• Газеты, часопісы і г.д.
  • Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2

    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2


    Выдавец: Беларуская навука
    Памер: 515с.
    Мінск 2013
    220.92 МБ
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1
    Рукоестьгл. рукоясть.
    Руконмя (рукойма, рукоймя) тое, што і рукоемца: не бывал с тымл онп же... чпнатса рй’конмАмн за дольгы (Скар. ПС, 346); Емець: Порі/чнлк, р^койма (Бяр., 41); Аравітлн: Вечерніг/, або р^колл/ца, рЙсойма (там жа, 234).
    Рукомыйца тое, што і рукомыя: вь рукомыйц'Ь то есть у коновц'к л вь блюдцы 11 грлвень л 27 золотнлковь сребра (АСД, IX, 50, 1557).
    Рукомыя рукамыйнік, чаша для ўмывання рук: рукомыя м'Ьдная, за которую дано полкопы грошей (АЗР, III, 48, 1553).
    Рукопнсанье (рукоппсанме) пісанне ад рукі'. зіать тво\.. ллсть властьного рй'коплсанЫД твоего мне даль (КВС, 6756, 1552); оное рукоплсаніе нашое кровлю своею выплсаль (Будны, 130).
    Рукоплсь -рукапіс'. бнблею... в р^коплсах wd поганства л геретыковь в5 іазыку кгрецьклмь напсованую л ^фалшовані/ю... направоваль (36. 81, 316).
    Рукопокладанне тое, што і рукоположенье: Млра веллкого помазаніе... на образь рукопокладанія апостольского (Гарм., 192).
    Рукоположенець той, на каго ўскладваюць рукі з мэтай пасвячэння'. которую моць отдалл рукоположеньцомь нашымь (НЮМ, VIII, 273, 1605).
    Рукоположенье (рукоположенле) ускладванне рук з мэтай пасвячэння'. anoiwe на то посвАТЛ/7... през р^коположенье (Каз. Кір., 1986); р^коположеніе, алболл вАкладаніе рі/кь Архіерейсклхь bs посвАіценію СвАіценнлка (Дзід., 28).
    Рукоположнтель той, хпго ўскладвае рукі з мэтай пасвячэння: по нась Сіденннкахь, чого вола ПастырА нашего Ха потреб^еть; тогожь заіісте, чого н по Архісіценнлкахь, р^коположлтелехь нашлх (Каліст, I, 456).
    Рукоясть (рукоесть, рукоять) 1) ручка, дзяржанне: чарка сребраная, без рукоестл (НЮМ, XXI, 421, 1623); іаіцерь: остраА скора, которол оужнвают' до рЙсоаста шабелного (Бяр., 210); 2) ахапак: ржкоіатл прнносллн жлта (Чэцця, 211).
    Рулнованье перавозка: наклады, што се выложлло на руліованье л на ладованье товаровь на розныхь многлхь месцахь (АВК, VIII, 508, 1623).
    Рулка памянш. ад руля ў 2 знач. за осаду пнстолета н рулкн новой далл золотыхь шесть (ЙЮМ, I, 303, 1682).
    Руля (рула) — 1) тое, што і рура ў 1 знач.: песокь носплл зь Дубровны до мурованя рулл (ЙЮМ, VIII, 178, 1691); 2) співол агнястрэльнай зброі: далн руль пять скарбовыхь до оправы на мушкеты (ЙЮМ, XIII, 37, 1699).
    Румацня (румацея, румацыя) высяленне: р^мацею чотырохь недель не Йычаючы (КЛС, 61, 1596); зложллл есмо румацію пану скарбному (АВК, VIII, 490, 1601); зложывшы ему румацыю с того фалварчыку (АВК, XXXI, 298, 1615).
    Румованье высяленне: пань Терлецкій... зь стороны кгвалтовного румованья... презь смерть длтятп нашего оть жалобы нашое уволнлль (АВК, XXVIII, 243, 1646).
    Румь 1) вольнае месца: кл'Ьткл мають бытл не кллнястые, але вздлужь, абы кл'Ьткамл руму много не займоватл (АСД, I, 308, 1638); 2) месііа пагрузкі: нанялн поденіцыковь... грузу на румь отвозлть (ЙЮМ, VI, 155-156, 1689); 3) будаўнічы матэрыял'. домь... мають... деревомь або румомь будоватл (АВК, VIII, 479, 1594); 4) руіньг. влделл же се народлла тага котораіа лх р^мы направлтн мела (36. 255, 184).
    Румянець -румянец: цв'йт же бельш л смешень с pS’mahiio.v/ (Арыст., 180).
    Румяность -румянасць: не маеда рЛланостн на тварл (36. 259, 582).
    Рунда дазор, каравул: преведено цесара лЛтлнліана през pS'iijS’ на рпнок л та.м ем# нос Іф'Фзано (Бельск., 345).
    Руно 1) руно'. wm р8*на борановь молх согревальсА (36. 262, 25); 2) скрутак воўны як адзінка падліку: згорело... вольны шестнаЭцать р^нь (КВС, 596, 1552). 0 Золотое руно залатая шкура барана (у грэчаскай міфалогіі).
    Рура 1) труба: сут р^рл подземныл... которымл лде/л вода солодкаіа до херсона (Стрыйк., 4496); 2) тое, што і руля ў 2 знач.: за хондожене двюхь парь плстолетовь... л за прнробене до третей пары руры пнстолетовой далн зол. (ЙЮМ, X, 33, 1695).
    Рурынка -мачаточнік: іатра еж ес, рі/рынкн, лаЭвнны (Бяр., 210).
    Русакь тое, што і россь: также значны былн нашн русацы грецкіі.м н латннскнлі гнсторнко.м іако н нншне полночные народы (Стрыйк., 428).
    Русннь прадстаўнік усходнеславянскага насельніі/тва ў Вялікім Княстве Літоўскім: на достоенства... маеть бытн юбнран... лнтвннь а русннь (Ст. 1566, 30).
    Руска — прадстаўніца ўсходнеславянскага насельйіцтва ў Вялікім Княстве Літоўскім'. колн трафнтся руска богатая... то позволяють свонмь таковую взятн (АЗР, IV, 230, 1605).
    Руссь гл. россь.
    Рута -рута: лекарство на тое: вылеванье олова, зелье деветерннкь н руту ярую у молодомь пнв'Ь уварытн пнтн (АСД, III, 117, 1631).
    Руханье -1) варушэнне: дша ест н'Ьгакага моі/ прнрожонаіа к#р^ханю т'Ьла (Бельск., 1846); 2) перамяшчэнне: рухане домов в месте которые не водле шнура сут будованы... бытн не может (СДГВ, 58, 1536).
    Рухлядь (руклядь) пажыткі; старызна, хлам: конл, л платье, н лншую многую рухлядь у нлхь побралл (АЗР, II, 325, 1538); рукляд у кучл покладалл былл (АВК, XXXIX, 277, 1579).
    Рухо вопратка'. роухо свое содрал л нздрал (Жыц. Ал., 986).
    Рухомость -рухомаямаёмасць: пань Рагоза... на помененое село Задворье на’Ьхавшн... розной рухомостл на тысечу золотыхь забраль (АВК, XII, 472, 1679).
    Руцанье 1) кіданне'. каменн8 рі/цаніа тарановь блтіа шгнсвь розност впдзіана была (36. 259, 582); 2) нападкі: за таковое безвлнне на гонорь зацный, репутацію л участлвое людское легкомысльне руцанье... процесь таковый завше годный бы бытн м'Ьль (АВК, XV, 511, 1686).
    Ручавлна (ручевнна) ручаіна: повелн... з того узгорка к сеножатл до ручевнны (АВК, XXIV, 106, 1547); положены такія лменю гранлцы... с того моху ручавлною, около нлвы (ЙЮМ, XXIII, 488, 1634).
    Ручаекь (ручанкь) памянш. ад ручай: камень надь томь ручайкомь стонть (АВК, XXIV, 199, 1558); велл гранмцу... далей через ручалк (АВК, XXX, 433,1612).
    Ручай (ручей) 1) ручай: оть того каменя у ручей, называемый Олешковскнй; а с того ручая у ровншо (АВК, XXXVI, 207, 1582); 2) перан. любая вадкасць, якая цячэ: люд... влдачл плын^ч^ю кров р^чаГДмл на земьлл... велмл са І/жаллл (36. 82, 3146).
    Ручка 1) памянш. ад рука ў 1 знач:. длтіа... подало теэк ему рй’чкЬ’ (36. 752, 2736); 2) частка прадмета, за якую бяруцца рукой пры карыстанні ім'. за шесть восей до пасовой коляскн, локгошы чотырл, ручкл две... далл осм. семь (ЙЮМ, VI, 71, 1689).
    Ручннкь ручнік: ручнлковь кужыльныхь чотырл (АВК, XVIII, 439, 1663).
    Ручнлца (рупіннца) стрэльба: з юкна зь р^чнлцы стреллль (КСД, 850, 1514); Тамашевскій зь рушннцы... стр'Ьллтл хот4ль (АВК, VIII, 126, 1637). 0 Ручнпца губчастая, зверлная, кросовая, пташыная віды агнястрэльнай зброі.
    Ручнлчка памянш. ад ручнпца: караблнь одлн, ручнлчка короткая одна, седель с потребамл чотыры (ЙЮМ, XXVI, 126, 1641).
    Ручнмчокь (рочнлчокь) памянш. ад ручнлкь: роучнлчок свой который в роуце носнл. рострел на землн перед нллг (Пак. Хр., 17); ходлл по рочннчкоу (там жа, 176).
    Руччыкь (ручыкь) тое, што і ручаекь: гранлца того нм'Ьня... тымь болотомь у ручыкь (ЙЮМ, XXII, 475, 1625); одь того дубька... руччыкомь, у вязе рубежы (ЙЮМ, XXI, 478, 1628).
    Рушанье (рушанне) 1) тое, што і руханьеў 1 знач.: вагав... жадного р^шаніа лежачого не слышаль (Біблія, 569); 2) тое, што і руханье ў 2 знач.: рушаннем5 храму з места двнзахусА сынов'к із8ранлевы (Скар. КІ, 3).
    Рушенье (рушенне, рушэнье) 1) варушэнне: з оного роушеніа тела его поть крнвавыл капал (Пак. Хр., 6); 2) выступленне: державцы... Йторныхь з рушэнемь повету wmnpaeoBaTH мог/но мають (Ст. 1566, 656); адколо рйненіа на bo4iV.. мають бытн захованн (Прыв., 1086-109). 0 Посполнтое рушенье -усеагульнае выступленне.
    Рушнмца гл. ручннца.
    Ршанннь гл. оршанннь.
    Рыба (рнба) 1)рыба'. рнбы плываюіцне по морю... чують внры своа (Скар. КЮ, 26); 2) ежа, прыгатаваная з рыбы: быль покармь тыхь мйкем рыба (Царств., 786).
    Рыбакь (рнбакь) рыбак: Бово... вндел чмдного рыбака по мору ездечы (Бава, 148); ловлль тые рлбы пекелны5 рлбакь л шшЛ'нваль (36. 259, 226).
    Рыбалка тое, што і рыбакь: іцучокь трыста у рыбалкл сторговалл (ЙЮМ, VII, 191, 1690).
    Рыбарь (рнбарь) тое, што і рыбакь: Петрь стын... быс рыбарь (Чэцця, 2246); паі/чнна ест... накшталть с^тькн рнбаров пекелныхь (36. 259, 107).
    Рыбачокь памянш. ад рыбакь: госпоО богь на сокрі/шенне пыхн фарашково5... послаль простые н гр^бые рыбачкн (36. 255, 213-2136).
    Рыбнтвь (рнбнтвь) тое, што і рыбакь: прнмйпаеть внрь глі/бокій рыбнтва, кгды сЬть запЛтнвшн н мнюжство в5 морн рыбь загорн^вшн... выволочеть (Кін., 48); Дшнкь... стараючійсА, або рнбнтвь (Бяр., 267).
    Рыбка (рнбка) памянш. 1) ад рыба у 1 знач.: трп рнбкн ^ловнл (Бельск., 359); 2) ад рыба ў 2 знач.: с^хнмн рыбькамн кррмнл, водою напанвал (36. 261, 1466).
    Рыбннкь (рнбннкь) -1) гандляр рыбаіг. бурмнстрь у Самуся рыбннка купнль тры лешы (НЮМ, VI, 102,1689); 2) стаў дляразвядзення рыбы: обьсекавіпн руце н нозе нмь повФснша е надь рнбнлкомь (Скар. ДЦ, 74).
    Рыбннца (рнбннца) 1) гандляркарыбай: оть Нпкапоровой рыбнлцы копа л осмнадцать яець (ІІЮМ, V, 130, 1688); 2) тое, што і рыбннкь у 2 знач.\ вымывалн возь его вь рлбнлце (Скар. ТЦ, 1816).
    Рыболовенье пюе, што і рыболовство: Снмон... з о/пца іана Voororo ннзкого станХ ремеслол/ рыболовен5іа (36. 752, 3806).
    Рыболовство -рыбалоўства: позван... о покрадене рыбы на нлзу, будучл нмь сполне вь рыболовстве (АВК, XXXIX, 190, 1579).
    Рыболовь (рнболовь) рыбалоў: рыболовы ловять рыбы (АЮЗР, I, 54, 1516); рлболове веллкое молчанле кгды рлбы ловіатн заховают (36. 259, 106).
    Рыганье (рыганне) рыганне: іако бо рыганле перьстел смер'дАшнх людей... тако л срдце горДыхь (Скар. ІС, 21); доконалосА нытье первое a то познаешь по хотл л многУю сллн^ во оустех л рыганье (Арыст., 232).
    Рыгель засаўка: Веріа: Завора, рыгель (Бяр., 13).
    Рыготанье -рогапт. бгь... наполннтм... г#бы твон рыготанА (36. 262, 156).
    Рыданье (рнданне, ряданье, рыданне) рыданне: свіата вашн woopOTiamcia вал/ в плакане н рндане (Біблія, 588); чл.м маю ^толнтн плач л рыданіе (36. 752, 135); потравы слезамл п рнданнемь цтблнвалн (36. 82, 2286); свАта вашн оборотАтсА bs плаканье н рыданье (Хран., 3846).
    Рыдвань рыдван: попона черленая на рыдвань (АВК, XXXVI, 58, 1582).
    Рыдель (рндль, рыдль) рыдлёўка: прн возе маеть метн рыдль (КПД, 412, 1567); зь рндлямн н зь дронкгамн на него бнлл (ІІЮМ, VIII, 436, 1631); рыдель купнлн до резаня дерну (ЙЮМ, III, 155, 1685).