Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Катанка куртка: у тое д'Ьвкн катанка н л’Ьтннкь розшарпаный (АСД, I, 316, 1640).
Катань шабля з аздобленым дзяржаннем: Роману Охремееву врочьное серебро там жо на катане (КЗ, 324, 1488).
Катапетасма заслона: Зав’Ьса: Заслона, катапетасма (Бяр., 47).
Катарга гл. каторга.
Катедра 1) кафедра. на rop'fc іако на іако' катедрн стоіаль (36. 259, 548); 2) кафедральны сабор: метропол'Ьта можеть епспа прнмЛ'Ьтн, абы мешкаль прн катедр'Ь (36. вып., 67);
3)	пасада епіскапа: тоб'Ь даю тоть свтый домь н катедроу (Апакр., 1286).
Катерга гл. каторга.
Катехнзмь (катехнсмь) тое, што і катехнснсь: Кнрнль ерозолнмьскш/ катехнзме петра светого кнлжатемь апостольскнмь зоветь (Бер. саб., 286); гзданіе тгпомь катехнсмовь (36. вып., прадм.).
Катехлснсь (катнхнснсь) катэхізіс: катнхнсісь дліа детокь хрістнаньскнх іазыка руского коротко выложена (Будны, 1); тоть катехнснс... оузнаюш (Цяп., 268).
Катованье катаванне: в вежа.х велнкне тгадаскостн н катованіа терігЬлн (Бельск., 241).
Катовка жонка ката: катовьце Лукашовой на помннкн за мужа далн полтора золотого (ЙЮМ, VI, 81, 1689).
Катовннкь — мучыцель: ^ходечы не wm смертн іако тіаэлгкаго мо/?дерцы катовннка (36. 752, 236).
Катовня 1) памяшканне для катавання: дво/? S’ ер^салнме поставнл, которы5 катовнею хрстніам быте м’Ьл (Бельск., 2826); 2) прылада для катавання'. н'йіакнміі катовніамн голенн его н костн іцепалн (Пралог, 5566).
Катовство пасада ката: Данько брался на катовство (ЙЮМ, VIII, 269, 1600).
Католнкь католік: тоть соборь на кгрекн н католнкн есть зложонь (Бер. саб., 6).
Католнцтво (католнцство) каталіцтва: взгладь на католлцтво вм не ц>»гводн»г wm пнлного кр его млстн оупомннаньА (Апакр., 219); собФ однымь католнцства нмя прнвлаіцають (Пыт., 6).
Каторга (катарга, катерга) грабное судна: прівдйм с hum катергн рьшскнн (36. 262, 1256); катаргамн н вснмн wkpS’tbi юточнвшы, ^сылне добывалн мФста (Бельск., 3886); прншол бовФ.м еіце до ннх агакшь... с трндцатю каторгь (Тр. гіст., 69).
Каточекь колца: купнлн каточекь кованый до тачекь (ЙЮМ, VI, 162, 1689).
Кать кат: его у дыбы кать бнл (АВК, XXXVI, 202, 1582).
Кауза (кавза) прычына: снь н д\ь шба с#т wm еднного wmua, wm едннон внны, албо ка#зы (Каз. Кір., 1106); гдф не есть крнмннальная кавза, прнсегатн... не указуеть (АСД, I, 238, 1609).
Каурь ал. кгаурь.
Кафель (кафля, кахель, кахля) кафля: нзбнль мн кахель (КСД, 147, 1514); пець зь кафлевь старыхь (АСД, I, 22, 1597); кафлей трндцать девять, каждая кафля по осмак. два (ІІЮМ, IV, 117, 1686); белой кахлн штукь сто (ЙЮМ, IX, 156, 1692).
Кафнгемонь завадатар: Авторь: Началннкь, ка«04ігемшн (Бяр., 223).
Кафнзма адна з дваццаці частак псалтыра: кннгн рекомые по греческн фалтнро.ч... нмають в собФ ка^гйзмь двадесеть (Скар. КБ, 5).
Кафолнкь прыхільнік усяленскай хрысгрянскай йарквы: добрій быль хрстіанннь, добрій каАгОлнкь, свАтоблнвый чдкь (Апакр., 2026).
Кафтаннкь (кахфтаннкь) памянш. ад кафтань: кахфьтаннкь замшовый (АВК, XXII, 153, 1565); кафтаннкь полотна коленского зь бавальною (АВК, VIII, 465, 1593).
Кафтань (каптань, кахтань, кофтань, кохтань) кафтан'. кафтан штласовый рябый (КСД, 951, 1516); кахтань крашеный (АВК, XVII, 243, 1540); кофтань адомашковый (АЗР, II, 382, 1542); нглнць осмь сребреныхь на шнуркахь едвабныхь до кохтана (ЙЮМ, XXVI, 125, 1641); купнлн капыань кь велнкодню (ЙЮМ, I, 102, 1680).
Каханье гл. ко.ханье.
Кахля гл. кафель.
Кацелокь гл. котелокь.
Кацей татарскі вяльможа: пошлн н ты от себе своего кацФя (Мам., 170).
Кацермнстрь заснавальнік ерасі: клопот... зачалсе, нж се зыавнл нават кацермнстрь... wm которого се новатніанамн звалн (Бельск., 2486).
Кацерство (кацнрство, коцерство) ерась'. кацерство вь месте се дееть (КСД, 828, 1514); снла папежювь bs блоуды н кацнрства впадалсс (Апакр., 646); звернльсіа его аддном^ свідшеньннк^’ арнанском^ коцерствомь того заражоном^ (Пралог, 634).
Кацерь (кацэрь) ерэтык: соут на і/стоце нньш спросные кацерн которе арріане соут везваны (Валх., 846); шаленые кацэры... не могуть тэстаментов чнннтн (Ст. 1566, 87).
Кацня кадзільніца: Фіала: Каціа накшталт5 чашФ... с^днна до каЭженж (Бяр., 319).
Кацлерь гл. канцлерь.
Качаль шнурок або ланцужок, на якім гайдаецца падвешанае ўпрыгожанне: на дв#хь качалехь стрыхь Ушпаньскн5, перловы’, co шліагомь тріасенымь (КСД, 872, 1516).
Качество — якасць, уласйівасць: ставнть теплоіУ чюжіз'ю качеством же, снреч теплотою н ст^денью н соухотою н сыростью (Апакр., 216).
Качка 1) качка: курь десятеро, качокь трое (АВК, XVIII, 44, 1582); 2) тачксг. грабарн чоловекь шесть сь качкамн высыповалн прллавкн (ЙЮМ, V, 176, 1688).
Качорь качар'. качокь дв±, качорь одннь (АВК, VIII,486, 1599).
Каша каша: дають намь кашу крупжну естн (Скар. ДП, 6).
Кашель кашаль: прнгожает лн са во смеху кашель (Арыст., 200).
Кашеннегл. кошенье.
Кашка памятй. ад каша: шна же взем5шн мукл... вделала ему кашку (Скар ДЦ, 886).
Каштелянея (кашталяння) — адміністрацыйная адзінка, падначаленая кашталяну. подалл тежь до замьковь нашлхь Городна л Ковна воеводы н каштелянел (КПД, 432, 1567); знавшы зь его млстн дыкгнлтарьство кашталАнлю меньскую, далл есмо ему тое воеводьство полоцкое (КЛС, 124, 1597).
Каштеляннцовая жонка сына кашталяна'. уплсатл даль лнвентарь... каштелянлцовой Брестянской (АВК, XIII, 378, 1690).
Каштеляннчь (каштеляннць) сын кашталяна'. реестрь сплсаня в маетностн... каштеляннчов Млнсклх... прызналь (АВК, XXXIV, 335, 1664); уплсатл даль лнвентарь... каштелянлца Брестянского (АВК, XIII, 378, 1690).
Каштелянка дачка кашталянсг. каштеліанка бересте5скаіа з снсш своюм... село кУпіатлг/кое... купллл (Дыяр., 1496).
Каштеляновая (кашталяновая) — жонка кашталяна'. ходлл есмл з урадннкамл... кнеглнл ІІвановое Соломерыцкое, кашталяновы... до лентвойта (АВК, XXXVI, 88, 1582); панл Малхеровая Завлшыная, каштеляновая Влтебьская (АВК, XXX, 215, 1603).
Каштеляновлчь (кашталеновнчь) тое, што і каштеляннчь: каштеляновлчь Жомойтскій пань Янь Малхеровлчь Шеметь (АЗР, III, 178, 1574); вышыііісаное... пана Крнштофа Мнхайловнча Гарабурды, кашталеновлча Менского (АВК, XVIII, 157, 1598).
Каштелянство (кашталянство) — пасада кашталяна: достоенства кашталіднства не мають быть даваны, wднo людем веры хрэстліаньское (Ст. 1566, 26); обранье електовь на... каштелянство, подкоморство, войское, тлвуньство (АЗР, III, 181, 1574).
Каштелянь (кашталань, кашталянь, каштеллянь) кашталян, галоўны ваенны кіраўнік горада і павета: кашталіанов нл в чо.м не вменшаел/ (Ст. 1529-Ф, 81-82); каштелянь Новгородскій (АСД, VI, 61, 1593); кашталань Берестейскій (АВК, VI, 213, 1601); каштеллянь Мстлславскій (ІІЮМ, I, 367, 1625).
Кашубь (кашубянннь) кашуб: кашУбове, вандаллтове, сле«жацы, моравіаны (Стрыйк., 427); кашубіДны л поморчлкл до трлб^ту даванга соб'к прлпі/длл (Хр. польск., 5).
Кашуля гл. кошуля.
Каянье (каанье) каянне: на што лмь каанье пон’іже нл добра нл зла не оучлнллн (Будны, 2306); геретлцы, которые то каіанемь іаклмь wmnpaeS’row (Выкл., 946).
Каята тое, што і каянье: на татА прлходлть студь л каіата (Скар. ІС, 12).
Квадрагена саракадзённае адпугйчэнне грахоў: квадрагена есть wwiiVuienie каранА дочаснаго на днл четыредесАть (35. вып., 47).
Квадранть (кодранть) старажытнарымская медпая манета: бывають д^шы задержываны ажь бы заплатллл до наменьшого квадранта (Унія, 156); ввержень будеть вь темнлцу л не выйдеть оттоль, ажь отдасть послФдній кодранть (Пыт., 56).
Квадрать квадрапт. квадрать ново теперь заложоный лзь кгрунтамл так се вь собе маеть (АВК, VI, 187,1599).
Квакерь квакер'. еретіковь есть безь члсла, которыл называюгасА... калвлны, анабаптлстове, квакрове (36. вып., 87).
Квалдь гл. кгвалть.
Квапенье паспешны рух: вшодшл наты.гместь с квапеньемь до королА, прослла (Цяп., 51).
Кваплнвость паспешнасць: whh з квапллвостню прлб'ігля (Алекс., 37).
Кварта 1) мера вадкіх і сыпкіх рэчываў, роўная чацвёртай частцы гарца: крупь купллл... кварть двадцать (ЙЮМ, XI, 65, 1697); 2) кубак, роўны гэтай меры: казалл зроблть
кварту жестяную (ЙЮМ, X, 46, 1695); 3) чацвёртая частка даходаў: оть плаченья кварты державца тамошній есть волнымь (Арх. ЮЗР, VIII-5, 344, 1606).
Кварталь чвэрііь: было то в первшл8 квартал мсца (Еўл., 51-52).
Квартнра тое, што і кватера ў 3 знач.: квартлра вь гостлннлцф (ЙЮМ, XXI, 48, 1715).
Квартлрмлстрь тое. што і кватермнстрь: квартпрмлстру на сФно л харчл 1 зол. (ЙЮМ, XXV, 13, 1714).
Квартнлкь — даўняя дробная манета: тыл мають даватл на годь плату по пятл жь квартннковь (АЗР, II, 72, 1510).
Кварточка памянш. ад квартаў 2 знач:. коновка у полкгарца одна, кварточка невеллкая одна (АВК, XIV, 357, 1590).
Кваснлкь пасудзіна для прыгатавання піва і хмельных напіткаў: кваснпковь для квашенья плва тры (АВК, XXXVI, 34, 1582).
Квасность — кіслы смак: шсобамл влна называютсА прлміоты erw, гакш то квасность, солодкость (Дзід., 19).
Квась 1) квас: послаль міа рано до бровара по квась (КВЗС, 21, 1537); 2) закваска'. троха квас^ все гксто (36. 259, 279).
Кватера 1) аконная рама'. за направене у окна подратушного целой кватеры золот. одннь (ЙЮМ, I, 197, 1681); 2) чатырохвугольная плошча: оть замку грабарй почалл кватеру роблть л фурмане почалл дзіорнь возлть (ЙЮМ, V, 171, 1688); 3) кватэра: взяль... чынечы лупь с тымл вахтовнлкамн кватеры своее, у Андрея Буковского с клшенл золотыхь польсклхь одлнадцать (АВК, XX, 175, 1601).
Кватерка (кватырка) — 1) мера вадкіх і сыпкіх рэчываў. роўная чайвёртай частцы кварты: набралл горелкл простой кватерокь семь (ЙЮМ, V, 130, 1688); на ратушь бралл... горелкл перегону кватырокь деветь (ЙЮМ, VII, 200, 1690); 2) памянш. ад кватера ў 1 знач.: направллл... кватерку зь оловомь л зь шыбамл (ЙЮМ, V, 119, 1689).
Кватермлстрь кватэрмайстар: жаловаль... на Станлслава Ключату, вахтовнлка кватермлстра (АВК, XX, 174, 1601).
Кватернлкь тое, што і кватермлстрь: Ключата с тымл вахтовнлкамл кватернлкамл сволмл шляхтлчовь учстлвыхь поблль (АВК, XX, 175, 1601).
Квашеное (квашоное) — тое, што прыгатавана шляхам закваскі'. кто бы з вась ель квашеное, да заглнеть душа та (Скар. КВ, 236); хто бы ель квашоное (Выкл., 896).
Квашенье квашанне'. кадя для квашенья плва трл (АВК, XIV, 201, 1580).