Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Адамашка (одамашка, одомашка) адамашксг. мнтрополнту 15 локоть адамашькн (КЗ, 200, 1480); чомлать мой снній зь колнеромь одамашкн бурнатное (АСД, VI, 14, 1522); летннкь одомашкн чорной новый (АВК, XVII, 241, 1540).
Адамашокь (адамасокь, едамашокь, одамашокь)->яое, што і адамашка: вь скрыню адамашокь мо5 вложнла (КСД, 1011, 1518); послалн ему зь скарбу господарского одамашокь на шату (Арх. ЮЗР, VIII-5, 153, 1564); стула едамашку б'Ьлого (АВК, XIV, 437, 1592); орнать адамаску зеленого (АВК, VIII, 483, 1599).
Адвенть калядны пост: nped адвенто.м то розмышлгане которое ест на кд неделю по светках положоно (36. 255, 1246).
Адверсарь праціўнік, апаненпг. ваша мнлость вь духовныхь правахь нашнхь головный адверсарь, а не судья (АВК, VIII, 49, 1601).
Адгеренть памочнік: м’кль напольннтн тые мФсягца, з которнхь выпаль люцнпер з адгерентамн свонмн (36. 259, 5056).
Адднтаменть дадатак'. у того адднтаменту прнпнсаного подплсь (АВК, IV, 137, 1676).
Адмнннстраторь кіраўнік, загадчык'. лнсты от пна адмнннстратора вснх мыт велнкого кнзства Лнтовского показоваль (АВК, XXXI, 287, 1599).
Адмнннстрацня кіраўніцтва'. вь адмнн’Ьстрацнн стыхь Сакраментовь бываеть црквн бжой пожнтокь (36. вып., 616).
Адмнннстрованье кіраванне: клатвэ йдалі/чаеть іереА... wm адм'Ьн’ЬстрованА сакраментовь стыхь (36. вып., 616).
Адннкь — грэшнік, які пасля смерці павінен трапіць у пекла: члкь блі'длт wm пУгн розіхмного вь зборнтн аднмковь «шочянеть (36. 262, 104).
Адовннкь тое, што і аднякь: лзбавлті та wm жоны ч^жое... нж схлллла кь смертл домь свол н кь адовнлкомь следы свол (36. 262, 936).
Адь пекла'. кажють гако адь ест8вь средлне землн (Будны, 1336).
Адютанть ад'ютант'. куп. мяса для п. адютанта (ІІЮМ, XIX, 29, 1711).
Аенть (аленть) агент, павераны: аенть княжатн его мллостл пань Станлславь Шлшка ставлль заступцу (АВК, I, 331, 1666); пану Млхайлу Солоніевскому, аіентовл нашего мяста (НЮМ, XIV, 17, 1700).
Аерь паветра: свеіценыіа кнлгл вознесоутсА на аере на юболоцех (Чэцця, 3746).
Азарь капытнік'. звыклл грекове до олнвы л балсамй” прлкладатл... бобкл, азарь, мацерь, теребннть (36. вып., 16).
Азбука 1) алфавіт: держать азбоукоу албо ішсмо калдейске (Валх., 785); 2) літара'. туть лнше одною азбукою, a no нашому лнтерою онь помылнлся (АЗР, V, 32, 1637).
Азбучннкь буквар: Б#:кварФ: азб^чнпкн (Бяр., 9).
Академнкь студэнт езуіцкай навучальнай установы: академлкь Внленскій сесь ллсть... подаль (АВК, VIII, 600, 1685).
Академня 1) старажытнагрэчаская філасофская школа: Костантлн... назбнрал до whom академлл предн^шле фнлософы (Бельск., 2696); 2) езуіцкая навучальная ўстанова: жаловалн панове студенцл академіей колеіумь Впленского (АВК, VIII, 498, 1608).
Акафнсть (окафенсть) акафіст'. ока^енсть мають петл Пречлстой Богоматер'Ь (РПП, 323, 1502); мають тые попы... акафлсть Пречнстой Господнл сполнятл (АВК, VII, 7, 1526).
Аквавнта (оковнта) ачышчаная гарэлка: горелкл л оковлты зь кабаку (ЙЮМ, I, 299, 1682); водкн аквавнты 5 гарн. (НЮМ, XXV, 20, 1714).
Акгнусокь крыжык з фігурай ягняці: акгнусокь сребрный (АВК, XXXIV, 200,1661).
Акннфь (накннть, ііакннфть, накннфь, някннфь, якннфь) \)яхант\ вндФль тежь артнереіа... зь лаклнтовь прлшхандожоного (Алекс., 10); побрал много золота, л сребра, л гаклнфу (Кн. Мак., 55); 2) сіні шоўк\ злучоны петллчкл зь лаклнфтУ (Біблія, 141); прлвіажешь ел шнуромь зь аклн^^ (там жа, 145); плсмо стое зове піаклнфь nS'pnS'pa (Бельск., 496); оучлнлш тежь рлзУ.. з іакгнф^ (Хран., 1056).
Акнянь гл. окнянь.
Аколнть (акколнть) касцельны прыслужнік: в церквл божеы сЛь аколлтове іако whh которіл ліампы засв’Ьчалл (Выкл., 536); мають акколптовь на посвяіценіе до нась еплскопа прнсылатл (АЗР, V, 198, 1684).
Акравокь (окравокь) абрэзак\ ножлцы, акравкл муравского сукна (АВК, XXXIX, 79, 1578); Адамь поведа ест ^члненье альбо сотворенье божое, а евьга есть часть албо WKpaBOKb Хтлнокь створенА (Унія, 12).
Акрнда (акрыда) род ядомай саранчы: едаль акрлды л медь лесный (Каліст, II, 2756); кормлА Кйаннова была акрыды, або пр^жіе (там жа, 278).
Акроманцыя навука аб спосабах даваць атруту. чытаючіл кнлгл Чарод'ЬйскІА... w Акроманцыл, то есть w способахь данА тр^тлзны... впадають в5 клатв^ (36. вып., 1286).
Аксакутарь гл. екзекуторь.
Аксамнть (ексамнть, оксамнть, яксамлть) аксаміт: шуба соболья, волочоная аксамнтомь (АЗР, I, 109, 1486); еваньгелле вь четвертку слнямь шксамлтомь крыто (КСД, 872, 1516); узяль... шлейку якьсамлту чорного (АВК, XXXIX, 75,1578); сЬдло ексамлту чорного (АВК, XIV, 437, 1592).
Актнкацня гл. актыкацыя.
Акторать судовы іск: паней Варваре акьторать не можеть быть прлсужоный (ЙЮМ, X, 287, 1656).
Акторка ісціцаг акьторька в то5 справе ее мллость кйжна зотвгеА... была wjb вась до права прнволывана (КЛС, 193, 1598).
Акторство права на скаргу ў суд: сторона позваная акьторьства вь той справе урадовл не прызнаваеть (АВК, XVIII, 208, 1607).
Акторь (окторь) ісцей: в той справе актором быт нпкого не бачу (АВК, XXX, 264, 1604); отець мнтрополнта жалоблнвую ей мллость... не будучн належнымь окторомь, турбуеть, позываеть (АВК, IX, 46, 1671).
Акть 1) адзінкавае дзеянне, учынак: намне5шого акту нетерпллвостл нлколл не показала (36. 255, 3426); 2) цырымонія: быль запрошоным на акт веселны (АВК, XXXI, 408, 1669); 3) афіцыйны дакумент: выплсавшл акть подь печатьмл нашлмл (АСД, I, 36, 1536); 4)jwh. актавая кніга'. конець тому дел^ вчлнлль л вь актахь заплсатл велель (КСД, 750, 1511).
Актыкацыя (актлкацля) афармленне канцылярскай дакументагіыі: актыкацыя атестацыл комлсарскіей (НЮМ, I, 366, 1625); золотыхь трлдцать тому пану Яну дошло на актлкацлю справь (НЮМ, II, 132, 1684).
Актыкованье (актлкованье) — уяясенне дакумента ў актавую кнігу. ку актыкованью до кнлгь подаль ллсть (АСД, VI, 16, 1516); ку актлкованью до кнлгь подаль выплсь сь кнлгь (АВК, III, 41, 1607).
Акцеспя прыбытак, прырост: сполечность 3s рлл/склмь костело.м жадной бы в той м’Ьре акцесіл не оучлнлла (Апакр., 2036).
Акцесорыя неканчатковае рашэнне справы на судзе: апеляцьш мы судь не допустллл яко вь сентенцыл акцесорыл (АСД, I, 302, 1638).
Акцесь -удзелу чым-н.: он... чынечы собе яковыс змысленый акцес, помовлл (НЮМ, XXVI, 185, 1667).
Акцля (акцея, акцыя) судовы працэс; дзеянне: на перво5 акцтЬл стыл ютпцл мовлт почалл w ново.м еретацтв# (Бельск., 344); то не есть крлмлнальная акція, бо не на горачомь учянку (АВК, V, 23, 1661); о сукьцесыю л права... влевькл тая акьцыя точыть (АВК, XXXI, 461, 1681).
Акцыза акцыз'. выпяс с кнлг... оплсаня в нем унлверсалу короля его млстл на акцызу л табаку служачого (АВК, XXXIV, 167, 1660).
Алавастрь гл. алябастрь.
Аламь наплечнік, палярына: кафтань, бархать зелень рыть, кружево л аламы нлзаны (АЗР, IV, 404, 1610).
Алба гл. альба.
Алевастрь гл. алябастрь.
Алей гл. олей.
Алекгацыя (алекгацея, олекгацыя) — прывядзенне довадаў: мы, урядь, выслухавшы зь обеюхь сторонь олекгацыл, пыталлсмо сторонь (НЮМ, VII, 392, 1588); тые алекгацел правы чужоземсклмл на помочь птл не могуть (АВК, XX, 67, 1591); таіа алекгацыя гако протлвна npasV л звычае.м на сторон^ цдаложона бытл маеть (ККСС, 86, 1615).
Алекть гл. електь.
Алекцыя гл. елекцля.
Алемблкь (олембнкь) апарат для перагонкі вадкасцей: алемблкл два сь трубамл (АСД, III, 84, 1617); олемблкь зь шапкою л з трубою (НЮМ, XXV, 175, 1637).
Алефбеть тое, што і алфабеть: Далеть: страхь, або табллг/, слово д алефбет^ егрейског (Бяр., 265).
Алефь першая літара яўрэйскага алфавіта: тыл першіл wcMb вФршовь почлнаютсіа wm ллтерл Алефь (Выкл., 1456).
Алнкгованье прывядзенне довадаў: алнкговане местца не мает (АВК, XXX, 36, 1589).
Алнлуйя (аллнлуйя) алілуя: зачалел/ пФснь спфватл... аллллуіа прлпфваючд (Дыяр., 150); алллу8іа безперестадк^ спевана (36. 107, 1166).
Алкамфорь камфорнае дрэва: ппші/т w шдномь деревл, которое называютм алкамьфор, с которого waes плын^чн5 такйо влас/лносте мае»? (36. 259,276).
Алканье жаданне: наплсано есть все твое алканА (Каз. Кір., 1556).
Алкерь гл. алькерь.
Алклонь (галкнонь) зімародак: салАмандрФ жлрь, огонь, вода галкіцін^ (Мак., 85); алкійжь морскій птахь гн'Ьздо роблть прн морл на самомь necKS' (Хран., 7).
Алкорань (алкоронь, олкаронь) Каран'. тое ночл сподеваютсіа взіаот кнлгл wm бга шлкарон (Наб. тур., 206); вмеюте члтатл алкорон (там жа, 206); турецкого алкорану не учллся (АЗР, VI, 209, 1605).
Алмазь алмаз'. Адаманть: діаменть, або твердый, нейклтьш алмаз (Бяр., 224).
Алморь стол перад алтаром у яўрэйскім храме: в с^боту вшедшы жыдове до божнлц8* тФло WHoe заблтое на алморе роспіалп (36. 752, 274).
Алое (алоесь) альяс: алое лсь янымл мастАмя дал на погребеніе (Валх., 61); шаты твол всФ naxH^m мяра л алоес л каслею (Пс. XVII, 23).
Алтарыя (алтарля) касцельнае кіраўніцтва пры пэўным алтары: деліа/мсіа л ЙітЙіЙотя кгрі/нтамл л подданымл алтарьг костела пробоства шшменского (ККСС, 236, 1618); оу грековь зась н P^cm... немаш8 внкарійствь, анл алтарій (36. вып., 586).
Алтарь (олтарь) алтар: в црквн хрстІАяско5 в олтарл престол (Каз. Кір., 826); за ублранье алтаря... далл асм. ві (НЮМ, I, 106, 1680).
Алтынь (олтынь) алтын: патьсоть альтынь денегь узяль (КЗ, 361, 1484); у него занял олтын двадцат (АВК, XXXIX, 562, 1579).
Алфабеть алфавіт: Б^ква: азб^ка, алфабеть, албо абецадло (Бяр., 9).
Алфавнтарь буквар: алфавлтарь з той грамматікл вычерпненый... до выучен’А поведаль нехай б^деть (Сматр. Гр., 6).
Алчба абмежаванне ў ежы, пост: альчба оубо есть крылФ млстнл (Чэцця, 3076).
Альба (алба) белая рыза ксяндза: стула одна н альба злотокглавова (АВК, XIV, 437, 1592); албы двФ полотна коленского (АСД, VIII, 176, 1601).
Альжбанть. альзбань гл. галзбанть.
Алькерь (алкерь) веранда: алкер прекгродзоны, в тым алкеру окон две (ІА, 329, 1529); впадшл до алькера, замкнулпсе (АВК, XXVIII, 263, 1646).
Альмарня (армарля, олмарея) шафа, скрынка'. продаю каменлцу... co вслмл склепы... альмаріямн (АСД, III, 26, 1568); шдаворыл й>дну йшмарею где стоіалп добрые плтьа (Трыст, 11); до тыхь кнлгь нлхто не ходлл... поховано пх было... до золотой а/жарлл (Бельск., 1906).
Альтарлста (альтарыста, олтарпста, ольтарлста) ксёндз, які выконвае абавязкі пры пэўным алтарьг. справа Мартлн^ Вековдч^ л тешн его зь шлтарлстою (КСД, 1170, 1516); прллегала гранлца тая остаточная до перворечоное землл князя Станлслава ольтарлсты (АВК, XIII, 285,1560); вь справФ... пана Млколая Лесковского сь княземь альтарлстою (АВК, II, 305, 1609); домавгалсе кнгаз архлдыаконь з ^моцованы.н альтарысты своег (ККСС, 2326, 1618).