Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Апрегенсля -уласнасць: маетность Зуловь вь апрегенсію свою загорнувшл... сь тое маетностл фруктлфлковаль (АВК, XV, 516, 1686).
Апрель (апрііль, апрыль) красавік: плсань у Вллнл апрлля вь 13 день (АЗР, I, 67, 1450); апрыль семы день (АСД, II, 5, 1500); месеца апреля двадцатого дня (АВК, II, 4, 1508).
Апробата пацвярджэнне'. другіл апробаты оного... ферованые декрета... знослмь п касуемь (АВК, XV, 406, 1679).
Апробацля (аппробацля) адабрэннв'. угода сталася до апробаціл (АЗР, IV, 244, 1603); лпсть угодллвый весполь зь аппробаціею ку актлкованыо поданый (АВК, V, 39, 1666).
Апсурдь абсурд: апсоурда, то есть роз^меньА некгречные a ем8" подобно несмачные на томь са его плсмф ф^пдоують (Апакр., 65).
Аптека (аптыка, обтека) 1) аптэка: Хранлтельнлца: аптыка (Бяр., 187); водка вь аптек± (ЙЮМ, XXV, 32, 1714); 2) лякарства: много незллчоныхь немоче5 людскпхь не зелемь анл юбтекамл... але хсвою р^кою л ч^дамн лечллл (36. 752, 1506).
Аптекарка аптэкарка: дочкл тежь вашл ^чпня/м собФ аптекаркл л кухаркн л пекаркл (Біблія, 311).
Аптекарь (абтекарь, аптыкарь) аптэкар'. оный абтекарь... сознаваль (Пін., 123, 1561); гр’ЬшАть... лФкарл, аптыкарл л барблрл, которіл... лФкарство дають шкодллвое (Будны, 766); оповедалл... на пана Якуба Яблька аптекара (АВК, XX, 167,1601).
Апэлецыя гл. апеляцыя.
Арабчлкь (аравчлкь) тое, што і арабь: аравчлцы оіславллл т^ю реч межл собою (Бельск., 232); сынове зас Регмовы с хаба wm которого арабчнкове (Выкл., 106).
Арабь (аравь, арапь) араб: й’чыншіь головою... шрьмАномь л арабомь (Бер. саб., 41); w еглптАнехь тежь арапехь п кппрійчлках члтаемо (Апакр., 134); wm савы почаллсіа аравове (Стрыйк., 4176).
Аравлтннь (аравлть) тое, што і арабь: аравлтлн з гостлны... ед^чы юбачыл імсла самопас ходіачог (36. 752, 5856); аравлт взіаль сіценнлка л вел стлнатл (36. 81, 1846).
Арамать гл. аромать.
Арапнлкьгл. гарапнлкь.
Арацыя гл. орацля.
Арблторь трацейскі суддзя: об'Ьдв'Ь стороны нась помененыхь судей згодне обралл соб’Ь полюбовныхь арблтровь (АСД, VI, 158, 1645).
Арва гл. арфа.
Арванкуль гл. карванкуль.
Аргань гл. органь.
Арглшь (орглшь) 1) абоз з таварам'. арглшь тымл разы прлшоль до Кіева (АЗР, II, 1, 1506); 2) пошліна ад абозу з таварам: тоть орглшь переплсаль (АЮЗР, II, 120, 1508).
Аргументь гл. аркгументь.
Ареанлнь гл. арлянлнь.
Ареапогь гл. ареопагь.
Аренда (аранда, оранда, оренда) 1) арэнда: аренда мыта л под^лсного (ККК, 34, 1482); аранды пожлтковь нашлхь (СДГВ, 122, 1560); 2) арэндная плата: шракдй” HUIS’ no

которсш мы ему тое мыто продалн ему ютдал (КМС, 1426, 1516); одебралн за домь мескій Лазерковскій оренды... золотыхь сорокь (ЙЮМ, IV, 15, 1686).
Арендарка арандатарка'. прншла до црквн боркулабовское дочка жлдовкн марнКімкн арендаркн боркулабовское (Барк., 1566).
Арендарь (арандарь, арондарь, орандарь, орендарь, рандарь, рендарь) арандатар: быломь по потребахь свонхь в дому... орендара (АВК, XXII, 189, 1565); зосталн есмо внннн... орандару корчомь (ЙЮМ, XXXII, 20, 1578); мел якую трудность мет от арондаров (АВК, XXXIX, 344, 1579); внделом... на Лазару арандару рану на руце (АВК, XXXVI, 2, 1582); на ces чась арендара економнн городенское не было (ККСС, 127, 1615); рендары жебы заразь той млннь нмь попустнлн, ежелн оный вь аренд'Ь (АЗР, V, 89, 1653); набраль горелкн... оть рандара кабачного (ЙЮМ, IV, 71, 1686).
Арендаторь тое, што і арендарь: быломь вь справ’Ь м'кіцаннна Берестейского пана ІЦасного Яновнча арендатора (АВК, VI, 10, 1589).
Арендованье арандаванне'. лнст даньш томулс Авраму на арендоване корчом полоцкнх (ПГ, III, 42, 1509).
Ареопагнть (ареопагнта) член арэанага: арейтагнтове н атенненчнкове такнл на горло шсЙкалн (36. 259, 347); на^чытел был стого дйшннснй. ареюпагнты (36. 752, 425).
Ареопагь (ареапогь) арэапаг'. был то арешпаг м*Ьстце сйо« (Бельск., 210); в ареапогУ то есть в сннод'Ь н рад'Ь старшыхь шповедал (36. 752, 446).
Аресть гл. арешть.
Аретнсь каштоўны камень: камен аретнс которн’ разь запалены5 анн водою анн в'Ьтромь згаснтнсА не может (36. 259, 611-6116).
Арешокь нарасць налісцях дуба: купнлн... арешковь на черннла (ЙЮМ, I, 93, 1680).
Арештованье арыштаванне: за тымь арештованемь на ярмарку по достатку товару продать не могь (ЙЮМ, VII, 355, 1584).
Арешть (аресть) арышт: аресть свой даль до кннгь запнсатн (ЙЮМ, XXXII, 33, 1578); ходнлн панове манстратовые... на школу жыдовскую арешть закладать (ЙЮМ, VI, 95,1689).
Арнстолнохня кірказон: звыклн грекове до олнвы н балсам^ прякладатн... цытварь, ннЙіа, арнстоліохІА, алоесь (36. вып., 16).
Арнтметнка арыфметыка: любо лн тн ест Ліетн арнтметнк^, еже вократце а неомыл8не счнтатн ^члть (Скар. КБ, 3).
Арнянннь (ареанннь, арнанннь, аррнанннь, арыянмнь) арыянін'. спросные кацерн... арріане соут везваны (Валх., 846); волнмо до арніановь до новокрегценцовь ^датнсА (Унія, 46); тамь арыАнн новохрыценьцы н нньшые геретыкн былн (Бер. саб., 16); кровь правднвых Хрнстіань за подУшеньемь аріанцівь пролнвал (Апакр., 57); ареанов н маннхейтвь потварствол/ такь сіа брыднл (36. 752, 4866).
Арнянка арыянка: цесара заходнег матмка арнійнка (Бельск., 291).
Арнянство (арыянство) арыянства: до новохрыценьства арыАнства... ^дава/мсе не бонте (Бер. саб., 13); межн так дрогнмн каменчнкн жнвымн в'Ьрн стон шпетное арнганство промешклваеш (Бельск., 2976).
Арка (арха) 1) ківот: ^чннншь арк^, to ест KHWm або скрнніа (Бельск., 496); 2) каўчэг: оу той змлн есть гора на которей по потопе арха ноева стала (Валх., 806).
Аркабузь (аркгабузь, гаркабузь, горкабузь) аркебуза: маеть онь на кождый рокь до замьку робнтн... по два горкабузы (Пін., 78, 1550); згннуло з дому его нз светлнцы аркабузы трн (АВК, XXI, 85, 1555); Таруса н тоть Ахметь... у дворе з аркгабузамн стоять (АВК, XXI, 276, 1558); на немь панцерь, шншакь, шабля, кончерь, гаркабузь (АСД, IV, 215, 1567).
Аркгонауть (аркгонавть) арганаўт: наОехалн а/жгонавты взіалн ю (Бельск., 79); в tos кранн’Ь аркгонаЙ’ове... юсады свон ^кгрунтовалн (Стрыйк., 4186-419).
Аркгументь (аргументь, аркгумэнть) аргумент: всФ сл^хают вдАчне аркг^ментов (Каз. Кір., 1006); взіал аркг^мэнть саломона ц> своволныл/ младенцу (Еўл., 47); тіалскш/ то на геретнкн аргй’менть (Выкл., 586).
Аркншь гл. оркншь.
Аркушь ліст паперы, бляхі: за такн5 выплсь, што б^деть на арькушу гроше5 дванадцать (Ст. 1588, 131); за трл аркушы жестп... золот. одлнь (ЙЮМ, I, 173, 1681).
Армарня гл. альмарля.
Армата (гармата, ормата) 1) гармата: всюда по мФстахь бнто зь гармать (АЮЗР, II, 112, 1494); 2) зброя'. з орматою во’не належачою ездііль (KJIC, 119, 1597); 3) армада: прлготовлл арматі/ веллк^ю з тлсіачю албо болшел кораблей (Стрыйк., 4576).
Арменка армянка: взіал за жон^ марлю арменк^ (Бельск., 3576).
Армянннь (арменлнь, орменннь, ормянннь) армянін: жаловаль намь шрменлнь (КСД, 635, 1510); туть вь Влльнл ормяне, н'Ьмцы, волохл л нныхь народовь людл (АЗР, III, 127, 1563); алсйандер звлтгажлвшл армены ворочалсе (Алекс., 74); послал его до арміанов (Пралог, 486).
Аромать (арамать) пахучае рэчыва: наберл собФ... араматн полтретіаста (Бельск., 51); млро... з балсамомь л лньшлмл ароматамл воннымл змФшаное бываеть (Навука, 28).
Аронатлка арнаментальнае пісьмо: w которых аполлнус в5 влршах арюнатлкою пншет по грецк# (Стрыйк., 423).
Арондарь гл. арендарь.
Аррланлньгл арлянлнь
Артлрля артэрыя: Жлллц'к: маленкіл жллкл албо артлріл (Бяр., 44).
Артыкуль (артлкуль) — 1) артыкул, параграф-. мы казалл стат^ть правь плсаныхь штьворлтл л того артыкйіа смотретл (КВЗС, 28, 1537); 2) догма, догмат: то не есть артлкоуль в’Ьры (Апакр., 486).
Арфа (арва, архва, гарфа) арфа\ Йлышлте звукь... прегуднлцл л гарфы (Скар. ДП, 106); взал арь^чу л настролль, н почаль нгратн (Трыст., 24); на архвахь нгралн (36. 255, 2256); Ій>вал той быль оцемь нграючнхь на арвахь (Хран., 13).
Арфнста арфіст: Г^дец5: арфіста, цнтаріста (Бяр., 32).
Арха гл. арка.
Архангель (арханьель) архангел: іссь... даваючн его арханьелоу мнханловн оувел нхь оу pan (Пак. Хр., 27); архлнгел дьіавола поразнл (36. 261, 206).
Архетнпь (архнтнпь) арыгінал: патріарсн архетнпы орінналы послалн (Апакр., 1386); Архітгпь: началный w6pa3s, на архітгя wnxojiwn (Бяр., 238).
Архнбунтовннкь галоўны бунтаўшчык: прнсталн до ханана архнбунтовннка (Бельск., 2236).
Архнднецезыя мітраполія: заховаль вь своей діецезын, что захов^етсА вь архндіецезын (36. вып., 67).
Архндьяконство (архнднаконство) сан архідыякашх. Фешфял... был зложоны5 зь архндыаконства (36. 255, 3616); оурлдь архідіаконства есть рызнгЬц8’ епспк8'ю ховатн (36. вып., 726).
Архндьяконь (архнднаконь, архндмяконь. архндьяконь, архпдыаконь) архідыякан: архідьяконь Варшавскій (КПД, 375, 1565); папезство продал іановн архндыаконовн (Бельск., 395); протнвь каменнцы... архндыакона н каноннка (АВК, XX, 303, 1631); церковь светого мученнка архндіакона Стефана (АВК, I, 71, 1634); з ты.х словь архндніаконь скр^шллсіа (36. 107, 666).
Архндьякь старшы дзяк: цібыавіаль передь намн архндыакь настагатель манастыріа Лаврншовского (КСД, 1499, 1520).
Архлеплскопство 1) тое, што і архпеплскопья ў 1 знач.: покладаль передь намл выплсь сь кнлгь справь духовныхь архіеплскопьства полоцкого (НЮМ, VIII, 325, 1614); 2) тое, што і архнеплскопья ў 2 знач.: за архлеплскопьства Нонлслфора... прлшлл перед нас гражане места Влленьского (СДГВ, 6, 1588).
Архлеплскопь (архлеплскупь) архіепіскап: жаловаль архлеплскопь его млсть семлшнь владыка полоцькл5 (КВЗС, 39, 1538); жаловала намь боярыня наша... на архіеплскупа владыку Полоцкого (АЗР, III, 2, 1545).
Архлеплскопья (архлепнскопля) 1) епархія архіепіскапа: вь своей архіеплскопьл оные достоенства... отблралл (КПД, 491,1568); 2) сан архіепіскапа: патріаршество, мнтрополіа, ллл архлеплскопІА, есть лн члномь црковнымь (36. вып., 536).
Архлерей архірэй'. повелл его до архлерега каліа^ы (36. 259, 636).
Архперейство сан, пасада архірэя: почадаку архлере®ства своего фй’ньдамент вызнаніа вФрл стой заложнл (Пралог, 512).
Архлкнязь (архнкняжа) вялікі князь: Фердпнанда архлкняжаты Ракуского (АЗР, II, 312, 1533); онь хочеть слатл пословь або посланцовь сволхь до... архлкнязя (там жа, 323).
Архлмандрнтство (архнмандрнцтво, архнмандрытство, архлмандрыцство, архнмандрыцтво) 1) тое, што і архлмандрлтья ў 1 знач.: архлмандрытство Лаврашовское вь вольномь шафунку нашомь господарскомь зостало (АЗР, IV, 241, 1601); архлмандрыцтво меньское на сесь чась у вольномь шафунку нашомь есть (АЮЗР, II, 29, 1603); добра... арьхнманьдрыг/ствй’ манастыра печерьского клевског здавьна належачые (ККСС, 2, 1615); 2) тое, што і архлмандрлтья ў 2 знач.: еплскопства, архлмандрлтства, мгуменства л увесь стань духовный (АВК, II, 13, 1589); на архлмандрлцтвФ одержатлсе не могь (АСД, IV, 88, 1616).