КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Дзед, застаўшыся без таго, што было нажыта крывавым мазалём за гады нялёгкае працы, «скрывацеў» зненавідзеў усё і ўсіх. Хоць і хадзіў ён у калгас на працу, але рабіў там без ахвоты і дупіы. Навошта, калі іншыя нічога не робяць, цэлымі днямі лынды б’юць ці спяць дзе-небудзь у цяньку пад дубам. Ды і рабі не рабі, усё адно ж нічога на працадзень не даюць. Быццам паншчына вярнулася, трэба яе адбываць. Словам, прымусоўка, дый годзе. Дома ж, прыйшоўшы з калгаса, дзед нікога не напускаў на вочы. Каго бачыў, таго і лаяў. I больш за ўсіх, вядома, даставалася маёй маці яна была не свая, няродная, ды заўсёды на вачах, бо, як я казаў ужо, жылі мы на адным з дзедам селішчы. Пацярпеўшы трохі, яна паспрабавала даваць здачы, што прывяло да спрэчак, сварак, у якія, вярнуўшыся з лесу дахаты, часта ўстраваў і наш бацька. Праўда, трэба аддаць яму належнае: ён ніколі нікога не абараняў, не браў чыйго б там ні было боку аднолькава, не шкадуючы, хвасціў і маці і свайго бацьку, напіага дзеда, бо маці і дзед не маглі жыць мірна, рвалі адно аднаму нервы... Наша маці малою была ў Кіеве, ездзіла да цёткі, матчынай роднай сястры, якая жыла там. I не-не дый успамінала, што бачыла чыстыя, выбрукаваныя дзікім каменем вуліцы, вялізазныя, у некалькі паверхаў, дамы, цэрквы з пазалочанымі макаўкамі і крыжамі, абразы, свечкі і цэлыя натоўпы людзей, што ў нядзельныя дні запаўнялі горад. Ехала ў Кіеў і з Кіева маці на падводзе, плыла на параходзе, і вось засталося ў яе ў памяці, як ёй было дрэнна, кружылася галава, аж ванітавала. Любіла маці і спяваць. Прычым, не нашыя, велікаборскія песні, а свае, бабчынскія, якіх навучыла яе маці, наша баба Надзя. Бывала, як толькі сядзе прасці кудзелю, дык заспявае. Тоненька, няголасна, але вельмі ж душэўна, пічыра. Песні ў маці былі невясёлыя, хутчэй сумныя, нават панылыя. Мусіць жа, яны адпавядалі яе настрою, гаварылі, што на душы... У хаце ажывала, калі вяртаўся бацька. Ён заўсёды штонебудзь прыносіў з лесу то піапку суніц, то чарніц, a то і арэхаў. Інпіы ж раз, улетку, і нешта жывое ггрывалачэ вожыка, гггушку ці* зайчаня, лісяня... A то, здаралася, і торбу ўюноў слізкіх, вёрткіх, аж у руку нельга ўзяць, ці кіслых, як шчавель, журавін, дзікіх яблык... Таму мы, дзеці, прыходу дадому бацькі чакалі, не клаліся спаць, пакуль ён не адчыніць дзверы, не зойдзе ў хату... Матчына і бацькава непрыязнасць да дзеда перадаваліся і нам, іхнім дзецям. Мы хадзілі праз сенцы і па двары найчасцей ціхенька, насцярожана, убраўшы ў нлечы шыю. I толькі хіба ўжо на вуліцы развязвалі языкі, дралі горла. I то калі блізка не было дзеда. Калі ж ён быў ці з’яўляўся апускалі вочы долу і змаўкалі. Нас быццам хто падмяняў. Мо з-за дзеда мы не любілі і свайго двара і рэдка ў ім бавілі час. Як выпадала вольная хвіліна беглі на паплавы. Разоркаю, сцежачкаю, каб не патаптаць ні бульбы, ні агуркоў, ні гарбузоў. Там, у канцы гародаў, рос дуб, а пад ім трава аж па пояс. I можна было ў той траве качацца, кувыркацца ці проста, раскінуўшы рукі і ногі, ляжаць, глядзець на неба яно рэдка бывала чыстае, па ім заўсёды беглі, плылі аблокі. To маленькія, беленькія, як клочча ваты, то вялізныя, бухматыя, цёмна-сінія, аж чорныя, на ўсё неба. Любілі мы хадзіць і ў лес. Па ягады, па грыбы. Пабудзяць раненька-раненька, на ўсходзе сонца, і ты бяжыш услед за маці, бацькам босы па сцежачцы, абіваючы нагамі ці штанамі расу. Трапіш у балота вада пырскае між пальцаў. I хо- ладна-холадна бывае, аж сціснешся. Гэта напачатку, вядома, бо потым, калі ўзыдзе сонца, прыгрэе, то аж горача зробіцца. Асабліва ў ягадах. Згінацца ж трэба, браць. Ды яшчэ на самым санцапёку... Па грыбы хадзіць, вядома, куды лепш. He трэба на адным месцы быць. Толькі тое і рабі, што гойсай. Ад дрэва да дрэва, ад куста да куста, ад адной прагаліны да іншай. I вачыма зыркай, шукай, дзе баравік сядзіць. Ну, калі не баравік, дык падасінавік, абабак, сыраежка ці лісічка-сястрычка. Бывала, так набегаешся, што на нагах стаяць не можаш, не тое, каб іх перастаўляць. А трэба ж дадому дайсці... Бацька і маці, калі зусім стомішся, у лесе цябе не пакінуць, возьмуць на рукі, паднясуць. Але ж і прыгрозяць: больш, як ні прасіся, у лес не возьмуць, калі ты сам на сваіх нагах дадому дайсці не можаш. I таму не прызнаешся, што баляць ногі, неяк з горам напалам перастаўляеш іх... Бо што дома? Усё ж знаёмае там. I сама хата, і печ, і падпечча. За дажджлівую восень і доўгую халодную зіму ўсё чысценька аблазіш, агледзіш, перамацаеш і вачыма, і рукамі. А ў лесе ж і дрэвы, кусты. Ды і кветкі ж, трава самая розная, шышкі, шыпулькі, лісце... А як хораша спяваюць птушкі! Заслухаешся іншы раз і ягады забудзеш браць, пакуль маці не напомніць... He, што заўгодна, толькі не дома быць... Хоць, здараецца, і дома цікава. Вось калі карова ацеліцца і цялятка ў хату з хлява прынясуць, каб не замерзла яно там. Ці як кабана заб’юць, на саломе ў двары абсмаляць ды жоўценькага, як сонца, у хату прынясуць. Тады разбіраюць яго, сала, мяса рэжуць ды на патэльню кладуць, у печ ставяць, смажаць. А потым ядуць свежыну з бульбай ці хлебам. I табе ж шкварка і не адна! перападзе. Ды і як каўбасы маці начыняе, у печ стаўляе, каб спякліся... Спярша крывянка, потым вантрабянка, бульбянка. Кожны дзень новая каўбаса. Ці, скажам, алейню ў хату ўнясуць, алей з канапель ці лёну гоняць. Тады таксама бяры кавалак хлеба ды пад алейню з ім лезь, у патэльню мачай... A то збяруцца жанчыны на попрадкі, гамоняць, жартуюць ці песні спяваюць. О, тады хоць спаць зусім не кладзіся, ноч усю ля коміна сядзі, лучыну на агонь падкладвай... I вясною, перад Вялікаднем, цікава ў хаце быць, бачыць, як маці яйкі фарбуе. Шалупіннем ад цыбулі ці лотаццю, што расцвітае на балотах, аж жоўта ад яе, вады не відаць. Ды і пірагі пячэ, мяса на блясе ў печы, іншую самую розную святочную ежу гатуе... Наліснікі, варэнікі, кручэнікі, бульбу, начыненую мясам... О, што-што, а пячы, варыць, смажыць нашая маці ўмела! Калі што-небудзь згатуе за вушы нікога не адцягнеш, такое яно смачнае. Усе навіны ў хату звычайна прыносіў бацька. Ён бываў на людзях, з многімі сустракаўся. Прынёс ён і гэтую. I што яна незвычайная, мы здагадаліся адразу ж, як толькі ўбачылі ў хаце бацьку Пайшоў ён, як заўсёды, раненька ў лес і раптам і паўдня яшчэ не было вярнуўся дадому. Задумлівы, аж нейкі чорны бы зямля. Маці яна завіхалася ля печы, канчала порацца, убачыўшы ў хаце бацьку, здзівілася не менш за нас, дзяцей. Што? запытальна паглядзела яна бацьку ў вочы. Вайна, ціха сказаў бацька. Такі пачалася, хутчэй машынальна, чым усвядомлена прашаптала маці і заплакала, загаласіла. Ды так, як не плакала, не галасіла ні разу. Мы, дзеці, нават старэйшы Коля, не ведалі, што такое вайна. А таму непаразумела глядзелі то на бацьку, то на маці. Па тым, як паводзілі сябе бацька і маці, здагадваліся здарылася нешта страшнае, нават жудаснае. Тады ж, трохі спагадзя, мы даведаліся і яшчэ пра адпо не менш важнае: бацьку трэба разам з іншымі мужчынамі ісці на фронт, на вайну. А ці ж вернешся ты адтуль? плакала, галасіла маці. I ўвесь той дзень, вечар збірала ў дарогу бацьку шыла торбу, складала ў яе бялізну, кружку, міску, лыжку, розную ежу. Час ад часу, задумаўшыся, адсоўвала ўбок торбу, уздыхала. Што я рабіць буду з вамі адна? глядзела яна на нас, сваіх дзяцей, і слёзы ліліся, ліліся з яе вачэй. Маці недарэмна турбавалася: дзяцей жа ў яе прыбавілася, нарадзіліся яшчэ двое Іван і Грышка. Так што было ўжо нас у хаце пяцёра. На вайну бацьку праводзілі ўсёю сям’ёй. Спярша да сельсавета, потым і за вёску, да крыжа, што стаяў, абчапляны ручнікамі, пасярод дарогі, непадалёку ад канцавых хат. Бацька ішоў не адзін, разам з ім ішлі на вайну і іншыя мужчыны, тыя, хто быў здаровы і прызнаны годным да службы ў войску. Іх, гэтых мужчын, таксама праводзілі жонкі, дзеці, маці, бацькі. Усе плакалі. Сёй-той нават галасіў, падвываў сам сабе, быццам расставаўся навечна, назаўсёды. Галасіла, падвывала і нашая маці... Аж з твару змянілася, зблажэла, непрыгожаю стала. За вёскаю, калі параўняліся з крыжам, бацька раптам спыніўся, агледзеў усіх нас, дзяцей, наіпую маці, і пачаў развітвацца: абабег усіх, кожнага пагладзіў па галоўцы, пацалаваў. Больш, як каля каго, затрымаўся ля маці. Глядзі тут... А я... Я як-небудзь пражыву, калі не заб’юць... А заб’юць, дык... Эх! сказаў ён, махнуў рукою, у якой была заціснута ў кулаку сцягнутая з галавы шапка, і пайшоў, пабег даганяць мужчын, што ўжо, развітаўшыся, рушылі далей па дарозе, што вяла ў Хойнікі... Маці ўпала ў пясок, доўга-доўга галасіла, аж валасы рвала на галаве... Жыць без бацькі было куды горш. Ды і сумней. He было каго чакаць кожны дзень з лесу. He прыносіў ніхто нічога нам, як бывала раней. He дні, а нейкі суцэльны паток невядома чаго. Ноч дзень, зноў ноч зноў дзень... Маці не змаўкала, усё плакала і плакала. Зрэдку толькі пакідала нас адных дома. Пайду хіба па вёсцы прайдуся, можа, пра бацьку што пачую, скажа яна і бяжыць з хаты. Вяртаецца калі адразу ж, калі спагадзя некаторы час. Такая ж сумная, як і выходзіла з хаты. A то, здараецца, яшчэ і сумнейшая. Ну, як там наш бацька? кідаемся мы да маці, як толькі пераступае яна парог. Маці маўчыць, толькі шморгае носам. Нічога, ані нічога не чуваць, скажа яна і зноў плача. Па вёсцы праносіцца чутка разбіраюць калгас. Усе, хто на нагах, кідаюцца да калгаснага двара. Ідзе туды і нашая маці. Можа, і мне што дадуць, кажа яна. Жыць жа неяк трэба, дзяцей карміць. Іду чамусьці з ёю да калгаснага двара і я. Праз усю вёску, па пяску, у які месцамі ногі грузнуць ледзь не да каленяў. Разам з намі ідуць, спяшаюцца, абганяюць адзін аднаго і іншыя людзі. Жанчыны, мужчыны, дзеці... Ля калгаснага двара купкі драўляных пабудоў, што абгароджаны плотам, поўна людзей. Усе тоўпяцца ля нсйкага дзядзькі, які стаіць пасярод усіх з лістом паперы ведамасцю у руках. Толькі падышоўшы бліжэй, я заўважаю: у яго адна нага. Другая ж самая звычайная дзеравяшка. Міронавіч! крычаць з усіх бакоў дзядзьку. А мне, што мне там? Дзядзька шукае ў ведамасці прозвішча таго, хто да яго звярнуўся, потым крычыць, рве горла: Бычка, бычка вазьмі сабе. I сто кэгэ жыта...