Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 1

Выдавец: Беларуская навука
Памер: 531с.
Мінск 2013
226.49 МБ
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Падручны гістарычны слоўнік субстантыўнай лексікі. У 2т. Том 2
Класне зб. ад клась: прнноснте снопы ваше co класнем’ ко жерцу (Скар. КЛ, 436).
Клась тое, што і колось: пойді/ на поле н бЙз^ збнрать класы (Хран., 1936).
Клашторь гл. кляшторь.
Клебанея тое, што і плебання: тую суму пенезей у клебанен моей Ожской правомь дей презыскаль (АВК, XXI, 201, 1557).
Клебань тое, што і плебань: в клебанов свонх на нсповедн бывалн (Ст. 15661, 736).
Клевета паклёп: шлн... на льжн н на клеветы (Чэцця, 1196).
Клеветанье (клеветанне) паклёпнічанне: колко клеветаннн премолчаста (Чэцця, 2316); раднль абы сіа на посуженье н клеветанье не сквапіалн (Пралог, 6176).
Клеветннкь паклёпнік: безь клеветннка оутнхнеть свар (36. 262, 107).
Клеветннца паклёпніца: Навадннца: Клеветннца (Бяр., 84).
Клевець малаток для насечкі жорнаў: клевцовь 6, што жорны кують (АСД, IV, 231, 1569).
Клеенье клеянне: на клеене протоколовь купнлн бнбулы (НЮМ, XI, 133, 1697).
Клей клеіг. купнлн клею до канцелярін (НЮМ, IX, 111, 1692).
Клеймо (клейно) кляймо: вь томь дуб'к на всн чотырн гранн клейма н рубежн положнль (АВК, XIII, 12,1508); кле’но на тых мерахь вріадовое положнтн мають (Ст. 1588, 107).
Клейнотокь — памяйш. ад клейноть у 1 знач.: ланцуховь злотыхь малыхь чотырн, два с клейноткамн, а два зь серцамн (КВЗС, 114, 1539).
Клейноть (кленоть) 1) каштоўнасць, дарагая рэч: велель... шкатулу свою с кленотамн прынестн (АВК, XX, 253,1618); 2) герб: которььм кле5ноты то есть гэрбы шлгахэтьскне суть наданы (Ст. 1566, 26).
Клейть гл. кглейть.
Клеменцыя спагадлівасць: Блгостына... млсрд’е, бенігнітас, клеменцыа (Бяр., 6).
Клень клён: ApSYoe сто сажонь рЬ’беж S’ клен^ (КВЗС, 1146, 1539).
Клепало ляскотка, бразготка'. БрАцало: брАзкалце, тое што брАЗчнтп гако клепало, ншпра, фФстЙза, оу органюв, цнмбал (Бяр., 20).
Клепачь 1) чаканшчык манеты: жаловалл намь клепачл Каменецклл на князя Семена (КСД, 296, 1516); 2) манета (мясцовай вытворчасці): осталося клепачовь золотыхь десять (НЮМ, IV, 252, 1688).
Клепгольць дубовыя дошчачкі для вырабу клёпак: вашольцу л клепьгольцу на томь же местцы звожоное возмл (КП, 37, 1548).
Клепець прылада для абчэсвання камення'. оскордь клепец, соклра, которою мйлАр^ камФне штесЙоть (Зіз., 114).
Клепка клёпка: ванчусь л клепкл ему прлс^дллл (КСД, 938, 1517).
Клерошанлнь гл. клнрошанннь.
Клерь гл. кллрь.
Клеска (кляска) 1) паражэнне: антонл5... впал в woo? жлдовскл5 н веллк^ю в нюс клеск# ^члнлл (Бельск., 217); 2) няшчасце-. ВреждаюсА... класк#, поражк^ маю (Бяр., 17).
Клетва гл. клятва.
Клетка (кледка) 1) клетка'. птах з кл'Ьткл сіа добываеот (36. 261, 115); 2) невялікая клець: клФтка рубленая, соломою крыта (АВК, VIII, 418,1586); 3) гандлёвая палатка'. мель пенязей сволхь н товару на кледце (КСД, 1359, 1519).
Клетное плата за карыстанне гандлёвай лаўкай: вольно ему оть мене прочь пойтл зо всею маетностью своею, сь кл’Ьтнымь л зь гуменнымь (АСД, III, 171, 1637).
Клеточка памянш. ад клеткаў 2 знач.: лазня, кл'Ьточка малая (АСД, I, 171, 1588).
Клетченка памянш. ад клеткаў 2 знач.: на другомь м'Ьйсцу лзба старая, протлвко ее кл'Ьтченка старая (АВК, XIV, 390, 1591).
Клеть 1) клець: w покрадене свлрна або клетл (Ст. 1566 I, 101); 2) гандлёвая палатксг. прлдаемь кь тому войтовству дв'Ь клетл мясныхь (АЮЗР, I, 136, 1552).
Клець 1) калода, пень'. пошлл в лес... л прывелн нас до клеца дубовог (АВК, XXX, 393, 1609); 2) клёцка. Васка^ь: Т'ксто, росчлна, або клець (Бяр., 253).
Клеіценець еўнух: можне5шого клеіценца прл жонах ховаюот Ліесто адхмнстров которле пх гшлно стерег^т (Наб. тур., 236).
Клеіцл (клеше, клешы) -1) абцугі: прпслушають ко служенлю его... сковрадкп кл'Ьше (Скар. ЛК, 13); Іфеста н'Ьакогось бога быте пов'Ьдають... молоть л клеіцы bs р^кахь держачого (Варл., 2436); 2) драўляная аснова хамута: на хомуть купллл клешл новые (НЮМ, IX, 61, 1692).
Клешнкл (клешкл) памянш. ад клеіцлу 1 знач.: клеіцкл златыл, л гаслла л ^длцл, л чашкя (Скар. ТЦ, 141); ІДлпцы: ЮгЬіцлкл (Бяр., 207).
Кллканье 1) закліканне'. тогды са стало веллкое вслх кллканье (Атыла, 232); 2) падаванне гукавых сігналаў: кллкуну асмак. трл за кллкане (НЮМ, III, 116,1684).
Кллковшлна падатак на вартаўніцтва: сторожовіцлзны або кллковіцлны зь дыму жь по два грошл (Арх. ЮЗР, VII-1, 82, 1552).
Клнкунство вартаўніцтва: отець мой... наняты... на кллкунство до замьку Могллевского (АВК, XXXIX, 45. 1578).
Кллкунь 1) вартаўнік, які падаваў гукавыя сігналы: кллкуновь оны на замокь шесть дають, которые вь ночл мають на замку кллкатл (АЗР, II, 367, 1540); 2) асоба, якая голасна абвяшчала загады: кллкуну Артему за закллкь, абы смроду не клдано на уллцахь далл осм. (НЮМ, XIII, 34, 1699).
Кллкь 1) крык, заклік: ямь дей на тоть кллкь тамь кь нлмь прлбегла (АВК, XVII, 138, 1540); 2) мера адлегласгр: оть того дуба якобы на кллкь (АСД, I, 83, 1546).
Клннокь памянш. ад кллнь у 3 знач:. нлва зь лугомь по дорогу... протлвь нлхь кллнокь до польлужка (АВК, XIV, 392, 1591).
Кллнь 1) клін: кллн кллнолг выблвают (Стрыйк., 476); 2) трохвугольная ўстаўка ў адзенні: позналь я тую жуплцу на Млколаю л тоть кллнь колнера (АВК, XXII, 241, 1566); 3) палетак: по край дорогл кллнь чотырл моркгл (АВК, XXI, 362, 1558).
Кллрлкь (клернкь, кллрыкь, крпллкь, кролюкь) клірык'. оуслышлшь... кллрлкл на кллрлкюе... повстаючлл: (Каз. Кір., 72); заплсь Сенют'к дворець свой кролюка Святой Тройцы (АВК, VI, 168, 1599); честный о господ'Ь клернкь (АЗР, V, 77, 1647); кллрык л подд’іакон (36. 752, 331); естес крлллкь (35. 82, 387).
Кллрлцтво клірыцтва-. форма клурлцтва, см'ішеннаго сь члномь четца л ггйвца, есть таж (36. вып., 656).
Клнрось (крллась, крллось, крылась, крылось) 1) пеўчыяў царкве'. епскпь... почал молбень творлтл co крылосомь (Чэцця, 269); еплскопь ссны’ зо всн.н кллросомь (Пралог, 5046); 2) месца для пеўчыху царкве: образь одлнь на правомь крллос'Ь (АВК, VI, 493, 1549); протлвь правого крыласа яма (АВК, XVII, 403, 1556); завше на крлласе становнл (Бельск., 3646).
Кллрошанлнь (клерошанлнь, крллошанлнь, крылошанлнь) тое. што і клнрнкь: у себе ховать доброго кллрошанлна... будеть (АВК, XI, 7, 1433); плсал non йван крылошанлн (ПГ, I, 171, 1447); маеть едлнь крллошанлнь... по’йхатл на освяшенле церквл (АЮЗР, I, 140, 1599); люде рел’Ьл Грецко'Ь л духовенство клерошане (АЗР, IV, 261, 1607).
Кллрь (клерь) клір: неха5 црковью печерскою анн архппь анп хтоколвекь wd кл'Ьрй' сктое софлл владне толко ксенже (Пралог, 650); по епспахь наст#п#еть клурь двоакій, лноческій й св'Ьцкій (36. вып., 696).
Клнтка каморксг. подл’Ь с'Ьней клйтка старая (АВК, XVI, 642, 1599).
Клйчь кліч: Плйшь: ГУкь, крлкь, ті/мйіть, розр#хь, звада, трьвога, клнч5 (Бяр., 105).
Клобукь клабук: клобй'кл спЙцают законнйцп нд^чн до стол^ (36. 261, 96).
Клоймь (клаймь) месца для зерня ў гумне: гумно, в немь клолмь з евею (АВК, XXXII, 186, 1596); вь евй, в клалме... третюю част... поступлль (там жа, 397).
Клокотанье клекатанне: Хлохотаніе: клокотане в’ горлгй, в котл'к (Бяр., 187).
Кломля (комля) кломля: рыболове... мають... вь р±кахь рыбу ловлтл крыгою л комлею (АЮЗР, I, 167, 1569); кломлл две молхь власныхь взялй (АВК, XXVIII, 264, 1640).
Клоня гл. клуня.
Клопотанье клопат; журба: оуйдемо... cmS’tkS’, клопотанж (Каліст, II, 319).
Клопоть 1) клопат, турбота: того з жалемь л co клопотомь Хжнваете (Барк., 150); 2) разлад, нязгода: мы дей, уходечл оного клопоту, муселйсмы его еднать (НЮМ, VII, 282, 1577).
Клотка тое, што і колодкаў 2 знач.: дверн на зав’Ьсахь н запіепкамн, клотка н скоблямн (АВК, XIV, 600, 1597).
Клотня тое, што і колотня: который таковые клотнн ллстамн сволмл везд'Ь вь панства нашл... прлвель (АЗР, IV, 92, 1595).
Клубокь — клубок'. пражы белое л черьленое шесть кл^бковь (КВС, 546, 1552).
Клубь 1) клуб, знешні бок верхняй часткі бядра: Ладвіа: Клі/бы, ладвл, бедра (Бяр., 76); 2) вялікі клубок'. конопляное пряжы клубь (ЙЮМ, XXIII, 496, 1623).
Клумокь (клунокь) клунак: прл которомь бол лхь зглн^лл два клй’мькл (КВС, 4756, 1552); клунок скураный, перына пуховая одна (АВК, XXXVI, 58, 1582).
Клуня (клоня, клуна, клуння, клюня) клуня: взяль есмл кл^ню (КСД, 367, 1516); ему уво всемь гумне л вь евьл л вь клюнл есть третяя часть (АВК, XVII, 376, 1541); у гумне клуння лз евьею (АВК, XXI, 210,1556); осетл зь печьмл дв'Ь, напротлвь лхь же клоня гдгЬ збожье молотягь (АВК, XIV, 77, 1563); Жлтнлца: Г^мно, шп'Ьхл'Ьр, сп'ЬжарнА, стодола, кл#на (Бяр., 44).
Клусь бег каня рыссю'. едучы на коняхь... co всее моцы клусомь (АВК, XX, 322,1638).
Клуся —лашак: розмалте немоцл кутегнал л wm жлвотлн л wm клоусА/м (Валх., 40).
Клучьгл. ключь1.
Клучыіцо гл. ключыіцо.
Клыкь жмут: купллл пенкл клыкь (НЮМ, XIX, 36, 1711).
Клюба належнае становішча, пэўная мера чаго-н.: вь своей клюб'Ь вцале зо вслхь сторонь зосталл ( АВК, VI, 191, 1599).
Клюня гл. клуня.
Ключлкь ключык'. прнробене до замка нового ключлка (НЮМ, X, 85, 1695).
Ключка -зачэпка, прыдзірка: Влна... сйбдрьжаніе, ключка, лзвФіть (Бяр., 14).
Ключнлковая жонка ключніка'. іа марына мвановна полй’беньскаіа... ключьнлковаіа л подключаіа троцькаіа (КВС, 661,1552).
Ключнлкь (клюшннкь) ключнік'. тлвуну, ключннку, во3ту, старцу головшнны сорок кол гроше5 (Ст. 1566 I, 90); пляцовымь шестл человекомь, семому клюшннку, на недель две напередь плата (НЮМ, II, 143, 1684).
Ключнмца ключніца'. малюша S’ кнжны елены была в францлмер'Ь ключнлцею (Стрыйк., 4436).
Ключнлцтво (ключнлцство) пасада ключніка: ключнлцства абы о. архнмандрнть не одм'йняль (АСД, IX, 62, 1568); на ключьнпцтво нбсное л каменА вФры wopa.7 простого... рлболова (36. 82, 154).
Ключь (клучь)1 1) ключ: зглнуло дей у него... клучы одь скрынн (АВК, XX, 70, 1591); 2) дэталь агнястрэльнаіі зброг. гроковнлца сь ключемь (КСД, 1173, 1515).
Ключь2 1) уладанне, якое ахоплівала некалькі фальваркаў'. на ключь Влленскій оть воза по два пенязл беруть (АВК, VIII, 250, 1550); 2) пасада адміністратара гэтага ўладання'. w роздаванье cnS’raMb его врядовь: городнлчого, конюшого, ключа (КСД, 922, 1516).
Ключь3 крыніца: братл моа... іако ключ потоковыл простЬ’пнлн (36. 262, 146).
Ключышо (клучыіцо) жардзіна з круком. якая ўжывалася пры пабудове страхі: дерево, которое на жердл л на оглоблл л на клучыіца... онл братл мають (РПП, 250, 1545); ключыіцо одно дерева олхового вложыть (АВК, I, 260, 1613).