• Газеты, часопісы і г.д.
  • Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2

    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2


    Выдавец: Беларуская навука
    Памер: 515с.
    Мінск 2013
    220.92 МБ
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Субснднумь грашовая дапамога. Бер^ть С^бсндіЛіь Харлтатлв^мь, то есть складанк^, на рожныл потребы костелньш (36. вып., 58).
    Субстанцня маёмасць: здоровье л субстанцію превелебного ксендза Балозора, блскупа Плнского л Туровского кглейтуемь л убеспечаемь (АВК, VIII, 602, 1689).
    Субстнть (субстнтуть) намеснік: пань Рлнескій... покладаль л другую атестацію субстнта его мллостл пана городнлчого (АВК, V, 23, 1661); субстлтуту за квнтацыю далл десятнлка л на кгарнець плва осм. чотырл (НЮМ, VI, 27, 1689).
    Субтельность (суптельность, суфтельность) — 1) тонкасць. празрыстасць: 8’важь іакаіа б^де/й тЬль хвала: абовел/ бі/дЛь метл чотырл юсобные дары: с^бтелностм, хнбкосм, нетерплнвость н іасносм (36. 255, 4036); 2) праніклівасць: S'xnmpeHie... бачност5, с^птелность (Бяр., 184); 3) хітрасць: енераль... здавна суфтельностью своею снла людемь вь покраденью розныхь речей у суседстве злость чнннль (АВК, XVIII, 398, 1660).
    Субьектумь суб’ект: Чн кождый члкь можеть бытн с8’б’ект8’мь згодное до креіценіл (36. вып., 11).
    Сувой сувой: полотна сувоевь двадцать (АВК, XXVIII, 248, 1646).
    Сугранець тое, што і сугранннкь: ты... тут не сугранець (Пін., 33, 1518).
    Суграннчннкь (суграннцннкь) тое, што і сугранннкь: ставнлн людей добрыхь суграннчннковь (АСД, I, 50, 1546); суграннцннкь тое сеножатн... немало прндраль н поораль к полю своему (АВК, XXII, 267, 1566).
    Сугранннкь (зугранннкь, суграннкь) сумежны ўладальнік: панове Завншнчн с тых св^тковь обралн... свонх сугранннковь (Пін., 21, 1517); суграннкь пановь Дорошкевнчовь
    на тоть чась прн нась езднль (АВК, XVII, 350, 1541); кгдымь на помененое врочніце... прнбыль, засталомь много людей зугранннковь (АВК, XVIII, 309, 1603).
    Сугрань сумежжа: естлн бы который земенннь мел право з державцею або с паном, а тот пань або державца мелн бы у своем повете сугрань (Ст. 1529, 69).
    Судакь судак: сомокь одннь, судакн два (ІІЮМ, V, 17, 1688).
    Сударь насавая хустачка: воздухь шнтый, а другій велнкій, што нзь Царягорода прнвезь есмн, а кт> тому сударн (АЗР, I, 137, 1494).
    Судба (судьба) -1) прысуд, рашэнне-. Бозскнм5 с#дбал/... протнвнтнсА не маемо (Варл., 3506); 2) правасуддзе: оучатьсА хрістіане на8”кь потребныхь, іако пнсанію, бгословію, потомь нн5шне судьбад/, лекар'ству н нным5 почТнвымь наоукам (Будны, 61-616); 3) прадвызначэнне: Се есть, кажеть, вола божіа, сдьба ваша, храннтн себ'Ь вам5 wm блуда (Будны, 190).
    Судебннкь судзебнік'. суды мають бытн сужены н отправованы водлугь звычаю н Судебннка (АЗР, IV, 315, 1610).
    Судебство час знаходжання на пасадзе суддзі: влднмусь за судебство его мллостл пана Стефана Бруханского... есть выдань (АВК, XXIV, 344, 1571).
    Судейство пасада суддзі: мають выбратл... на суде’ство чотырохь на подсудство другпхь чотырох на пнсарство трэтпхь чотырох люде5 добрлх (Ст. 1566, 41).
    Судель начынне: не м^ль нлчого шкромь шаток, а домового сй’д'Ьлй’ (36. 82, 2236).
    Суденець пасудзінаі до того меду за суденца заплатллл (І4ЮМ, IV, 76, 1686).
    Судець ёмістасць, куфэрак: шткрывшы судцы, у которых былн тые костл, л рекла: To ест костл того, хто тебе родпл (Трыст., 75-76).
    Судллліце тое, што і судьу 3 знач:. Преторь... домь с^довый, суднлшце (Бяр., 123).
    Суднлство справа, якая падлягае суду. лмеють с^длт наігкрв'іл w с^днлство женьское, др8Тое w разбол (Вісл., 436).
    Судлна -1) пасудзіна: іачайце: с^днна гожаА kS" наляваню оллвы bs ламп# (Бяр., 210); 2) судна: оу соудлноу оус'Ьдшл хота до целдцел се перевезтл (Жыц. Ал., 98).
    Суднная гл. судьнная.
    Судлнка памянш. ад судлна ў 1 знач.: под баволною маленке соудннкн серебрене зав’кшают. оу которе балсам черес іделькн... з матлце течепг (Валх., 596).
    Судлчовая жонка сына суддзі: панл суднчовая яко о тое збежене каратн того татарына не будет (АВК, XXXI, 299, 1615).
    Судлчь гл. судьлчь.
    Суднше 1) крэсла суддзі: Престоль... с’Ьд'Ьнье, маестат, с^дміце (Бяр., 122-123); 2) тое, што і судьу 1 знач.: He кь мйку бо ровномі/ мн*і w/лвешатн буду, н нн кь стоаіцому co мною заровно на одномь сі/дніцн (Скар. КІ, 146); 3) тое, што і судьу 3 знач.: казаль прнвестн на WHoe судшце вонновь н вызнавцовь хрнстовыхь (Пралог, 505); 4) тое, што і судьу 8 знач:. вскл/ нал/ подобае»? іДвнтнса пред с^дйпіе.м хвьш (Каз. Кір., 166).
    Судня гл. судья.
    Судннкь -рамеснік, які вырабляў посуд: жаловалн... данннкь н с^дьннкь королевьскн’ внтебьскн5 нгнать а плебаньскн5чоловекь тіагьлы5 грндко (КВЗС, 123, 1539).
    Судннцство -занятак вырабляльніка посуду. на судннцьстве волока л, сь тое ннчого не повннень, одно только начннье деревеное до двора робнть (АВК, XIV, 217, 1580).
    Судно 1) пасудзіна, ёмістасць: купнлн меду полпуда, кромь судна, далн золотыхь семь н осм. семь, судно осм. шесть (НЮМ, VI, 133, 1689); 2) судна: Бово поехал борьздо кь мору н увндел ссдно судно (Бава, 148).
    Судовнчь тое, што і судьнчь: мелн спорь о розные кгруньты мон нменья моего... лежачого... Косова, судовнча земского (НЮМ, XXI, 499, 1625).
    Судство тое, што і судейство: на судство шбралн поЭсудка (Ст. 1566, 42).
    Судь' 1) суд\ жалобы на суде.г не бывалн сужены едностанно (Вісл., 10); 2) зб. члены суда: мы суд, прнхнляючысе до блнзшое справедлнвостн... отказоватн вел’клн (АВК, XXXI, 131, 1592); 3)месгіа правядзення суда: СУдшце, с^днлнше: РаіХш’, с^дь всакій, трнб^наль, м±стце сі/женью (Бяр., 160); 4) судовы працэс: на томь есмо тоть судь завезалн (КСД, 62, 1510); 5) пастанова суда, прысуд: вріадь вглен^вшн в cSftb, або сказнь тую маеть... йшшравоватн водлугь wnoro суд^ (Ст. 1588, 165); 6) права судзіцы декн5 ед^чн на во'н^ протлв персов валерніановн cyd всег панства рнмског пор^чнл (Бельск., 249); 7) разважанне: соуды о наоуце н в’кре самымь д\швнымь належать (Апакр., 56); 8) расплата за грахі: смерть першаіа колн ткло ^мерает втораіа колн с^д б^дет (36. 261, 1416). 0 Судь асесорскнй, бурмнстровскнй, войтовскнй, замковый, земскнй, кгродскнй, комнсарскнй, копный, лавный (лавннчіій), подкоморскнй і ішй. — разнавіднасці мясцовых судоў', судь божнй (панскнй, страшный, оетатнмй) Божы суд над усімі людзьмі, калі наступіць канец свету, судь гайный (загайный) правамоцны суд; судь господарскнй судовы орган пры вялікім князі; какнмь судомь суднте, отсудять вамь хто што заслужыў, тое і атрымае', судь каптуровый шляхецкі судовы орган, які дзейнічаўу часы бескаралеўя', судь трнбунальскнй (трнбунальный) вышэйшы апеляцыйны суд.
    Судь2 1) тое, што і судно ў 1 знач.: Кров5 пак5 агнецеву выляють в суда вооколо треб5ннка (Скар. КЛ, 76); 2) тое, што і судно ў 2 знач.: колн пойдуть суды на ннзь кь Кіеву, н онн мають даватн корговгцнну сь комягн по трн грошн (КЗ, 546, 1494).
    Судьба гл. судба.
    Судьнная (суднная) жонка суддзі: домь продала... судьнная (АВК, XX, 200, 1602); за взятьемь в'кдомостн сь положоного позву оть... суднной (АВК, VIII, 120, 1637).
    Судьнчь (суднчь) сын суддзі: ставллн передь намн светкн... судьнча пана гакубовы людн (КСД, 1446, 1520); хоружнчь н суднчь земскнй (АВК, XXII, 194, 1565).
    Судья (судня) суддзя: судья м'кста нашого жадного пересуда на ннхь не маеть братн (АЗР, I, 24, 1388); Пдтын суднж нхь быль есть авнмелехь (Скар. КС, 2). 0 Судья земскнй, каптуровый, кгродскнй, поветовый, трнбунальскнй і інш. суддзі па прыналежнасці да пэўных судовых інстанцый.
    Судьянка (судянка) дачка суддзі: Полонея Мартнновна... судянька земская (АВК, XVIII, 104, 1582); Барбара Старосельская, судьянка земская (АВК, XI, 91, 1619).
    Суемь гл. сеймь.
    Суета -марнасць'. соломонь... рече. вса соуета соуетою боудп (Чэцця, 239).
    Суетье тое, што і суета: люте тоб'к дшо ш земномь соуетьн... предлежптп (Чэцця, 3546).
    Суженое плата за суд: судьн нмь право давалн безь отьволокн, а суженое велелн заплатнтн безь перевода (КЗ, 448, 1486).
    Суженье (суженне) асуджэнне, правядзенне судовага працэсу: прнгоднтсАлс некоторомж нс тое братін оу жалоб'к д'Ьднчне: возме/л на себ’к с^женіе конечне (Вісл., 226); ку суженью прнпала справа... превелебного Коленды (АВК, III, 76, 1672).
    Сужнтельннца перан. спадарожніца: алчьба... целомЙірню соужнтелннца (Чэцця, 308).
    Суздалець жыхар Суздаля: Собрал boscko з сйдалцов, з ростоецов (Стрыйк., 4796).
    Сукенка (суконка, суконька) 1) памянш. ад сукня ў 1 знач.: ада.м... пото.м cS’kohkS’ подлй’ю козлюю взіал (36. 261, 153); возннца шбачнвшн на стомь фешдоснн... сй’кенкю ледаійкаю вннмаль его быдг жебракал/ (Пралог, 643—6436); 2) памянш. ад сукня ў 2 знач.: суконька одамашкн шарое, у косткн оксамнтомь брамована (АСД, IV, 228, 1569).
    Сукколекторь гл. суколекторь.
    Суккцесыя гл. сукцесня.
    Суклнть гл. сунклнть2.
    Сукманншко (сукманяско) памянш. ад сукмань: две кошулн женцкнхь н сукьманншко старое одно... продаль (ЙЮМ, VIII, 282, 1609); знАвшн 3s ней спроснын сЬ’кманнска бр^дь н кал’ шмыль (Мак., 252).
    Сукмань сярмяга: узял... сукьман сукна ческого (АВК, XXXIX, 75, 1578).
    Сукняско памянш. ад сукня ў 1 знач.: взалэ собФ за м^жа оубогого... с^кнлскамм пошарпанымй оідФтого (Мак., 66-67).
    Сукно 1) сукно'. продаватн мають сукно поставомь (АЗР, I, 180, 1498); 2) кавалак сукна пэўнаіі даўжыні: двумь царнцамь по сукну фрелнньскому (АЗР, I, 165, 1496). 0 Сукно акглннское, волоское, голендерское, кгерлячное, люнское, муравское, новогоньское, цвякольское і інш. гатункі сукна памесцы вырабу; сукно каразыевое, колтрышское, парпьянское (пурпурыянское), простое, рыдвановое, самодельское, сермяжное, тузннковое, утерфнновое і інш. гатункі сукна па спосабе вырабу або прызначэнні.
    Сукня 1) вопратка, верхняе адзенне'. люЭ ввес... тнснульсіа дотыканіа подолку еМкен его (36. 81, 50); 2) від мужчынскай або жаночай вопраткі з сукна з рукавалй і каўняром: сукьня жоноцка колтрншовая, сукня музкая ческая (АВК, XXII, 125, 1560).
    Суколекторь (сукколекторь, сукколлекторь, суколлекторь) палючнік зборійчыка падаткаў: до него прншодшы, яко до суколектора... заплатнл серебшнну (АВК, XXXIX, 579, 1579); сукколекторовн его мнлостн отдаваль (АВК, XXVIII, 260, 1646); антоваласе справа... о невыдане н непоступене сукколлекторомь (там жа, 386, 1662); заплатнль за медь... зь суколлекторо.мь н зь канцелярыстамн (ІІЮМ, XI, 170, 1697).
    Суконкаал. сукенка.
    Суконняца лаўка, дзе прадавалі сукно: под которым жо ратушом будуть мФтн суконннцу, н нные крамннціі (ПГ, III, 60, 1509).