Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Кажухь гл. кожухь.
Казакь гл. козакь.
Казалнлца прапаведніцкая кафедра: то быль пйіплть або казалнлца (Выкл., 79).
Казанець -медны кацялок: за направованье казанца вь дорогу л за побеленья л за прлложенье дроту котляру заплатллл (НЮМ, I, 22, 1679).
Казань (казнь) пропаведзь; павучанне: послУхай сын^ мол казнл (Скар. ПС, 56); Фейгфмл... міі’слл лтл до церквл л зас'Ьстп свою столлц^ л казан казага (Бельск., 3016).
Казанье (казанме) 1) гаварэнне'. солоОко8 мовы своел частьш казанемь... спасене людское розмножат почал (36. 82, 1476); 2) прамовсг. казанье вчынлль на две годпне (Барк., 1496); 3) пропаведзь'. w том соромоченію говорлт адамасцен^сь оу свое.м казанлп (Пак. Хр., 10).
Казатель той, хто павучае: Наказатель... на^помлнател, казател (Бяр., 86).
Казацтво гл. козацтво.
Казнродство кровазмяшэнне: выклаль л до костела не п^стнль w спросное его казлродство н власное жоны wnS’meHbe (Бер. саб., 386).
Казлродца кровазмягйальнік'. нх знов^ дано до везенА... іако м^жебо5цл л казлродце (36. 107, 97).
Казнтель апаганшчык: Азмодеось: Казлтел (Бяр., 224).
Казка 1) распараджэнне'. водлугь казкл, от него собе устьне даное (НЮМ, XXXII, 110, 1578); 2) байка, выдумка: Баснь: Казка, байка, вымысл5 (Бяр., 1).
Казна казна: двадцать грошей до казны нашое дають (АЗР, II, 26, 1508).
Казнадея гл. казнодея.
Казначей (казночей) — казначэй: запнсаль тое село мужь ее первый Янь казночей (КЗ, 151, 1493); кормь посломь... пнсань у казнач'Ья (АЗР, II, 267, 1538).
Казненье пакаранне: вм'Ьсто достанья л казненья его вы всл одностайно его на господарство яко прлрожоного господаря своего посадллл (АЗР, IV, 278, 1608).
Казннтель тоіі, хто карае: Бгь... людсклхь слчувь, оучлнкшвь н мыслій казнлтель (Каліст, II, 2326).
Казноденная жонка прапаведніка: казноделная Анушнска тые всказы свое влевьковымь правомь неякомус Августнну... пустлла (АВК, XXXI, 461, 1681).
Казнодей (казнодзей) тое, што і казнодея: казнодей збору Саского (АВК, XX, 115, 1596); казнодзею Дубннскому на боты далл (НЮМ, XVIII, 86, 1710).
Казнодейка прапаведніца-. ку суженью прнпала справа... казнод4йкл збору евангеллцкого (АВК, XII, 456, 1662).
Казнодея (казнадея, казнодзея) прапаведнік: станлславь зар^ба казнодеіа в ошмене споведнлкь мо5 (КВС, 5496, 1552); казнадел л старьшые збору Саского злетллл моць очевлсто в той справе... пану Яну Веллчьку (АВК, XX, 62, 1591); протестацыя... казнодзел колеюмь Полоцкого на вслхь схлзматыковь (АСД, I, 354, 1643).
Казночей гл. казначей.
Казнь1 1) пакаранне'. буду судлтн... не радечя стороне анп боючлсА казнл ікшсты (Ст. 1566, 416); 2) бяда: перепустлл гсдь бгь на дам его казнл веллкле (36. 82, 39); 3) турма'. вряднлкл твол поповь судять л вт. казнь замковую сажають (АЗР, II, 397, 1544).
Казнь2 гл. казань.
Казыяка -жаночы кафтан: казыяка акьсамлту чорного рлтого (АВК, XX, 136, 1598).
Кайданы (кейданы, койданы) кайданы: ка'даны на ногл вложлтл казалл (Дыяр., 1776); сежу туть у везену л вь койданахь (АВК, XVIII, 344, 1645); в кейданах жалуючого одправлл (АВК, XXXI, 443, 1679).
Какгаль гл. кагаль.
Кала злачынны намер: хто змову... чынлл на здорове ншэ гсдрское хотіа бы... WHaia кала вннно была ^чннкомь не пополнена... горло нменье тратнть (Ст. 1566, 86).
Калакуть індык: калакутовь куры дв'к, кокошка одна (АВК, VIII, 486, 1599).
Каламандра тое, што і салямандра: в тол/ теж ц>гню находіа/ясіа робакл названые каламандры (Бельск., 182).
Каламарь (калямарь, коломарь) чарнільніііа: хустка дей зглнула коленская... коломарь за трл грошл (АВК, VI, 60, 1589); не мель чпм плсать ажь наплевал S’ каламар плсаль сллною (Царств., 71); купллл... калямарь мосенцовый (РІЮМ, VI, 43, 1689).
Калань (колань) цяглавая служба: колан8’ такежь жадного не служлвалп (КСД, 1191, 1512); дядькл его калану не служать (там жа, 1192).
Калацея гл. колацыя.
Калачь гл. колачь.
Калбаса гл. колбаса.
Калвакаторь гл. кавалкаторь.
Калварня месца пакарання: Голго^а... лобное m^cto, ла«.: калваріа (Бяр., 264).
Калвнннсть (калвнннть) кальвініст: кальвлнптове... сйь протлвь рььмском^ папе (Унія, 406); калвлнлстове которіл того прйь, ctfm не еггллкамл (Выкл., 112).
Калвннь тое, што і калвнннсть: еретлковь есть безь члсла, которыл называютса... лютры, калвнны, анабаптлстове (36. вып., 87).
Калебка гл. колыбка.
Калека калека: кгды чннншь оучіХ взовл оубоглхь, кал'Ькь (Каліст, II, 172).
Календа (коленда) 1) першы дзень месяца ў старажытнарьшскім календары'. wcMoe календы мсца ачрллА (Пак. Хр., 16); 2) тое, што і коляда ў 2 знач.: ксендзу... коленды дано золот. пятнадцать (РІЮМ, II, 91, 1684).
Календарь 1) сістэма лічэння дзён у годзе: календарь новопоправленый вь панствахь нашлхь прлнятп казалл (АЗР, III, 280, 1584); 2) брашура, якая змяшчае пералік дзён года: календарь большой вь Журавлчахь 1 зол. (РІЮМ, XXIV, 73, 1713).
Каленье тынкаванне: Каленіе: Калене, тынкован5е (Бяр., 63).
Калесннкь гл. колесннкь.
Калецство (калечство) калецтва, жабрацтва: познаваемь веллкіл свол недостатокь л ^божество ллл калечство (Будны, 194); Клагдіа: Кал’Ьцство (Бяр., 289).
Калнна -ягада каліны: каллнь до кухнл за п±незей 8 (АСД, III, 307, 1599).
Калнта (колнта) скураная торбачка для грошай і дробных прадметаў, якую насілі на поясе: в каллте было две копе гроше5 (КВС, 5356, 1552); зьглнула мьне на тот час коллта, у которой згннуль ллсть на мешанлна (РІЮМ, XXXII, 181, 1578).
Калнтка (колнтка) памянш. ад калнта: згннйіь сыкгнеть л печать сь каллтькою (КСД, 1173, 1515); коллтка злотемь на сукне вйшневомь гафтована (РІЮМ, I, 309, 1682).
Калкуляторь рахункавод: зблраллся панове калкуляторове (НЮМ, VIII, 76, 1691).
Калкуляцыя -1) падвядзеннерахункаў. подчас тое калкуляцьш его мть пан Юрей Езофовлчь достаточне се выраховат... не хотел (РІЮМ, XXVI, 233,1671); 2) дакумент, які складаўся пры падвядзенні рахункаў: за плсане калкуляцый... далл подпнскомь двумь зол. два (НЮМ, VIII, 79, 1691).
Калмыкь калмык: бурмнстру могнлевскому отдалн за калмыка, купленого на Москве... монеты золотыхь сто (ЙЮМ, IV, 128, 1686).
Калода гл. колода.
Калугерь (калугнрь, кулугерь) паважаны стары манах: надь калугерамн... моць зуполную буде метн (АЗР, IV, 262, 1607); кулугер нменемь Серглі... вооружлл его (Мам., 177); калі/глр же перетрвал трох^ іако ест звыча5 ^богллг (36. 752, 168).
Калужанннь жыхар Калугі: Трубецкій... калужань кь крестному ігЬлованію на лмя господаря Владлслава прлвель (АЗР, IV, 482, 1615).
Калцедань калчадан: ладункл, оловь, порохь калцеданы (АСД, I, 253, 1616).
Каль кал; бруд: Бреніе: Глпна, болото, кал5, грлзь (Бяр., 10).
Калюжа (калужа) запоўненая вадой ма на балоце'. гЛла іакнес справовалл... рлбы пй’шаючл до калюлс бололгных (Стрыйк., 620); Ровь: Доль, р^вь, кал^жа (Бяр., 216).
Калюмння паклёп: ксендзь Ждановлчь калюмнлю на место нанесь, якобы место хотело пановь католлковь позаблять (ІІЮМ, I, 224, 1682).
Калюрь назва тканіны: калюру червоного отмерллл локоть (НЮМ, IV, 79, 1686).
Калямарь гл. каламарь.
Каляцея гл. коляцыя.
Камазеля камізэлька: Епенднт’: Оболчлк, камазелл (Бяр., 281).
Камелопардь жырафа: шт зверей естл будете... лоса зубрА тролллфа камелопарда (Скар. ДЗ, 306).
Каменданть гл. коменданть.
Каменейко памянш. ад каменьеў 1 знач.: на тых местцах... свежо теперь каменейко покладано (АВК, XXX, 130, 1592).
Каменекь (каменнкь) памянш. 1) ад каменьу 1 знт:. показал тры каменлкл невеллклх на той сеножатце (АВК, XXX, 128, 1592); 2) ад каменьу 2 знач.: каменекь карвункулевый во окрасе злата (Скар. ІС, 52).
Каменнца 1) каменны або цагляны будынак: сходлллса д^ховеньства л рыцерства, послы н панове... до каменлцы пана Раского (Барк., 1466); 2) заезны до.м, карчма: заплатллл у Савлной каменлцы за гарнець плва (ІІЮМ, XI, 102, 1697).
Каменнчка памянш. ад каменнцаў 7 знач:. дворь... з каменнчькою, пляцомь л вьшеляклмь на томь же пляцу стоячымь будованьемь (АВК, XXXIV, 64, 1655).
Каменннкь майстар па апрацоўцы каменя: постановлль з ннхь каменнлкл на ламанье каменіл л тесанье (Хран., 2836).
Каменшызна — грашовы падатак з гандляроў: резнлкл... поведллл, нж не влннл есмо платлтл тое каменшызны (АВК, XXXIX, 396, 1579).
Камень 1) камень: БІвань... ударлль каменемь сына Масютлна (АВК, XVII, 240, 1540); 2) каштоўны камень: шабель серебромь оправныхь... сь каменьмл дв’Ь (АВК, XIV, 452, 1593); 3) жарон: за направьлене клевьцовь до робеня каменя нового далл (ІІЮМ, VII, 114, 1690); 4) назва вагавай адзінкі: мають платлтл... оть каменя воску топленого по грошей двадцать (АЗР, IV, 249,1605); 5) перан. апора'. хрлстось есть церьквл светое каменемь (Бер. саб., 29). 0 Краеугольный камень аснова, апора-, не оставнтн каменя на каменн ушчэнт разбурыць.
Каменье зб. 1) ад камень у 1 знач.: вь самую реку Лососну каменья есмо гурбу заметалл (АВК, XVII, 350, 1541); 2) ад камень у 2 знач.: гранат... все мншое камене чл/?воностю переходл/м (Алекс., 226).
Каменьчыкь (каменчнкь) памянш. 1) ад камень у 1 знач:. клн^вшл малый камен’чнк на м^рь, мало бы оушкоднл5 (Мак., 182); 2) ад камень у 2 знач.: заставнль мне гальзбаньчлкь с каменьчыкамн н с перламн (КВС, 502, 1552).
Камердннерь камердынер'. камердннеру кн. канцлера тынфь (ІІЮМ, XXIV, 60,1713).
Камета гл. комета.
Камнкь гл. камыкь.
Камнлавка (комнлавка) — камілаўка: вь габнте досконаломь нноческомь, то есть вь рясе, мантын н камллавце (ІІЮМ, VIII, 415, 1625); в розмове шнаіа белаіа голова тлхо с тыл# комллавкл его доткн^ла н зараз йкдоровела (Пралог, 681).
Камннагл. комнна.
Камннець керамічная плітка: церков... камлнцамн злотнстымн Йорамл л пестротлнамл мнстерне ^сажона (Стрыйк., 4956).
Камка шаўковая ўзорыстая тканіна: старост’Ь камка александрыйская на золоте, ллтра шолку (Арх. ЮЗР, VII-1, 82, 1552).
Камлеть гатунак тонкай ваўнянай тканіны: делнйка камьлету лазурового, в ней кгузлковь злотлстыхь ослмнадьцать (НЮМ, XXIV, 230, 1635).
Камора гл. комора.
Каморннкь гл. коморннкь.
Камплеть гл. комплета.
Камушекь (камюшокь) памянш. ад каменьу 2 знач.'. камушкл оного креста 30 копь н 24 грошл (АСД, IX, 50, 1557); помосм церковны5 ввес теэл? розллчнымл з фарбь камюшкамл... был насажоны5 (Стрыйк., 4956).
Камфорь камфарсг. тамь много камьфор^ нньбер^ цынамон^ (Царств., 796).