамі шчоткаю?
— Ён самы.
— Сустракаліся некалі. Злы дзядзька. Напэўна, пастарэў... Скажыце, калі ласка, а маладзейшага вы не знойдзеце?
КНІГІ ОНЛАЙН
