• Газеты, часопісы і г.д.
  • Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2

    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2


    Выдавец: Беларуская навука
    Памер: 515с.
    Мінск 2013
    220.92 МБ
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Пановь гл. паневь.
    Панство (паньство) 1) дзяржава, краіна. хто бы колвекь с паньства нашого до з'Ьмлн непрніательское Й'екль (Ст. 1588, 6); 2) зб. народ; жыхары краіны: нехан в'Ьдает твое панство, нжь есть болшьш внтез Анцэлот (Трыст., 98); 3) панаванне, праўленне: вжо прн нашомь панстве купнль... дворь (КЗ, 709, 1498); 4) саслоўе магнатаў, паноў'. панове Лнтва стратнлн тымь преводам немало панства до Полскн (Барк., 150); 5) першынство, важнасць'. Прьвство... достойност, ^анство, панство (Бяр., 103); 6) распараджэнне чым-н.: воеводе полоцькому... далн н на вечьность потверднлн волостьку нашу... co вьснм правом н паньством (ПГ, III, 7, 1513); 7) тое, што і каштелянство: рачнль... воеводство Троцкое, паньство Троцкое н марьшальство земьское роздать (КПД, 40-41, 1538). 0 Взятм (засестн, опановатн, осестн, посестн) панство, вступнтн на панство стаць правіцелем; выгнатн (зложнтн) сь панства пазбавіць улады правіцеля; выконатн (выседетн) на панстве уладарыць (нейкі часў держатн панство правіць, панаваііь; подбнтн панство захапіць уладу; посаднтн (впроваднтн, всаднтн, выбратн, назначктн, прннятн) на панство выбраць, прызначыць каго-н. правіцелем.
    Пансырный — той, хто нясе ваенную службу: Нвань Кожьдановь, паньсырный (КЗ, 491, 1488).
    Пантофель тое, што і пантофля: Сандаліій: Пантофель (Бяр., 143).
    Пантофля пантофля: Плесннца: Подошва, сандал, черевнк, пантофля (Бяр., 104).
    Панцерь (пансырь, панцерь, панцнрь, панцнрь, панцырь, панцырь, панцэрь) 1) панцыр'. Тарасу 5 копь грошей... на пансыр(ь) (КЗ, 272, 1487); Панцырь, шеломець, поручн (АЗР, I, 137, 1494); тронлюс... мечсш гольш так его моцне оударнл оу глову кж ег лапку зломал н панцерь розодрал (Троя, 556-56); іа тоть панцнрь заставнль Васнлью Клюце (КСД, 368, 1516); на нел/ сукніа пвэтіаіа палцэр прнлбяца (Ст. 1566, 19); у Семена Тераховнча, боярына, взялн панцырь кольчатый (АСД, I, 177, 1590); ханан... прншедшн до церквн бжон в панцнрах з мечамн ^дарнл с товарнствол/ свонлг на свеіценннкн (Бельск., 2286); 2) перан. тое, што ахутвае сабой што-н.: Панцерь справедлнвостн, прнлбнц# збавеньж, тарчь вФры, н мечь дха (Мак., 212).
    Панчоха гл. пончоха.
    Паншнзна (паншызна) 1) грашовы аброк замест адпрацоўкі на панскай зямлі: вь томь же селе Тужевнчь корчму держнть Мнхалко на плате, повннень паншнзны дать копь тры (АВК, XIV, 229, 1581); 2) маёнтак: куннцы за дФвкою н вдовою, колн до нншое паніцызны замужь пдеть, грошей дванадцать (АСД, I, 190, 1594).
    Пань 1) манарх, правіцель'. мы жнкгнмок»? Августь божю млстью корол полскн5 велнкн5 кнзь лнтовскн8 рускн8 нрускн5... н нныхь пань (Ст. 1566, 2); 2) магнаті которьш пан бждет позвань на рок (Вісл., 166); 3) асоба, якая карысталася ўладай у адносінах да залежных ад яе людзей: слоуга юлексФевь до пана своего прншол (Жыц. Ал., 986); 4) форма ветлівага звароту да субяседніка: мовнль тот морнарь купьцом: Панове, wt сорока годь туды по мору хожу (Бава, 135); 5) форма называння ці звароту да асоб, якім выказвалася асаблівая павага'. Умарла намнлшаіа маотка моіа ’О’еодора оснротнла з велнкіш жалел/ пйа wmua нашего н нас дете5 нх (Еўл., 10); 6) мужчына: король Авгус»; кгды поховал т±ло королевое малжонкн своее будучы пань молодым... почаль мнловатн панню Барбару (Рач., 353); 7) Гасподзь, Бог: нма тобе пан. н ты еднн вышннн над всею землею (Пс. XVI, 856). 0 Паны (панове) рада галоўны дзяржаўны орган у Вялікім Княстве Літоўскш', пань всему каменью найболый каштоўны ка.мень.
    Панюіпка памянш. ад панн ў 4 знач.: мовнлн так матухно зезЙіюхно ^тухно панюшко, сподарннж... да5 крошку хлеба (Барк., 165).
    Паня 1) сын асобы, якая належала да прывілеяваных слаёў грамадства: дал адбадвух косталтнн до чодног палац^ в царФгородФ абы та.м іако паніата выхованы былн (Бельск., 272); 2) пюе. што і паньу 2 знач.: кнжжата панжта... н всн станы... паньства нашого (Трыб., 16); 3) тое, што і пань у 4 знач.: пань Петрь Петровнчь Кншка, паня Троцкое (АВК, XX, 367, 1664).
    Панянка гл. паненка.
    Папа Папа Рымскі: за мнлосердьемь Божнмь н с узнаньемь светФйшого пана, Евгенія папы четвертого (АЗР, I, 56,1443).
    Папежннкь папіст; католік'. геретыкове (Двьные которые не толко папелсннкомь, але н намь сЛь іавьнымн протнвьннкамн (Унія, 286).
    Папежство (папезство, папество) 1) папства. Дата того лнстУ... оу генвар^, папФзства нашего рокУ д (Апакр., 406); Пап±жство... есть лн Чнномь Црковнымь (36. вып., 536); 2) каталіцызм: в папествФ свФцкіе дхшвнымн не радать (Апакр., 1935).
    Папежь — тое, што і папа: W покоре первого грнгорніа папы рючског, не ІДко теперешннх папежов которнх кролеве ногн цалйот (Бельск., 3336).
    Папера тое, што і паперьу 1 знач:. Пнсарь рочный... повннен всегда подчас схалскн мФтн cs собою каламарь н nan'fcpS’ (Ст. бр., 226).
    Паперка памянш. ад папера: грошей, не ведаю колко, вь паперце даль мн на отезьдф (ЙЮМ, IX, 304, 1637).
    Паперня папяровая фабрыка'. в фольварокь Павнльно, млыны, гамерь н в паперню... увязанья не поступуеть (АВК, XX, 149, 1598).
    Паперть цвінтар: шлй прпставы сь послы папертью (АЗР, II, 268, 1538).
    Паперь (папнрь) 1) папера'. купйлн папнру до протоколу лнтру (ІІЮМ, I, 18, 1679); 2) запіс на паперьг. черезь папФрь таковыхь рФчей велнкнхь небезпечно отправовать (АЗР, IV, 90, 1595). 0 Паперь александрнйскнй, рожанскнй, сломенскнй розныя гатункі паперы.
    Паперь зб. ад паперь у 1 знач.: оболона одна, у которой шкла шнбь полдеветн, остатокь паперью заклеяно (АВК, VIII, 416, 1586).
    Папество гл. папежство.
    Папнста тое, што і папежннкь: нФкоторіе м'кстца йхь часто вь друкь выдаючн поваріовалн, а подь тнтуломь йхь папмсту якого положйлй (Пыт., 19).
    Папрпйа (парплнца, повпрнца, полпрііца, полпрыца) шворан у жорнах: взято оть каменя полпрйца (АВК, XVII, 439, 1563); камень жорновый верхннй узвернень, железа, повпрйцы н веретено вынято (АВК, XXII, 241, 1565); веретено млвновое й папрнца вь томь же сверн'Ь (АСД, III, 239, 1571); до того млына железо: веретено, соплй два, парпляца (АВК, XIV, 412, 1591); железа млынскне веретено, обручы чотыры, полпрыцу... покраль (АВК, XVIII, 320, 1631).
    Папуга папугай: nanWra н.ж ен хтос был так на^чял, або з ійкой справьі бозскон в5кмкне взывала юный слова (Бельск., 3736).
    Папуть (папуць) туфель: папутн двое, бачмагй (АСД, I, 251, 1616); прн тйлй... кошйія его была й то всіа подранаіа, a nanS)/ тден (Дыяр., 1786).
    Папуша (попуша) папуша: папушу тытюню, што жолнеры взялн (НЮМ, X, 122, 1695); тютюну попушь 10 (ІІЮМ, XVIII, 50, 1710).
    Пара1 1) пара, выпарэннг. пара, албо мгла выходнла з землн й покропіала все шблнче землй (Выкл., 46); 2) выдых: Д8*хь... дышен’е, албо пара (Бяр., 37); 3) дым: Авель, через Ге напочатк#... Пара, або каджене, дымь (Бяр., 223).
    Пара2 1) два прадметьг. мають платйтй... оть пары скурь телячпхь большйхь по грошей трн (АЗР, IV, 249, 1605); 2) дзве асобьг. то юж была... едэнаста пара людй з дому нх ходкевйчовского, прйходечя до сповнновацэнА з домэ.м радйвяловскйл/ (Еўл., 15); 3) дзве жывёлы: бХде оффровать овці/ або коз^, або naps’ Сйногорлнць (Хран., 1156); 4) два прадметы, якія складаюць камплект: нзм’Ьна рызь пара шать (Зіз., 37); 5) некалькі штук'. послы naps’ ка’дану юную з8’фал8’ю w/пповед радйвнлов^ й ^помйнкй naps’ стр'Ьл w/мдалн (Стрыйк., 5186).
    Парабокьгл. паробокь.
    Параболюмь (парабола) прытча, іншасказанне: кнйгй... первые рекомые ПараболФ то суть прптчй (Скар. ПС, 2); тая йсторія о богатомь й о Лазарй не самою речю была, але параболюмь, то есть прнпов'Ьсть (Пыт., 64).
    Параднгма — прыклад'. Зводь... архетгпон, антіграфон, параднгма (Бяр., 212).
    Паракграфь (параграфь, парокграфь, поракграфь) параграф: ув одномь параграфе прн ствержанью лйстов того не доложйлй (АВК, XXXI, 127, 1592); не мовечы жадного слова ку лясту, печатям, аня до жадного парокграфу в нйм оппсаного... повннен буду становнтнся (АВК, XXXII, 73, 1596); опнсалйсе... вь йншйхь дей поракграф'Ьхь (АСД, III, 70, 1606); декрет во всйх пуньктахь й паракграфахь в нем выражоных утвержаемь (АВК, XXXI, 450, 1679).
    Параклнть памочнік (Святы Дух): Павель пойманый wd старосты поганского еслйбы хот'Ьль... й старост8’ бы, н м8’ры ролкядаль, б8^чн Д\а параклнта наполненьш (Мак., 234).
    Паралнжь тое, што і параллчь: tow долго немочю был зніаты8 параллжо.м заражоны8 (36. 752, 3276).
    Параллпоменонь (паралмпомень) грэчаская назва дзвюх кніг Старога Запавету. сут двое кнлгл ПараллпомФнон5... лже по русклл выкладаютсА Ветхого закону краткнн ЛФтоплсець (Скар. ПЦ, 26); в параллпомене лнакше5 ямена ctoIAw (Бельск., 165).
    Паралятыкь (паралмтякь) паралітык'. дліа нх цноты н молптвь здоровніа дКшного достй’пншь... еслн есть паралнтыко.м (35. 255, 1076-108); параллтлк^ хс пов±тромь р#шоhomS1... рекь йфа5 сын# wwn^maiowcA грехл твое (36. 259, 380).
    Паралячь параліч: еплскопь Пннскій н Туровскій, хворобою тяжкою параллчомь оть пана Бога нав'Ьжоный (АЗР, IV, 512, 1632).
    Параманть чатырохвугольная хуста з выявай крыжа, якую насілі манахі на грудзях і плячах: з везеніа са.м вчесне вышедшн наго, толко катур н napaMaww дліа знаку законного на соб'к маючя... по Йілцахь варшавскяхь бФгаль (Дыяр., 1616).
    Параменты царкоўныя прылады, уборы, упрыгажэнні: за позычене... параментовь вь старшаго братства далн панамарю осм. осмнадцать (ІІЮМ, III, 90, 1685).
    Парамянь адна з прыналежнасцей адзення епіскапа'. у еплскоповь... парамннь, поллца, омофорь, млтра (Гарм., 214).
    Парамяя (парамея) парамія: нрмосы, стнхеры, каноны, параміл... молнтвы посвеіценія Талнь Хрыстовыхь (Гарм., 214); Оурлдь четца, л п’Ьвца, есть чнтатн фаліырь, парамел, наоучатл вФры оглашенныхь н пФтл гмны всакіа (36. вып., 526).
    Паранннагл. пареняна.
    Парасять паразіпг. Дрй’гій Нерона в’Ьр^тнаго окр^тнлка велбпль. Нншій Евдойію безболснйо за добр^ю славлль... іак5 параслтове безст^жія (Паўуст., 26).
    Парафля (парафея, парахвыя) парафія'. кождому свяіценнлковь... волно будеть детей... учлтл вь дому сволмь ку пожлтку своему л потребе церкве Божол парахвыел своей (АСД, XI, 9, 1590); в8 одной парафФл двФма блск^помь... бытл есть речь... правомь костелньш заборонена (Апакр., 22); Іерей в чЛкой napa^iH лспов’Ьдатл не может (Навука, 82).
    Парафяянянь (парафеянянь, парафнанянь, парафянянь, парофяанянь, парофлянлнь) парафіянін'. повлннл онл парафяне... вь потребахь церковныхь допомогатл (АСД, I, 6, 1507); владыка... маеть кь тому часу сь сволмл парофіяны... пріФхатл (АЗР, II, 376, 1541); владыка... даль ему ллсть на другую церковь... але дей ему парафеянове не допустллл (АВК, VI, 85, 1589); клатвК таковйо роз^мФемь, котораА бы... была выданаА wm Епспа на его парафІАНіна (Навука, 113); парафіано.м ншллі в црквл ншо5... позволллл датл лмФтл предФль стыхь бголюбнвых мчнкь (Дыяр., 1536); Одь п. парофлань Млколсклхь купллл цеглы (ЙЮМ, I, 64, 1679).