• Газеты, часопісы і г.д.
  • Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2

    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2


    Выдавец: Беларуская навука
    Памер: 515с.
    Мінск 2013
    220.92 МБ
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Палець — палец: чар^, котор^ю бер^чн нюснфь в лФв^ю р^ку, палцем блль по ней (Біблія, 96). 6 Выссатн зь пальца выдумаць; палець божнй наканаванне.
    Палнца1 1) паліца: стому евьгенню... палнцамн голенн поперебнвалн (36. 81, 189); 2) перан. удар'. которнх палнцамн S’rpaneHia бог до доброго прнводн« (36. 259, 271).
    Палнца2гл. полнца1.
    Палнчье зб. ад палнца1: wh кмные кнн палнче... през г лФта терпел (36. 752, 886).
    Палка барабанная палачка'. кугшлн до бубна скурку н палкн точоныя (НЮМ, III, 119, 1699).
    Палуба (полуба) буда, пакрыіріё павозкі: за оковане колясь н полубы... ковалю далн золотыхь трн (ІІЮМ, I, 220, 1682); за направу колясь н за обнце шкуратомь палубы, за все заплатнлн (ПЮМ, IV, 140, 1686).
    Палубь (нпалубь) тое, што і палуба: за направу нпалуба вь дорогу далн Бядышу золот. чотырн (ЙЮМ, I, 217, 1682); купнлн санн подь палубь (РІЮМ, III, 62, 1685).
    Палцать 1) палка, кій: его судніа казал бнт розкамн н палцатамн (36. 752, 339); 2) скіпетр'. Скішетрь... берло, або палцать кролевскій (Бяр., 310).
    Палцокь памянш. ад палець: вндель... подле мезеного палцка рану (АВК, XXI, 37, 1555).
    Паль (паль, паля) 1) кол, забіты ў грунпг. паль одна посередь тонй убнта (АВК, VI, 25,1589); 2) кол з завостраным канцом, прызначаны для прычынення каму-н. пакут: мS’жeв жон н д’Ьток на палн встыскалн, а йншйх мЙсь неможно перепнсатн (Стрыйк., 548); 3) брус, забіты ў зямлю як апора збудаванню'. мость передь замкомь на паляхь утлый (Арх. ЮЗР, VII-I, 78, 1552).
    Пальма (палма) пальма: на немь вырнль пальмы, IAkw бы ланцйпкн одннь з дрЙ"нмь поплетеньш (Хран., 294); справедлнвы’ ГДко палма розквнтнелг (Пс. XVII, 96). 0 Пальма звытяжства перамогаў чым-н.
    Памва гл. панва.
    Памерь гл. померь.
    Паметннкь памятны запіс: Бы былн мовлю што се тал/ пнше/w паметннкамн. w нх довстнпе н остростн (Цяп., прадм., 269).
    Паметность 0 Для паметностн на пасведчанне, на доказ.
    Паметь гл. память.
    Паморока пахмурнасць'. whh его іако паморока зорьнаА (36. 262, 30).
    Пампуіпокь (помпушекь, понпушекь) аладка, блін: Сковрадннкь: Памп^шок5 (Бяр., 147); цукру голову, которую пану посполйтому отдалй до внна й для понпушковь, фунты два (НЮМ, V, 131, 1688); помпушекь за ползолотого (НЮМ, VI, 79, 1689).
    Памятанье запамінате'. то дліа зацностй речнй в нймь замкненоі/ й длга снадн±5шого паміатан5іа (Выкл., 1166).
    Памятка (паметка) -1) напамгнанне аб чым-н:. которы5 паме/мку смертн маеот, ннколн згрешнтй не будеяг могль (36. 107, 111); 2) тое, што служыць напамінкам пра што-н:. нехай oS^e знакь на pS’u'k твоен, а паметка пред очлма твонма (Хран., 91); 3) йаркоўнае свята ў памяць якой-н. падзеі ці ў гонар святых: днес паміатку нхь соборнс празн^смь (Пралог, 5466); 4) памінкі: еіце тело ее не поховано было... й на паметку, на первый обедь, жйвьностй дей не дано (Пін., 133, 1562); 5) кніга са звесткамі пра што-н:. Кнйгй пнcapwBs называют’СА тымь нменел/ памАткою (Бяр., 146). 0 Для памяткн, ку памятце, на (векунстую, вечную) памятку — наўспамін аб кім-, чым-н.; у знак ушанавання памяці аб кім-, чым-н.
    Памятное (паметное) -1) плата заразгляд судовай справы. хто се шть чого ш/мтАжеть, тогды паметного... не повйнень болыпь датн врАдй’... толко чотырн грошн (Ст. 1588, 129); 2) штраф: хто могль мовою своею перешкод^ до оуваженА в5 іакой зачатой потреб'Ь EpaTCTBS1 члннтн... вннень б>йеть памАтнаго пйзьф^нта bocks’ датн (Ст. бр., 22-226); 3) частка ахвярапрынагйэння ў памяіц, чаго-н:. внегда прннесет5 е гсду подасть в руце жерцу, ohs же... возмет5 паметное wm прнношеннА н запалнть на требннце (Скар. КЛ, 86).
    Память (паметь) 1) здольнасць чалавека запамінаць, захоўваць і аднаўляць у свядомасці якія-н. уражанні: над вс*Ь зв'ЬрІДта чловек зацнос/мю н можнос/пю переходнт, мает розЙм, слово н памГДт (Бельск., 3); 2) запас уражанняў, якія захоўваюііца ў свядомасці і могуць быць адноўлены: кожьдага речь света того... ннколн есть впевнена н вь паметн трывала, але часомь забытью штдаеться (КСД, 891, 1516); 3) захаванне ў свядомасйі нашчадкаўуспаміну пра каго-, што-н:. годнтсіа налг... ютчнзнь нашнх5 нав'Ьдатнсіа, ннжлн где вь ч^жнх5 землгах без памАтн погнн^тн (Алекс. 1697, 58); 4) прытомнасць'. тому такь без памАтн лежачому ^казалсе ангел (36. 107, 102); 5) памінкі: позволптн мають жоне моей Ганне в томь дому для отправенья памятн по смертн моей рокь н шесть недель вымешкатн (АВК, XX, 111, 1594); 6) дзень, вызначаны царквой на ўспамін аб якім-н. святым: жнкнмонть S’exa.7 S’ внленское место мца сентебра кд ден на паметм стое мчннцы ^еклы
    (Патр. К, 64); 7) указанне: такова память дана Млхалю... пытатн ему вь ЛлтвгЬ... кого на бою убллл (АЗР, I, 240, 1503). 6 Блаженной (светоблнвой, славное) памятн частка тытула пры ўспаміне памерлых шаноўных асоб', братн вь паметь запамінаць; выпускатн зь памятн забываць; вырватн (вытертн) зь памятн забыць', выходнтн (зыходнтн, сплыватн) сь памятл забывацца; годный памятн варты пачэснага ўспаміну', для паметн (про память) запнсатн зафіксаваць пісьмова звесткі, якія могуць спатрэбіцца ў будучым; метн (ховатн) на памятн помніць; на память знатн (уметн) помніць што-н. так, кабузнавіць, не гледзячы ў тэкст', прнйтн на память -успомніцца.
    Панагня (понагея, поногня) панагія: поногія серебреная (АЗР, I, 137, 1494); wm панагнл адтодрано ц/бразь Божьего вмученыа (КСД, 872, 1516); понагея раковпны перловыя рытая сребромь (АСД, IX, 52, 1557).
    Панамарь (панамарь, понамарь, понамарь, пономарь, пономарь) ніжэйшы царкоўны служыцель: накадный грошь пономаромь Троецклмь належать маеть (АЗР, I, 80, 1486); вышол пономарь оу прлтворь (Чэцця, 149); оть церквл ключл панамарь маеть (АВК, XVII, 50, 1539); о выблранье... уставнлка л понамаря (АЗР, II, 398, 1544); бралл нх панамарове н ходллл з нлмл по м'Ьст'Ь (36. 752, 422); которого упровадлвшл понамар до црквл (Пралог, 5226).
    Панахнда (понахнда) паніхіда'. свеіценнлкь... повлнень будеть за нась... ллтургію одправлятл сь панахлдою (АВК, II, 2, 1431); попы такь мають члнлть вь пятнлцу за роднтелл обФдня, а вь вечерь вь пятнлцу понахнда (АВК, VII, 7, 1526).
    Панахндннчокь — гіаркоўная кніжка, якая мае адносіны да паніхіды: Панахлднлчокь. Часасловы 3 (АСД, IX, 54, 1557).
    Панва (памва) патэльня: котловь, паньве5, того мн не вернено (КСД, 877, 1516); казал wrow розложтл л еіце дыш^шаго смажлт в пал/в'Ь казал (36. 752, 946).
    Панева гл. понева.
    Паневенька памянш. ад панева: паневенька длрява, ручнлк (АВК, XXXIX, 554,1579).
    Паневка (пановка)1 1) памяйш. ад паневь: горіцокь медяный, паневка также медяна (ІІЮМ, V, 146, 1688); 2) брамка (дэталь ружжаў. з аркабуза стреляль, нлжлл дей с пановкл огонь порохь выжогь, а кулька не вышла (АВК, XXI, 288, 1558).
    Паневка2 памянш. ад панева: попонка с котчого чорная, паневка одна, простлра московская рабая (АВК, XXXVI. 58, 1582).
    Паневь (пановь) тое, што і панва: паневь велнкая м'Ьденая (АВК, VIII, 465, 1593); Панвпца: Панов, албо котелок (Бяр., 101).
    Паненка (панненка, панянка) тое, што і паннаў 1 знач.: пріівезлн... з нлмь много... зацных пановь л пане’н паніанек (Барк., 170); в5 палац^ слнчные паніенкл... кролевского обцован’А оучастннцамн ставаютьсА (Мак., 158); б*Ьжала теды паненка н пов’Ьдала в дом^маткн своей все што слышала (Хран., 38). 0 Святая паненка -манашка.
    Паненство (панянство) нявіннасць, цнота'. перейн'ЬшнЙо Kop^H# маем панАнство н чнстость (Каз. Кір., 1556); зачнешь сына божого з д8"ха стого н породлшь его не нарй’шаючп паненства своего (36. 259, 4756).
    Панл -1) знатнаяўладальніцамаёнтка: кнгдн пане5 вдов не маемь нл за кого кгвалто.м даватн (Ст. 1566, 37); 2) асоба, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства: Шнаіа панл... убрала са у добрые шаты (Бава, 129); 3) асоба, якая карысталасяўладайу адносінах да залежных ад яе людзеіг. Матрйіна... панл, господына (Бяр., 296); 4) форма ветлівага звароту або ўпамінання асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства: анектанав... поздоровлл ю мовечл: Б^дь поздоровлена цареваіа македонскаіа: не смтЬль ел речл панл (Алекс., 16); 5) жонка: с нлмь прышло нФколко влтезен л панл его (Трыст., 72); 6) жанчына'. в тот час поблто wm москвы много... зацных пане5 паніанокь (Барк., 1706).
    Паннкаднло панікадзіла: евангелн5 коштовных т, паннкаднл амбонных, юлтарных, н прн/пворных шест тнсіаче5 (Бельск., 3276).
    Паннчь (панішь) 1) малады пан: паннчн нх погннулн на морн (36. 82, 3506); 2) будучы муж: Бово... нашол паньну Дружненну н рече ен: Панно, твоего мтца понмано, н Маркобрун твон паннць н болшен тнсечы нныхь рыцэров (Бава, 140),
    Паннчыкь памянш. ад паннчь: колн жь до тебе паннчыкь пры’Ьде, частуй же іего достаткомь (Мял., 317).
    Панмя (панея, панья) — 1) тое, што і панн ў 1 знач.: кнагннамь панІАмь... н двоpAHW.w нашнмь (Апакр., 326); 2) тое, што і панн ў 2 знач.: паннА.м волно было ходыга в злоте, аксамнте (Бельск., 1546); 3) тое, што і панн ў 3 знач.і ючн служебннцн пнлн^ютп pS’KH панен своен (Пс. XVII, 1476); 4) тое, што і панм ў 4 знач.: панья Франтншкова... подь чась Мядельской войны вь дому жь зь сыномь взята (АЗР, V, 105, 1608); 5) тое, што і панн ў 5 знач.: продаль есмн селніцо свое... пану Бартку Юревнчу н панен его Олжбет'к (АСД, I, 4, пач. XVI ст.); 6) тое, што і паннў 6 значл панны н панне корновальскне ходечы у цэрковь молнлнса богу (Трыст., 20).
    Панна 1) дзяўчына: w кгвалтоване панень н невесть (Ст. 1566, 496); 2) дзяўчына, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства: естьлн бы которая паньна, маючн нменья отьчнзные... пошла бы замужь до чужое земьлн (КПД, 20, 1538); 3) форма ветлівага звароту або ўпамінання асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства'. змовнлнсмы за него сестру пана Ложчнну панну Томнлу (Еўл., 16); 4) дзяўчына са світы знатнай жанчыны: другаА же панна шла за нею несучн плаідь era (Скар. КЕ, 23); 5) выбранніца сэрца сярэдневяковагарыцара: к тому турнаю... Трышан с панною вьехал (Трыст., 122). 0 Велебная (насветейшая, преблагословенная, пречнстая) панна наііменні Багародзіцы; панна законная манашка.
    Панованье (панованяе, панованне, пановенье) 1) праўленне, кіраванне: Авніа... Хмер третег рок# пановенга своего (Бельск., 1186); справу... за панованьня светое паметн короля его млстн Августа... выдать выпнсомь позволнлн (НЮМ, XXII, 254, 1628); 2) улада: всн моцн н поднесеніа моіа панованію моем^ подданы соут (Пак. Хр., 286); 3) дзяржава, краіна: W6nacw... Дрьжава, панство, пановане (Бяр., 191); 4) распараджэнне: в том всемь до жнвота своего собе владане, моць н пановане зоставнла (ПЮМ, XXXII, 238, 1577).