Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Направенье 1) рамантаванне: за направенье бубновь... Саллшу дано золот. два (ЙЮМ, I, 136, 1681); 2) аднаўленне'. по направенью гранлць абы тому было прлвернено, чіе где было (КПД, 473, 1568); 3) накіраванне: еплскопіе... Kis’ напомненью толко албо направенью... моць маюдг (Апакр., 546); 4) напрамак: тоб'Ь направене лхь през крсть Йсазал (36. 752, 1686).
Направлтель той, хто накіроўвае на правільны шлях'. крсть жлвььм кормптель, забл^жьшлмь направптель (Чэцця, 21).
Направлянье (направянье) напраўка'. за направляне плстолетовь, за робене курка н цынкгля слесару Жабце далл копу (ЙЮМ, II, 163, 1684); реестрь направяня бруку л робеня предь брамою (ЙЮМ, IX, 81, 1692).
Направность накіраванасць'. влдель есмл а... направность д'Ьлную (36. 262, 88).
Направованье тое, што і направлянье: подданыхь лхь оть моіценья мостовь л направованья мостовь н городень замковыхь вызволено (АСД, VI, 103, 1623).
Напрасннкь смяльчак: Напрсннвь: оупорный, напраснлкь, збытне см'Ьлый (Бяр., 87).
Напрнкреньеся прыкрасць'. в которон кождогш з братін хороб'Ь частй; «наго без напрлкренАСА еднакь навгЬжатл повлннн (Ст. бр., 17).
Напроваженье правядзенне, ажыццяўленне: о напроважене дызунлл хотечы... правомь чынлть (АВК, I, 101, 1606).
Напсованье сапсаванасць: дліа напсованга землл през потопь з'Ьліа л гарнны юж такол моцы не м'Ьлн, іако первей (Выкл., 96).
Напушенье насланне'. о порубанье лесу Целейского л о напуіценье лядам сырым... потоптане л потравенья гречыхн (АВК, XXXVI, 7, 1582).
Напышенье (напыіценне) напышлівасць, ганарыстасць'. Гордость: Хупавость, напыіденье, надутость (Бяр., 30); Кр#члна: Вьзгор^н8е сь напыіценіемь (там жа, 69).
Напятне напінанне: лкота, л дремата, л напАтне жллное... бываеть нз многаго сноу л покоа (Арыст., 192).
Напятка набоііка: железа фунтовь десять на напяткл (ЙЮМ, II, 171, 1684).
Нарада нарадсг. нарад# нечлстлвых свазнлль есл (36. 262, 16).
Нарадь (нарядь) 1) набор рэчаў рознага прызначэння'. ножовь, стрель н всіакого лного нарад# военьного не вып^іцалл (Ст. 1588, 116); 2) убранне: кто такь может за пана умертл, якь любнмыл мол слуга Бреннлкь в моемь нарядн вм'Ьсто мене (Мам., 189).
Нараженье (нареженье, наряженье) наладжванне: нареженье л справованье всел церквл... сконьчіівшы, сплсавшл л запечатовавшл розехаллсе (Бер. саб., 446-45); Сьшр^жсніе: НарАЖ'Ьн’е, прлправлтЬнье (Бяр., 168); гвоздне л лншле наражена на т'йле чыншіл дліа ^жаленліа матернего (36. 255, 3406).
Нараквнцы (наруквнцы) нарукаўнікі: стнхаровь два, наруквлць трол (АСД, I, 281, 1634); каплановл потреба стнхара, поАса, наракв'Ьць, патрахллл н рлзы (36. вып., 306).
Нараменннкь (нарамннкь) тое. што і наплечннкь: справнл з золота л зо вслхь вышьміднованылматерн5 нараменнлкь (Біблія, 156); колце золотое... бЬ"дешь прлплнал на раменах золотымн запнналы до нарамннка (Бельск., 52).
Нарвнна драўляная перакладзіна: теслн за робене нарвннь далн асмак. осмнадцать (ЙЮМ, II, 177, 1685).
Нардь (нардусь) нард: нардусь мон даль воню свою (Скар. ПП, 4); кнпарнсы сь нардемь, нардусь н шафрань (там жа, 60).
Нарекалннца плакальшчыца'. ТУжннца: Нарекалннца (Бяр., 174).
Нареканье нараканне'. нареканье на Семена Мацьковнча, нжь оть него на тоть светь ндеть, чнннль (ЙЮМ, VIII, 249, 1597).
Наречо тое, што названа, пералічана'. н тое войтовство н все наречо можемь продатн (КСД, 1286, 1469).
Нарнцанье называнне'. йменованье: Нарнцанье, менованье (Бяр., 57).
Наровннкь той, хто дзейнічае на карысйь каго-н:. слуга н наровннкь Мнхайло Мксаковь твоей млостн ннзко чоломь бьеть (КСД, 1490, 1520).
Нарогь (норогь) нарог: взяль с клетн... колеса д, норогн і (АВК, XXI, 232, 1557); нз дому дей моего згннуло нарогов пар шест (АВК, XXXVI, 295, 1582).
Народь 1) род, племя: whb есть з народ^ хамового (Біблія, 36); 2) народ. народнасць: также значны былн нашн рЛацы грецкн.м... гнсторнко.м іако н нншне полночные народы (Стрыйк., 428); 3) людзі, насельнійтва: м±ста н зал/кн б^рнлн н народ с±клн (Тр. гіст., 69); 4) радаслоўная'. персове wm еліама... народ вед^м (Стрыйк., 417); 5) пол: ннкому нншому сь блнзкнхь кревныхь монхь, такь музского, яко н женского народу (АВК, II, 212, 1580).
Нароженець -роднае дзіця: w сын^ наймнлейшнй н пресланый нароженче, молнтвы бедное матоухны прннмн (Пак. Хр., 116).
Нароженье (народженье, нарожденье, нароженне) нараджэнне: кде есть WHata радость котороую оу нароженіе твое м'Ьла (Пак. Хр., 146); лета Божего народженя тысяча пятьсоть пятьдесять третего (АВК, XXIV, 137, 1553); нарожденью креіценню... в це/жвн божо’ wcoбл^выe днн постановлены (Унія, 24); пов'йда’ мігЬ рокь, день н годнн^ нароженіа царіа моего (Алекс., 2). 0 Божье нароженье каляды.
Нарожннкь вуглавы .межавы знак, капец'. граннца рекою Шеркшною ажь до нарожннка (АВК, XXIV, 165, 1554).
Нарожннца тое, што і нарожннкь: туть тры копцы былн, то есть нарожннца едннь копець... другій копець оть Бранецкнхь, третій копець оть Чехостова (АСД, I, 51, 1546).
Нарой дзёрзкасць: розмножалосд шемранне н нарон н крнкь (Скар. КЛ, 386).
Нарочннкь нарачны: бХдХт шбходнтн по оулнцн нарочннкы (36. 262, 92).
Нарубенье насяканне: дойлнду Матвею за нарубене выводу за день далн осмак. двадцать (НЮМ, III, 164, 1685).
Наруганье абраза, знявага'. нар^гане н поннжене wm свонх терыгЬлн (36. 82, 11).
Наругачь той, хто здзекуецца, абражае, зневажае'. wm насм'Ьвцшвь н HapS’ranwBb д’іднцтво свое ратуй (Каліст, II, 3116).
Наруквнцы гл. нараквнцы.
Наручннкь паручыцель: не за свон злостн, але іако наручннкь за чужіе т’крп'Ьль (Будны, 129).
Наручь засцерагальны даспех для рукі: Трышань почаль кластн левую наруч на правую руку, а правую на л'Ьвую (Трыст., 109).
Нарушенье (нарушенне) парушэнне: вь томь прнвнльямь земскнмь нарушенья не д'Ьялося (АЗР, III, 53, 1554); нар^шеніе вшлностн црковншн (36. вып., 446).
Нарушнтель парушальнік: такового, яко нарушнтеля права посполнтого, каратн маемь (АЗР, IV, 2, 1588).
Нарысованье нарысаванне'. Начрыаніе, нлн напнсаніе: Нарысованье (Бяр., 90).
Нарыца свішч, падскурны нарыў (у каня): горелкн для коней, бо у нхь зь працы нарыца прыпала (НЮМ, VI, 88, 1689).
Нарядь гл. нарадь.
Наряженье гл. нараженье.
Насаднтель — той, хто насаджвае што-н:. насаднтелемь зась вннннцы... выбрал соб'й людь ізранлскій (Каліст, II, 75).
Насадка (носатка) -мера вадкіх рэчываў: оть колоды меду грошь, а за носатку меду два грошы (АЗР, I, 145, 1494); сь тыхь людей ндеть кь двору нашому кь Глушнцы м'Ьра жнта н насадка пнва (КЗ, 713, 1498).
Насадь падоўжны брусу возе: за направу колясь параконныхь, тройню новую н насадь новый далн золотый (НЮМ, III, 115, 1685).
Насажеванье (насажованье) — насаджванне: за насажеване секеры новое на топоршце... далн (ЙЮМ, X, 84, 1695); за насажоване двохь рыдловь на дерево далн (там жа, 102).
Насаженье параджэнне: д\а стго есте насажен5е (Апакр., 1856).
Насеканье насяканне'. за насекане пллкл зь нашое новое сталн Якову на Карплловце далн (НЮМ, X, 151, 1695).
Населнца аселіца, ваколіца: подаль... фольварковь л сель, меновлте Струньнл зь населлцамл л зо вслмл прллеглостямл (АСД, I, 169, 1588).
Населнлкь -мясцовы жыхар'. Тоземець: Населнлкь, обыватель (Бяр., 171).
Насенье 1) семя'. зродлть землА зеліе земное н даваючое наскнье (Хран., 26); 2) насенне: редкл* сежл бо насенА іарнаго кажды' мало мель (Барк., 167); 3) сперма: м^ж который терплть нас4ньА плыненье нечнстый бйе (Хран., 120); 4) род: колн которы5 жлд ^мерль бед пото.мства, теды брат... повлнен племіа албо нас£«е воскреслтл (Бельск., 1646); 5) перан. пачатак. чаго-н:. пыха есть злымь наскнем3 зневаже«А (Каліст, I, 4).
Насердіша злосць: то д'Ьлаете млмо правду, по нас'Ьрдлц'Ь (АЗР, IV, 497, 1615).
Насеянне (насеенье) тое, што пасеяна: мнл соб'і лх іако cad, а товарь лх іако насеіаніе (Арыст., 164); гЬма репное оурожаеть голов^ л соушлть насеенье (там жа, 211).
Наснлнлкь гвалтаўнік'. не будл ж5 докучал лмь іако насллнпкь (Скар. КВ, 42).
Наснлованле прыцясненнв'. отступнлцы... члнллл веллкое наснлованіе людемь убоглмь (АЗР, IV, 220, 1605).
Наслловнлкь -тое, што і насллннкь: ВДдлтел: Наслловнлк (Бяр., 99).
Насллье (наснлле) 1) насілле: наслллемь л мукамп лспытаемо его (Скар. ПБ, 5); 2) уціск'. ослобожаемь тое м’Ьсто влленское ото всего права л насллья (СДГВ, 5, 1432).
Наснльство (наснлство) тое, што і насллье^ 1 знач.: тьш вслмь веллкое насллство... члнллл (Барк., 1706); 2) тое, што і наснлье ў 2 знач.: колонтаіа wtb вшелгакпхь наслльствь... снмь ллстомь нашымь кглеЧуемь (КЛС, 6, 1596).
Наскокь раптоўны напад: Прллогь: Наскок5, чата, впадаючаА безь в’кстл (Бяр., 215).
Наслаженне (наслажденне) асалода: рад^лсА... масллчна доброплодна наслаж’кнпіа (Чэцця, 696); Свобода: Воллость, свебодность, наслажденіе (Бяр., 143).
Насланье прысланне (для нападзення)'. справа... w насланье на лменье его, w зблтье л w сажанье до везенья (КСД, 1076, 1522).
Наследле 1) спадчына: даль же лмь ест отець нх наследле (Скар. КІ, 51); 2) атрыманнеў спадчыну: w насл'Ьділ в’кчных блгь без престанл гсда Бга просллл (Мак., 96).
Наследннкь 1) наследнік: тое селыіо не тяглое... а наследнлка кь нему нлкого неть (КЗ, 552, 1494); 2) паслядоўнік: а твоел срокгостл л WKpl/тенства насл'Ьднлко.м не б^д^ (Бельск., 3806); 3) парода паляўнічых сабак: за наследнлка л за набрешьнлка... шест рубле5 (Ст. 1566 I, 96).
Наследнлца паслядоўнігіа: wdna его наследнлца бгу дорог^ свою порЛлла (36. 752,33).
Наследннцство (наследнлчество) права на наследаванне: адамь л евга... выверженл былл насл'Ьднлчества ралског (Чэцця, 329); о рлмскомь еплскопств'Ь л насл'Ьднлцстве Петровомь зм'Ьнкл не члнлть (АЗР, IV, 231, 1605).
Наследованье наследаванне: запалллсіа горіаче до насл'Ьдованіа продковь (Біблія, 108).
Наследовннкь 1) тое, што і наследннкь v 2 знач.: жывота л uhow его насл’Ьдовнпкамл быт хот'Ьлл (36. 752, 4856); 2) праследавацель: застановіаллсга... поблвшл непрліателл насл'Ьдовнлкл свол (Біблія, 586).
Наследовнлца (наслядовннца) — тое, што і наследннца: нерозд'Ьлною его была наслАдовнлцею (Карп., 456); оуставлчне его была насл’Ьдовнлцою (Каліст, II, 211).
Наследовца (наслядовца) 1) тое, што і наследнлкьу 1 знач.: wtcz/ его... насл'Ьдовцою сволл/ л д'йдлчо.л маеотностл спод'квал м’ктл (36. 107, 1976); 2) тое, што і наследнлкьу 2 знач:. арланское наЛ'н насліадовцою л адбронцою зосталь (Пралог, 634).