Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Банята (банлть) асоба, асуджаная на выгнанне з краіны: банлтамп лхь быть узнаваемь (Арх. ЮЗР, VIII-5, 418, 1614); баннтове б^я^т выволаные з панства (36. 259, 280).
Банлцьія (банлцея, банлцяя, банннцыя) — прыгавор да выгнання з краіны: банняцыя на того человФка (АЗР, IV, 93, 1595); по вынесенью на него баннцыл кра*чы!... вь домь cbos лмь прыбытя казаль (КЛС, 376, 1596); прнточллася справа... о неправный всказь
вь отосланю его отца Годклнского на баннцею (АВК, I, 172, 1615); перевод права л банлцлга вь нестаню ег ctfm юдержаны (КАР, 9, 1646).
Банка 1) слоік: банку новую зробллл вь дорогу кгарца у полтора (ЙЮМ, I, 22,1679); 2) банька: банкамл кровь пЛцаю (Бяр., 213); 3) пузыр паветра на паверхні вады: мКдрсг/ некоторы5 жывоть человечы5 баккамь которые се в доэ/сіць чыніа/n на воде прыровнываеть (36. 255,4266); 4) кольца, якім замацоўваецца каса на касільне: купллл... банку на косу для кошення травы (ЙЮМ, XVIII, 55, 1710).
Банкеть (банкэть) банкет: банкэт велкл5 вэ дне л в ноцы з танцамл члнено (Еўл., 21); казал потомь в палацах ш^мьных банк'Ьть справлтл (36. 259, 1196).
Бань саноўнік у сярэдневяковых паўднёваславянскіх краінах: трыіцан... зблл быль ПАтянадца/м влтезем пасаных л ц>смлаЭцат бановь (Трыст., 127).
Баня 1) вялікая гліняная, шкляная або металічная пасудзіна: котелкн ведровые тры, баня одна (АВК, XXXVI, 58, 1582); 2) лазня: bs whbix банГДх полно ест люд^ нагог (Стрыйк., 436).
Баравлкь гл. боровлкь.
Бараймь гл. байрамь.
Барановшлна падатак за авечкагадоўлю: зь яловлчіцлною, зь вепровіцлною, з барановшлною (ЙЮМ, XXIII, 503, 1642).
Баранокь (боранокь)1 1) баранчык: нехай бійем баранок самег/ (Бельск., 44); 2) баранок: клтллкь чорный сукняный, баранкл подшлтый (АВК, XXI, 194, 1556); 3) сімвалічнае найменне Ісуса Хрыста: боранка л сна бжьего люд# жлдовскомоу пальцелг оуказал (Пак. Хр., 276). 0 Баранокь веллкоденный (велконочный) -ягнёяк велікодная ахвяра.
Баранокь2 тое, што і абаранокь: плроговь шесть, баранков"ь вязка (ІІЮМ, II, 19, 1683).
Бараночекь памянш. ад баранокь1: двдь роздлраль лвы медведл іако бараночкл іакле (36. 259, 602).
Барань (борань)' -1) баран: овець старых десять, боран одлн (АВК, XXXVI, 21,1582); 2) сімвалічнае найменне Ісуса Хрыста: того жь крстлтель назва.ть л агньцом’нлп бараном8, которьш на себ'Ь взаль гр'Ьхн всего свФта (Будны, 1626).
Барань2 1) таран: макмл ты.м барано.м... ^р розблватл (Бельск., 218); 2) капар'. наймовалл до роботы тесать л убнвать бараномь тыхь палей на озере (НЮМ, IV, 231, 1686).
Барарннокь падарунак'. не будучн ннякнмн барарннкамн нн от кого прееднаный... сознаваю (АВК, XXXI, 141, 1593).
Барбара тоўстая вяроўка: барбару купнлн до ратуша (НЮМ, VI, 44, 1689).
Барбарь тыран: вложте ему, барбаре, у труне н карбачь, нехай нась теперь бьеть (АВК, XVIII, 148, 1597).
Барберь гл. бальверь.
Барва 1) колер, афарбоўка'. коробька лектвароваіа, полна каменыа розньтхь барвь (КСД, 873,1516); 2) святочная вопратка: ліўрэя: на барву слугамь купллн сукна (ЙЮМ, I, 37, 1679).
Барверь гл. бальверь.
Барвлца кальчужная сетка ад гмлема да плячэй: панцырь, шеломець, поручп, бляхы, барвлца (АЗР, I, 137, 1494).
Барвлчка бялілыі Амал^енрог: Барвячкл рогь (Бяр., 228).
Барда гл. барта.
Бардамь від халоднай зброі'. бардамовь двадцать (ЙЮМ, II, 147, 1685).
Бардебушка від ружжа: ручнлцы дв±, одна аркабузь, а другая бардебушка (АВК, XXVI, 418, 1586).
Бардка гл. бартка.
Бардышь (бардлшь, бердышь) бярдыш: мель две раны, одну стреленую зь мушкету, а другую бардышомь тятую (ЙЮМ, IX, 337, 1638); прлспособлвьшл собе оружа хлопьского, бардлшовь, секлрл л клевь... дверы до лзбы л свлрна выламалл (ЙЮМ, XXVI, 274, 1662); тые бердышы далл на древо всажовать (ЙЮМ, III, 94, 1685).
Барлла (барнло, барнль, барыло) бочка; мера вадкіхрэчываў: чоповое оть всякого плтья даватл л платлтл мають... шацуючн на барлль (АЗР, III, 194, 1576); не вьзіал есл барыла з чотырма тысече5 лнтрь золота (36. 752, 5706); залжнЙть барлло л запечатав (36. 82, 4256); прлвезль барнл# велнк^ю полн^ю юллвы (Пралог, 6476).
Барллка (барнлко, барылка, борллка) памянш. ад барлла: барллка по грошей два (АВК, XIV, 508, 1594); борллк# золотую оувлд'кл (Жыц. св., 43); меду барылка (ЙЮМ, XIV, 85, 1700); далл слугамь на плрогл, за барллко бондарю (ЙЮМ, XVII, 7, 1710).
Барншнлкь гл. барышннкь.
Баркань невялікае фартыфіканыйнае збудаванне: Трубецклй под баркан л замок его кор. млстл Мстлславсклй з веллклм войском... подступлль (ЙЮМ, XXIV, 449, 1663).
Баркь (боркь) плячо: Йілксес... веллклмл моцьмл ба;жов сволх зверху тарчл протав горла ^нлкмена юкрутпне ранлл (Троя, 236); хто хочет з болота вытіагнй’т кого, м^сн мФ/й добрне боркл (36. 82, 157).
Барнадынь гл. бернадынь.
Барта (барда) бярдыш з кароткім дзяржаннем: меннл, лж мене бартою тято (АВК, XXXVI, 81, 1582); купллл у ческого сына йвана барду полскую (ЙЮМ, VII, 81, 1690).
Бартка (бардка) — памянш. ад барта: за десять бардокь для пляцовой... варты по золотому (ЙЮМ, X, 78, 1695); купллл бартокь для варты трыдцать одну (ЙЮМ, XII, 37, 1698).
Бархань (борхань) мультан: шубка влоская вллчая, барханомь крыта (АСД, IV, 230, 1569); жупан утерфлновый зеленый, белымь борханомь подшытый (ЙЮМ, XXXII, 57, 1578).
Бархатка вузкая стужка з аксаміту: воздухь зеленый вышлтый, бархатка (АСД, IV, 230, 1569).
Бархать аксаміт: жупнца бархату чорного (АВК, XVII, 416, 1558).
Баршь баршчэўнік: баршу плетенокь чотыре (ЙЮМ, I, 107, 1684).
Барыло гл. барлла.
Барылочка памянш. ад барллка: барылочку до олею... далн (ЙЮМ, XIII, 26, 1699).
Барышнлкь (барншнпкь, борпшнлкь, борышнлкь) сведка пры гандлёвай здзелцы: маю на то барышнлкл (КСД, 398, 1516); поведпл нж тую речь краденую куплл л борышнлковь на то дал (Ст. 1529, 105); маю светковь барлшнлковь (АВК, XXI, 109,1556); прл тако5 к8"плл або мене мають бытл борлшнлкл (Ст. 1588, 530).
Барышь (борышь) барыйг. былн нныпые людн але не заставьліалн кроме барышь побралн (КВЗС, 956, 1539); от ннхь обудвухь взіалн есмн борыша одннь четвертакь (ЙЮМ, XXXII, 135, 1578).
Басакь — бусак: купнлн пару коль звенчатыхь прусклхь басаковь буксованыхь (ЙЮМ,Х, 151, 1695).
Басалыкь (басаллкь) пуга з замацаваным на канцы кавалкам волава: ег без й’жаленіа блтл воловіанымл басалыкамл казаль (36. 81, 2336); его бед ^жаленА бл/л цшовіанлмл басаллкл... казал (36. 82, 385).
Баскакь (байскакь, бойскакь, боскакь) баскак'. болскакл прлеждаючл... лмовалл с Подльскол землл дань (Увар., 99); боскакомь выхода не почалл даватл (Супр., 103); баскакл его ховал по тыл/ городол/ (Рач., 231-232); bayskakom wychoda poczali ne dawaty (Бых., 496).
Басня (баснь) выдумка, небыліца: челов'Ькь невдАчьнын іакобы баснА празнаА (Скар. ІС, 326); баснь то ест, але кождом# становн сл^жнтм (36. 259, 4376).
Бастря пазашлюбнае дзіця: Прелюбод’Ьйчнше: бастрА (Бяр., 121).
Басурмянннь гл. бесурмянннь.
Батвкнье гл. ботвннье.
Батогь (ботогь) 1) палка: батог коневн адброт юслй1 a пр87« жнвот# без^мных (36. 262, 1066); 2) нізка сушанай рыбы: выкралн... осетров тры, спнн осетрыных чотырн, внзнны ботогов пят (АВК, XXXVI, 352, 1582).
Бать парусная людка'. люд^ чотырн баты полнын водою... выправнлн (Хр. польск., 23).
Батько бацька: на томь тулковнску батько того замордованого знашоль рукавнцу (АВК, XVIII, 154, 1598).
Батьковіцнна спадчынная маёмасць’. дозволнль есмн тому Матею на батьковіцнне его Нестеровіцнне осестн (АВК, XVII, 332, 1541).
Бахмать (бохмать) вынослівы конь татарскай пароды: бахмать бурт> за шднннадцать копь шнрокнхь грошей (КСД, 1415, 1520); надает ем^... бохматы (Патр. К, 536).
Баховець слуга: пограбнль мене баховець пана воеводннь (КСД, 3, 1510).
Бахурь (бохурь) малады яўрэй: раненье сталосе ему... оть бохура, который вь Мншкарехь ходнль (АВК, V, 3, 1577); бахурь того Нцка... утекь (АВК, XVIII, 343, 1645).
Баченье (бачэнье) 1) бачанне: положнл векь ншь на баченю шолнча твоего (Пс. XVI, 926); 2) погляд'. его мнлость тую речь на ласкавое баченье н розмышленье свое... береть (КПД, 115, 1544); 3) розум: чнню тоть тестаменть свой, будучн прн добромь баченю н паметн (АВК, II, 209, 1580); 4)увага: не маючн бачэніа на высокяе н подлые станы (Ст. 1588, прадм.).
Бачкурка туфель: бачкурокь две пары побралн (АВК, XX, 190, 1602).
Бачмакгь (бачмагь) чаравік: бачмакгн сафьяновые жолтые (АВК, XXXVI, 388,1590); папутн двое, бачмагн (АСД, I, 251, 1616).
Бачность 1) мудрасць, кемлівасць: его королевская мнлость рачнль ласкою н бачностью своею паньскою такь то осмотр'Ьтн (АЗР, III, 13, 1547); 2) увага: мен бачность на прозбы мон (Пс. XVI, 176).
Бачулочка бочачка: тамь налезлн горелкн бачулочку (МЮМ, XXXII, 191, 1577).
Бачурка гл. бочулка.
Баша (паіпа) паша: баша колнсь в костантянополю о немь пытал (Апакр., 896); на самог цесара направнл паш^ своег (Бельск., 390).
Башня тое. што і башта: архнепнскопь з духовнымн н зь крестамн стр'Ьтнл в башн'к городовой н бдгословнль велнкого кнзя (Мам., 176177).
Башта (бакшта) абаронная вежа. гелена... монастырь вежамн свнрны н баштамн везде ютверднла (Валх., 736); сторожь бакшты замковой... то слыпіаль (АВК, XXXIX, 431, 1579).
Баюркь гл. байракь.
Бая тое, шпю і байка2: бан чнрвоное венецкое локтн чотырн (АВК, IX, 468, 1626).
Баянье расказванне баек, небыліц: Баснословіе: бажне, бамкн пов’Ьдане (Бяр., 1).
Бделнумь (бделлня) пахучая камедзь віннай пальмьг. тамо знандують бделі^мь н камень whhxhhb (Скар. КБ, 11); алоесь, нрыда, бделлІА опобалсалг (36. вып., 16).
Бденне (бденье) няспанне'. не оскудеють wm бденнА своего (Скар. ІС, 696); вьставнчное молчаніе н тр^жанье н бденье (Арыст., 209). 0 Всеноіцное бденне усяночная.
Беганье (беганне) 1) беганне: вндано... б±гане kohhs (Кн. Мак., 52); 2) ігрышча: стронлн б±ганне з верескамь з б^бнамн (Пралог, 6406).
Беглець -уцякач'. о бФглецо.г што розбон чінать (Вісл., 7).
Беглость умельства: дліа бФглостн в речахь рнцерскнхь н дліа мужьства своего першое S’ него м’кс/пце м^лн (Пралог, 502).
Бегунець памянш. ад бегунь у 1 знач:. бег^нцн н 'Ьздокы рехешовы ахаштранове вышлн оугрожоны н выпьхі^ты словомь црскььм (36. 262, 132).
Бегунка дызентэрыя: boas’ KOTopS’io пнючн... м'Ьлн wm нен б'Ьгунку (Алекс., 27).