КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Няўжо прыехалі, няўжо дома? верыла і не верыла маці. I не зводзіла з нас, сваіх дзяцей, вачэй. Усе жывыя, здаровыя! Урэшце, не вытрымала заплакала. Бацька паводзіў сябе больш стрымана. Стаяў, аглядаў невялікі драўляны будынак станцыі, што быў трохі ўбаку ад пуцей, кідаў позіркі на ярусы калод і дроў, што ляжалі скрозь. Ну во, і дома мы, сказаў урэшце, звяртаючыся да нас усіх. Чакаць, іпто хтосьці нас падвязе, няма чаго. Рушым пехатою да свайго сяла. Дадому. Кеб жа той дом быў, усхліпвала, не пераставала плакаць маці. А то ж... Папялішча... He стагні, не пачынай, кінуў строга на маці бацька. Скажы дзякуй богу, што за светам пабылі і назад дадому вярнуліся. Вайну такуіо, ліхалецце перажылі. Ды ўжо ж, згадзілася з бацькам маці. Я і кажу: слава табе, Госпадзе! I ўпала на калені, пацалавала зямлю. Бацька першы ўзяў, закінуў сабе на плечы самую цяжкую вузлянку, у якой звязаны былі нашы рэчы. Узялі і ўсе мы кожны сваю ношкі. I пайшлі... Аўрамаўскуіо мінулі хутка. Яна амаль не пацярпела ў вайну. Было спалена толькі некалькі хат. А вось Вялікі Бор наш... Ужо за лесам, як толькі прайіплі яго, убачылі першае селішча. Быццам і хаты ніколі тут не было, не жылі людзі зарослая быльнікам і пырнікам паляна. Ды папялішча пасярэдзіне, кавалкі цэглы там, дзе некалі печ стаяла. Абгарэлае шула, кавалак шюта, некалькі яблынь, вішань. Вось і ўсё, што засталося ад некалі раскошнага вясковага двара... Невялікая грэбелька, масток і пайшлі, пайшлі папяліпічы. Па абодва бакі вуліцы, з садамі, платамі, калодзежамі, у якіх ніхто не браў вады... Тут Ецькава хата стаяла, быццам пазнаваў, успамінаў бацька. А там жыў Сахрон... Дзе яны самі? задаваў сам сабе ён пытанні і сам жа адказваў: Мусіць, яшчэ не вярнуліся. I ці вернуцца хоць калі? Спыніліся мы ля новага зруба, пгго стаяў на нічым не абгароджаным двары. Няўжо ета Анюцін? усклікнуў бацька. Селішча ж то яе, а во зруб... Анюту бацькаву родную сястру, што была замужам за Мінкавым Мікалаем, чамусьці затрымалі ў Беластоку, не павезлі ў Германію. I дзе яна была, што з ёю, ці жывая мы не ведалі. Зайду, урэшце асмеліўся бацька. Папытаю. Так, гэта быў Анюцін зруб. I вярнуўся бацька да нас не адзін, а з самой Анютай, Мікалаем, іхнімі дзецьмі Маняй, Наташай, Іванам, Клавай... Анюта плакала ад радасці, ды і ўсе астатнія яе сямейнікі шчыра былі рады, што мы жывыя, вярнуліся ў сваю вёску, дадому. Пачалі абдымацца, цалавацца... Анюта запрасіла нас у сваю хату. Там ужо была печ, стол, палкі. Анюта дастала з печы чыгун з ежаю, пачала частаваць усім, што мела. Там, за сталом, мы і даведаліся, што Анюту з мужам і дзецьмі не пусцілі ў Германію, бо знайшлі ў іх нейкія хваробы. Пабылі яны ў лагеры, потым ім дазволілі пасяліцца пад Беластокам у вёсцы. Там яны і пражылі ўсю вайну а калі прыйшло вызваленне, вярнуліся дадому. I ўжо зруб сабе паставілі, пасеялі сёе-тое... Цётка Анюта, хоць жыла сама бедна, выдзеліла нам загон бульбы. Дала і частку свайго зруба. I мы асталіся ў яе жыць. Было ўжо лета, другая палова. Сеяць нешта было позна. Наперадзе ж восень, зіма. I трэба думаць, як іх перажыць. Першае, з чаго вырашыў пачынаць бацька гэта шукаць селішча, бо наша, дзедаўскае, было ўжо занята там пасялілася адна з былых нашых суседак, якой усё жыццё здавалася, што наша селішча самая лепшая ў вёсцы зямля. На яе селішчы бацька сяліцца не стаў, а выбраў сабе месца на Чуканаўцы у пасёлку каля лесу. - Па дровы будзе блізка хадзіць, казаў ён, пераконваў маці. Ды і гаспадар селішча пасяліўся ў Дворыпічах, злавацца не будзе, што яго бацькаўшчыну занялі... Калі выбралі селішча, пачалі думаць пра хату. He зімаваць жа нам у цёткі Анюты! У яе свая сям’я, і немалая. Лес нам, пагарэльцам, давалі бясплатна. I пазыку можна было ў дзяржавы ўзяць. I бацька заняўся гэтым. Спярша схадзіў у сельсавет, потым у расн, і ўжо нраз які тыдзень мы ўсёю сям’ёю працавалі ў лесе валілі сосны, абсякалі голле, абкорвалі бярвёны. Потым, наняўшы машыну, прывезлі лес дадому, на новае наша селішча, пачалі насіць посцілкамі мох, суіпыць яго ды класці ў сцены зруба, які хоць і не так хутка, як нам хацелася, а ўсё ж рос, падымаўся, бо бацька з Колем, Пятром і дзядзькам Мікалаем працавалі там дзень пры дні аж да самага змяркання. Каб не пухнуць зімою з голаду, маці і мы, меншыя, я, Іван, Грыша хадзілі ў лес, збіралі ягады, грыбы. I ўсё гэта сушылі. - Зіма надыдзс, дык сёе-тое прадаць можна ці на бульбу, хлеб абмяняць, казала яна. A то і самі з’ядзім. Рукі ж, як яна казала, у яе былі развязаны, бо не было ў нас ужо Валодзькі памёр ён. Мусіць, прастудзіўся, калі ехалі на машынах з Германіі. Памучыўся, пахварэў нейкі час у цёткі Анюты ў зрубе і сканаў уночы... Цётка Анюта і сама гэтак жа, як і мы, рыхтавалася да зімы, таксама не вылазіла цэлымі днямі з лесу са сваімі дзецьмі. Іншы раз не хапала печы, каб усё, што прыносіла, пасушыць. To і ягады, і грыбы сушылі на сонцы. Рассцілалі посцілкі, газеты, што было, і пакідалі дабро на ўвесь дзень на дварэ. Ды і елі ягады і грыбы самі ўранні, увечары і ў абед. Іншага проста ў нас не было. Тым часам хто адкуль вярталіся ў вёску людзі. Вярнуўся з Нямеччыны наш дзед з Дзяднаю. Дзед не пайшоў ні да кога прасіцца ў хату, пасяліўся на сваім селііпчы, хоць яно і занятае было. Снярша жыў у пограбе, потым перабраўся ў зруб да суседкі, якая заняла яго селііпча. Дзед быў адзінокі, адзінокая была і суседка. А Дзядна заняла сабе новае селішча і чакала мужа Алёшу. Ён гэта мы ведалі з ліста, які прыслаў, быў жывы, служыў у арміі. Як толькі яго адпусцілі, вярнуўся дадому таксама. I, зайшоўшы да Анюты-сястры, вельмі ж шмат расказваў пра вайну. Служыў ён у артылерыі і прайшоў з сваёю часцю нямала франтавых дарог. Быў і пад Курскам, быў і пад Сталінградам, быў і пад Берлінам. Цяжка паверыць у гэта, але Алёша ні разу не быў паранены... Вярнулася з Германіі і цётка Наталля... He ведалі мы амаль нічога пра матчыну радню. Бо і не быў ніхто, не наведваўся ў Бабчын. Што ж да Рудзенькі, то яна таксама была спалена разам з Вялікім Борам. Матчына зводная сястра Марыля, якая выйшла замуж за кульгавага Хацімчанку, таксама вярнулася з Нямеччыны і пасялілася зноў на Аўрамаўскай. Прыйшло пісьмо і ад Пятра матчынага брата. Ён быў жывы, афіцэр. А што да Паўла то, як пісаў Пятро, праўдападобна, загінуў ён пры ўзяцці Кёнігсберга. Ва ўсякім выпадку пісьмо апошняе ён прысылаў яму адтуль... Бацька спяшаўся, каб да халадоў скончыць зруб і перабрацца як мага хутчэй у сваю хату. Апошнія дні не спаў, не еў, а ўсё стаяў і стаяў з сякераю над бярвеннем, што часаў, што разбіваў клінамі на плахі, што пускаў пад дранку, каб было чым накрыць страху. Урэшце, наняўшы майстра, зляпіў печ. I мы выбраліся з цётчынай хаты, пасяліліся ў сваёй. Вядома, хата наша не была яшчэ скончана. He было ў ёй падлогі і столі. Ды і дошак нарэзаць не было дзе лесапілкі ж за вайну пазнішчалі навокал усюды. Бацька надумаў столь і падлогу пакласці з плашак і цэлымі днямі калоў бярвенне, потым сякераю часаў плашкі, клаў іх што на столь, што на падлогу. У сяле між тым арганізавалася школа. Фактычна, ніякай школы не было, былі класы, у якіх вучылі пісаць, чытаць, лічыць. I класы гэтыя размяшчаліся ў людскіх хатах тых, што былі закончаны, мелі печы. Туды пазвозілі сталы, парты... Бацька і маці не хацелі, каб мы раслі пустадомкамі, непісьменныя. I нас траіх Колю, Пятра і мяне накіравалі ў школу. Хоць мы былі і пераросткі, але ж вучыцца трэба было. У той год у лесе надта ж урадзілі жалуды, і мы, схадзіўшы ў школу, беглі потым па жалуды. Збіралі іх пад дубамі, потым на сабе валаклі дадому, здавалі на прыёмны пункт зараблялі грошы. Вучыць жа ўрокі ўсё адно нельга было, бо не было ў нас сшыткаў, не было і падручнікаў. Усяе тае і навукі, што ў школе бралі ад настаўнікаў. Калі ж прыйшла зіма, рабілі з дроту петлі, ставілі ў лесе на зайцоў. А іх за вайну распладзілася многа. Пойдзеш раніцаю па іх слядах і абавязкова ў пятлі зайца знойдзеіп. Іншы раз яшчэ жывога, іншы раз паўмёртвага, абмарожанага. Хоць і шкада іх было, касавокіх, ды што зробіш: і нам жа неяк трэба было жыць, не паміраць жа з голаду. Бацька і маці ездзілі на базар, ездзілі і па вёсках мяняць грыбы і сухія ягады на жыта, ячмень, бульбу. I так перазімавалі, дачакаліся вясны. Пра тое, што ў вёсцы ёсць калгас, мы ведалі. Але як да вайны, так і пасля яе ніхто з нашай сям’і не збіраўся ў ім працаваць. Бацька, як толькі закончыў хату, пайшоў у леспрамгас. У леспрамгас пайшоў працаваць, правучыўшыся толькі некалькі месяцаў у школе, і Коля. А ў калгасе ж не хапала рабочых рук. Ды і ісці туды рваць жылле за палачкі-працадні, на якія нічога не давалі, словам, бясплатна, ніхто не хацеў. Кожны, хто мог, уцякаў. Бацьку некалькі разоў выклікалі ў калгасную кантору. Ён спярша хадзіў туды, потым перастаў і гэта рабіць. Ета ўсё адно, што ў вайну ў воласць выклікалі, да горла з нажом прыставалі: «Ідзі ды ідзі ў паліцыю». А цяпер тое самае: «Ідзі ды ідзі ў калгас». А ў мяне ж сям’я, калі я пра яе не падумаю, ніхто не падумае... Нашы дзеці нам і думаць, кідала бацьку маці. Дык жа не даюць! злаваўся бацька. Кожнаму ты трэба. А дзеці... Хай з голаду пухнуць, хай паміраюць нікому ніякага клопату. А падрастуць, падгадуюцца зноў жа ніхто пытаць у цябе не будзе: ідзі ў армію, ідзі рабіць... Дакуль такое будзе? I дакуль над чалавекам быццам з бізунамі ста- яць будуць, загадваць, патрабаваць, проста са свету зжываць. Балыпавікі, немцы, паліцаі, партызаны... Быццам насланнё якое... I ўсе пагражаюць, страшаць... Ідзі туды, рабі тое... I кеб жа гуляў я, ані нічога не рабіў! А то ж свету божага з-за работы не бачу. Адно зраблю другое чакае... Галава пухне, вунь які год кругам ідзе... Калгасы, вайна, палон, Нямеччына... Ды і тут, як прыехалі, ніхто ж нічым ані не памог... Чаго ж, лесу бясплатна далі, пазыку таксама, бралася супакойваць бацьку маці. Лесу, кажаш, бясплатна далі? А паваліць, прывезці яго ды хату зрабіць? Ды і за пазыку тую гізунты выцягнуць. Яе ж сплаціць трэба, ды яшчэ з працэнтамі!.. Хто ета зробіць, як не я? Разумела маці, усё разумела. Ды і мы, дзеці, пачыналі сёетое разумець. Нялёгка, ох як нялёгка нашаму бацьку!