Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Каптурь (коптурь)1 1) цёплая шапка з круглым верхам: каптур поЭшпты5 3s головы спаль (Дыяр., 149); 2) манаскі галаўны ўбор: коптурь чернецкнй (АЗР, II, 58,1508); 3) перан. can манаха: ннокпна которал wm монастырА оутечеть, тратнть кагпХрь (36. вып., 77).
Каптурь2 юрысдыкцыя ў перыяд міжцарства: каптурь который есть в5 новомь мФстФ корчннФ... оучнненый (Апакр., 25).
Капуста (копуста, купуста) 1) кстуста: казаль братал/ садшп к8’п8’ст8’ вь шгороде (36. 261, 686); 2) страва з крышанага качана капусты (квашаная, варанаяў. капусты ведро кнслое (Барк., 165); копусты, росолу, цыбулп (ЙЮМ, XVII, 2, 1710).
Капустннкь — агарод, засаджаны капустаіг. плоты у капустннка моего порубаль н шкоды почнннль (АВК, XXII, 217, 1565).
Капцм гл. каптн.
Капчукь капшук: купнлн капчукь (ЙЮМ, XIV, 64,1700).
Капшнзна (кабшнзна, капшызна, копшнзна, скапшнзна, скопшнзна) пошліна ад спіртных напіткаў: сь корчомь свонхь каппінзны не мають даватн (АЮЗР, I, 81, 1591); повпнень онь... оть меду кабпшзну до скарбу нашого даватп (АВК, XX, 9, 1554); оть ппва копіцнзны даеть копу грошей (АВК, XIV. 6. 1555); капіцызна наша не гннула (КПД, 550, 1557); скоподнзна бываеть отбнрана (АВК, XVIII, 112, 1593); м’кла быть скапвднзна конферована (АСД, I, 309, 1638).
Капшнна (капіцьіна) тое, што і капіцнзна: тоть члвкь капшпны ей не даваль (КСД, 1384, 1520); капшына однакова по всему Велнкому Князьству Лнтовьскому маеть бытн брана (КПД, 549, 1557).
Капь тое, што і капшнзна: вь которомь дому самн войтове жпвуть, сь того дому капн не даватн (КЗ, 546, 1494).
Капэлюшь гл. капелюшь.
Кара1 — кара: пряніал KapV м^’ченнческУю мечел/ (Стрыйк., 4536).
Кара2 гл. кора.
Карабельннкь гл. корабельннкь.
Карабннь карабін: карабпнь одпнь, ручнпчка (ЛЮМ, XXVI, 126, 1641).
Карабленнкь гл. корабленнкь.
Карабль гл. корабль.
Караватка гл. карватка.
Каравашьгл. карвашь.
Каразнь пакаранне: ему каразнь далп ведле звычаю... копного (АВК, XVIII, 303, 1629).
Каразыя (каражня, каразея, каразня, каразья, коразея, коразня, корозыя) гатунак тоўстай суконнай тканіны: зоставнл ему сукманы два блекнтное коразен (РІЮМ, XXXII, 286, 1577); порткн каразьн мененое (ІІЮМ, VII, 291, 1578); порткн каражнп мененое (АВК, XXXIX, 61,1578); убранье каразьш белое (АВК, XXXVI, 42, 1582); каразен поставовь 12 (АСД, III, 306, 1583); убранье коразін бФлой (АВК, VIII, 465, 1593); беруть... оть кождого поставу каразін мыта по трн грошн (АВК, VIII, 502, 1615); корозын локтн два (АВК, IX, 468,1626).
Караймань (караймонь, каракмань, карамань, карамонь, кораймань) -мерамёду. павель даеть кораймань меду (АЗР, I, 37, 1415); дово’новнч^ ві каранмановь мед# (ККК, 29, 1491); меньдлйкгерею л карамановь мед^ (там жа, 296, 1491); домоткановнч# ё каракьмановь медК (там жа, 29, 1491); два каранмона меду (КЗ, 162, 1491); данваль... данн чотыры карамоны (Арх. ЮЗР, VIII-4, 142, 1493).
Каракулька памянш. ад каракуля: за каракульку 3 грошн (АСД, VII, 20, 1520).
Каракуля жалезныя вілы: с тое клетн взяль... свердьлы тры, каракулн две до комягь (АВК, XXXIX, 207, 1579).
Каралн гл. коралн.
Каранье (каранііе) 1) каранне'. право ем^ казало каранье вчнннта такое іако в стат^те тоть артыкйіь на розбо5ннкн шпяс#еть (КВЗС, 35, 1538); 2) дакор, папрок: хто храннть караніе б^де/п хнтрь (36. 262, 1006). 0 Каранье на горле пакаранне с.мерцю.
Карась карась'. купнлн... іцупакн трн, карасевь пять (ЙЮМ, III, 41, 1685).
Карацена (караііына) панцыр: стреллючн на члка bs карацен^ оубраного желФз^ н т’йлК не шкоднть (Мак., 182); оубраль erw в карацын^ (Хран., 220).
Карачь (карачнй, корачнй) татарскі саноўнік: карачь тобе... w бра/пстве которнн слова б#деть говорнт (ККК, 116, 1491); корачневе, уланы, князн н мурзы (КП, 68, 1552); впередь войска послалн есьмо былн у сторожу карачня (там жа, 201, 1560).
Карбачь пуга, бізун: кгды... до труны кладено, мовнлн: вложте ему, барбаре, у труне н карбачь, нехай нась теперь бьеть (АВК, VIII, 148, 1597).
Карбона ахвяравальная скарбонка'. архнере5 Йіожнвшн карбонК посполнт^ю, з которон до.м бжн’ был направен н покрня? (Бельск., 1276).
Карбункулюсь (карвамуколюсь, карванкулюсь, карвункулюсь) тое, што і карвункуль у 1 знач.: на пекторал'Ь положнм... карв^нкйзюс, шафнр (Бельск., 52); топазнн, то ест гнФздо карванкйіюса (там жа, 177); топазнйш то ест гнФздо карвамуколюса (Алекс., 30); Ан^ра^: Карбй’нкЙіюс, камен дорогій (Бяр., 231).
Карбь зарубка, насечка: вндель есмн на воротехь панн ІІвановое... чотырн карьбы тятыхь кордомь (АВК, XXII, 216, 1565).
Карватка (караватка, кораватка, корватка, короватка) 1) кафтан'. згннуло мне... корватка сукна ческого (АВК, XXI, 22,1555); згннула карватка ческая шара (там жа, 38,1555); 2) шклянка для піва: шклянокь кораватокь петнадцать (НЮМ, VIII, 150, 1691); две шклянкн караваткн для пнва (ІІЮМ, X, 68,1695); шклянокь короватекь снопкн трн (РІЮМ, XIV, 62, 1700).
Карватьгл. харвать.
Карвашь (каравашь) адварот на рукаве'. купнлн... кнтаю на карвашы н колнерь поллоктя (НЮМ, X, 105, 1695); закладкн подь каравашн (НЮМ, VIII, 57, 1699).
Карвункуль (арванкуль, карванкуль) 1) карбункул, чырвоны гранат: вь другом' ржду карвункуль, шафнрь (Скар. КВ, 736); зна’дй’юлг йшые людн... шафнр н арванкул (Бельск., 177); м'Ьл камен... карванкйіел/ юддоблены5 (Стрыйк., 446); 2) гноіінае запаленне скуры. колн whS)o короні/ на голов^ свою взложнл, зараз карвункйін на чоло се кннйін (Бельск., 355).
Кардяналство (кардыналство) пасада кардынала'. о кардыналствФ... не мышлю (АЗР, IV, 89, 1595); на карднналство толко през коштовн^ю снмонію прнстйіь (Апакр., 1746).
Карднналь (гардлналь, кардыналь) кардынал'. оть Регнуса гардлнала подаль двФ грамоты (АЗР, I, 250, 1501); кардыналь святого костела... покладаль артыкулы правные (АЗР, III, 304, 1586); ew мллоснлк быль выбран за кардлнала (Царств., 716).
Кардляньгл. кгвардыянь.
Кардымонь (кордымоння) кардаліон: купллл... кардымону (ЙЮМ, III, 59, 1685); цынамонь, к^беба, кордымоніж (36. вып., 16).
Карена саракадзённы пост: карена есть штпйценіе каранл дочеснаго (36. вып., 47).
Каренье гл. коренье.
Карета (карыта) карэта: карета окована желязамл (АВК, VIII, 485, 1599); пань подьстоллй, вжо до карыты всядьшы... ехать не хотель (АВК, XX, 275,1621).
Карефь металічнае ўпрыгожанне на адзенні: рлзы другіе атласовые зь оксамнтомь л зь карефомь золотымь (АВК, VI, 492, 1549).
Каркь карак'. кле&мжр зопхнул его на дол зламал каркь (Бельск., 1706).
Кармазіінь (кармазынь, кормазынь) сукно цёмна-чырвонага колеру: іі’члнлшь л заслон^... з кармазлн^ (Біблія, 142); гр'йхл вашл... былн червоные гакь кармазык (Варл., 300); кормазыну сукна... трл локтя (ЙЮМ, V, 30, 1688).
Кармеллта тое, што і кармелнть: маетность... вь неслушномь его мнлостн ксендза Кртоновнча кармелнты держаныо л спустошенью была (АВК, XV, 280, 1671).
Кармеллтлань (кармаллтань) тое, што і кармеллть: кармеллтіаномь на'йханья... арматно, зь стр'Ьльбою (АВК, XV, 272, 1670); ксендзомь кармаллтаномь на дыляцію золотыхь пять (ЙЮМ, XI, 175, 1697).
Кармеллть (кармаллть, кармелллть) кар.меліпт. черес казнодее докторы л кармелллты набожнство почлнаеть «йдьцвлтатл (Валх., 99); кармеллтомь на монастырь далл золот. десять (ЙЮМ, VII, 165, 1690); кармаллту гды ехаль до Вллнл... далл золотыхь тры (ЙЮМ,ХІІ,51, 1698).
Кармленье гл. кормленье.
Кармннкь адкормачны хлеў: подле кухнл кармнлкь на вепры (АВК, XIV, 200, 1580).
Карнекь гліняная пасудзіна для масла: масла карнекь невеллкій, творлдла, што сырл робять, два, дойнлца одна (АСД, III, 240, 1571).
Карность 1) пакаранне: такою карностью смертью ганебною маеть карань бытл (Ст. 1588,402); 2) бічаванне: в карностл тФла постамл... л нншлмл пок^тамл носллл (36. 255, 277); 3) дысііыплінаванасйь: тр^доватьР тоть домь... в которлмь челіад сваволнаіа карностл жаднол над собою не влдіат (36. 259, 307).
Карпь карп: рыба вь ВаршавФ: карпь 2 зол. (ЙЮМ, XXIV, 74, 1713).
Карта 1) пісьмовы дакумент: естлл бь мель хто на кого простою картою... фалшерство которое переводлть (АВК, XVII, 241, 1539); 2) распіска'. запозычылл золот. петнадцать соть... я на то лмь далл карту (ЙЮМ, I, 90, 1680); 3) старонка'. то зь стороны паракграл.^ на карте трлнайцато5 (КЛС, 1806, 1598); 4) карта (для гульні): дграль онь co мною вь карты (АВК, XVII, 371, 1541).
Картка картка: паперу на карткл купллл (ЙЮМ, I, 19, 1679).
Карточка памянш. ад картка: плсмо... на особллвой другой карточце, для вшелякого подойзреня, зостало (ЙЮМ, VIII, 386, 1623).
Картузнанннь (картузь) манах-картузіянец: карт^зланл мало це/?квл пожлтечны былл (36. 259, 5586); ксеньжы картузовь кляштору... прызналл ллсть (АВК, XXIV, 497, 1667).
Картына (кортлна, кортына) занавеска: \»лтар... постановен бйе протлв кортлн'Ь, котораіа заслоніае^г скрлню сведецтва (Бельск., 51); юбразь его на картыне вымалеваны5 (Алекс., 7); царевлчь казал сіа за кортын^ скры/n зардановл (36. 81, 132).
Картынь кавалак паркалю'. за шдннь картынь албо звонокь колко грнвень перель возметь (Царств., 806).
Каруна гл. корона.
Карчма гл. корчма.
Карыта гл. карета.
Касаторыя адмена: выправа шляхетного пана Васнлія... для упрошеня н отрнманья касаторын уннверсаловь одь плаценя порцын жолнеровь (ЛЮМ, XIII, 24-25, 1699).
Касацня касацыя: касацлю на знесенье декрету нашого малборского... выламують (Арх. ЮЗР, VIII-5, 386, 1613).
Касяя (кассня, касыя) касія'. наберн... касян теже патьсоть снклевь (Скар. КВ, 586); казал гсдь бог мо5сею і'чнннлг... с касын н юлнвы шлеекь (36. 752, 270); мгрра, кассІА древанда (36. вып., 16).
Касованье касаванне: касованья того лнсту... проснль (АВК, XX, 375, 1664).
Кассятерь бронза-. Молнвдось: Свннег/, тож н кассітер (Бяр., 298).
Каста набор літар аднаго фармату. лнтерь отлнтыхь н готовыхь касть co трн мн± прнслатн (АЗР, IV, 203, 1600).
Кастань каштан: вкопаль е подь... дубомь албо кастаномь (Выкл., 83).
Кастель ~ замак: валентніа» Ліерль в кастелю (Бельск., 2876).
Касторь бабёр-. Касті/ль: Касторь (Бяр., 286).
Касыя гл. касня.
Каталогь (каталііогь) каталог'. Гомерус теж в кннгах вторнх нлніадас в каталіогі/ фронніатскнх кніажат так генетн спомннаем (Стрыйк., 423); каталогь речій н повестій находАчнлсА в бес^дахь стго сстца нашего Макаріа (Мак., 387).