Падручны расійска-крыўскі (беларускі) слоўнік
Вацлаў Ластоўскі
Выдавец: Навука і тэхніка
Памер: 853с.
Мінск 1990
ШТЕМПЕЛЬ нямецк. кляймо.
ШТМБЛЕТЫ, камашы.
ШТМЛЬ нямецк. поўнае зацішша; сьцгш.
ШТНЛЬ аб мастацтве, стыль, стылёвы.
ШТОПАТЬ назуткі, цыраваць.
ШТОПОР м. шшпар.
IUTOPA, запавеса.
ШТОРМ м. ням. бура на моры.
ШТОФ, мера цеклацяў; поўгарцовік.
ШТРАФ м. нямецк. кара грашмі.
ШТРНХ м. нямецк. крыска.
ШТУКА нямецк. штука, шту/чны.
ШТУКАТУРНТЬ сьцяну, тынкаваць, тынк.
ШТУРМАН м. стырнік.
ШУБА ж. кажу'Х. Кажух пакрыты сукном: барма.
ШУЙЦА ж. црк. ляв/ца.
ШУМ м. голс, голк, галкатня, галакаць.
ШУРЯН м. швагер, пасгстрым.
ШУТНТЬ жартаваць, жарты, жорт.
ШУТЫЙ, лабаты.
ШУФЕЛЬ м. шупель.
ШУШЕРА ж. хломазд, галдстра.
ШУШУКАТЬ, шапятаць—таньне, шапятункі, шапяту'н—туха.
Ш-
ІЦЕБЕНЬ, біты камень да паправы дарог; грант.
Ш.ЕБЕТ м. пошчак, шчакатаць; шчэбет; пяюкаць, пяюканьне.
Ш.ЕГОЛЯТБ, франтаваць, франт.
ШЕДРІЙ м. шчодры, шчодрасьць, шчадротлівы; шчадр.эц, конадзень Новага Году. Ходзячы вітаць з Новым Годам кажуць: Шчодрага году!
Ш.ЕКА, шчака, шчочка, шчакаты.
ІЦЕКОЛДА ж. запірка пры дзьвярох; клямка; зашчаўка.
ІДЕКОТАТЬ каго, шчакатаць, шчакотна, шчакотка; казытлць, козытна, казытка. Казытка, у Горадзеншчыне, адначасна шчакотка і найменьне міт постаці, званай ў' другіх мяйсцох „русалка*, Ласкатчць. ласкотка, лоскатна; куціняць, куціняцца (Лідзкі павет.).
ШЕЛКАТЬ арэхі, л_узгаць.
Ш.ЕЛЧЕК м. пстрычка, пстрычок.
ШЕЛОК м. навар попелу; жлукта, жлуцгць, жлукцгць; луг, лугаваць.
ШЕЛОЧЬ, жлуто, жлутнгк, жлугны—насьць, жлуц/ць.
ІЦЕЛЬ, шчэль, шчэлка, шчалуга, шчалгнка, шчалявы, шчалупіна, шчаліць, шчалаваты.
Ш.ЕНОК м. шчане.
ІЦЕПЕТНЛЬНЫЙ, пераборчывы; драбязьл;вы.
Ш.ЕПОТКА, тр_усачка, трусок, шчопці.
Ш.ЕТННА ж. шзрсць, шорстка, шарсьціньне, шэрсьціць.
ІЦЕТКА, шчотка; шорска, шарса, шорсаць, Шорсаць лён, часаць шчоткай.
Ш.ЕТНННТБСЯ. шэршыцца.
Ш.Н ж. мн. капуста, капусьняк.
25. Зак. 923
48
Ш.НКОЛОТКА, касьцявы гарбок пад ступой; глізнд.
Ш.НПЦЫ мн. клгшчы.
ШЯПЕЦ м. фігурнае закончаньне страхі; прыкл. каньком, рагамі 1 інш.; в/льчык.
ІЦНТ м. шчыт, шчыц/ць, шчытна.
ШУКА рыба, шчупак.
ІЦУРНТЬ вочы, плюшчыць; шчум/рыцца.
Ь.
•ЬДА ж. ежа, яда, ядомы, ядун, ядок.
"ЬДКІЙ, едкі, едкасьць.
■БЗДНТЬ, гздзіць, язджаць, «аць, язда, яздавы, яздок, яздзец, гадчы.
•ЬЗ м. яз, язы, язоўе.
■БСТЬ, есьць, ядаць, гдзіва, ^сьіва, есьцьвенны, «сцца, естны; емінны, ^міны, гмны.
э.
ЭВОЛЮЦІЯ ж. франц. рух, перамгны.
ЭГОНЗМ м.лац. сабетніцтва, сабетнік, сабетлівасьць.
ЭДАКІЙ, ЭТАКІЙ, ЭКІЙ, гэткі; як/.
ЭДЕМ м. рай.
ЭКВАТОР м. лац. роўнадзеннік; ірэй.
ЭКЗАМЕН м. лац. выспыт.
ЭКЗЕМПЛЯР м. лац. аднец.
ЭКЯПАЖ м. франц. павозка.
ЭКОНОМ м.—МКА ж. аканом, аканомка; ключнік—ніца.
ЭКРАН м. франц. заслона.
ЭКСКУРСІЯ ж. лац. выправа.
ЭКСПЕДЯЦІЯ ж. лац. высылка, пасылка.
ЭКСПЕРЯМЕНТ м. лац. спроба.
ЭКСПЕРТ м. віж; знавгц.
ЭКСПОНЕНТ м. лац учасьнік выстаўкі.
ЭКСПЛОАТАЦІЯ ж. франц. вызыск.
ЭКСПРОМТ м. лац. зыіечавень.
ЭКСПРОПРІАЦІЯ м. лац. забор.
ЭКСТЕРН м. лац. вольнавук.
ЭКСТРАКТ м. лац. выцяг.
ЭКСТРЕННЫЙ лац. неўчародны.
ЭКСТРАОРДЯНАРНЫЙ, надзвычяйны.
ЭКЦЕНТРЯЧЕСКІЙ лац. зьнесяродлівы, зьнесяроднік.
ЭКС лац. быўшы.
ЭЛАСТНЧЕСКІЙ, пругкі.
ЭЛЕПЯ ж. жаласыігў, прычыт.жьне, ЭЛЕКТОРАЛЬНЫЙ лац. выбарны.
ЭЛЕКТРМЧЕСТВО, элгктрыка.
ЭЛЕМЕНТ фіз. хім. жывгнь, жывел. Народу нашаму ведамы тры жывелы: агонь, вада, паяетрп.
ЭЛНКСНР м. апт. элікор.
ЭЛНПС м. даўгакр>г.
ЭМАЛЬ м. пал/ва.
ЭМАНСНПАТІЯ лацін. вызваленьне.
ЭМБЛЕМА грэцк. помень, помяна.
ЭМНГРАНТ франц. высяленец.
ЭНЕРГІЯ ж. с/ла.
ЭНТУЗІАЗМ м. франц. злхват.
ЭНЦЯКЛОПЕДІЯ ж. грэцк. энцыклопэдзія
ЭПШ'РАММА ж. грэцк. карсткі верш з пахвальным або ушчыплівым сказам.
ЭПЯДЕМІЯ ж. грэцк. пошасьнь.
ЭПНЗОДІЯ, паморак, пошасьць.
ЭПНЛЕПСІЯ ж. грэцк. падав/ца, пад>чка, сутарга.
ЭПМСТОЛА лац.. пісьмо.
ЭПНТАФІЯ ж. грэцк. нагробная надпісь.
ЭПОЛЕТ м. франц. нарамнік.
ЭПОС м. грэцк. быліна.
ЭПОХА ж. грэцк. дзеячлс.
ЭРА ж. дзяястднь.
ЭРММТАЖ м. франц. клець.
ЭСЕНЦІЯ лац. выцяг.
ЭСКМЗ м. нарыс.
ЭСКОРТ франц. провад.
ЭСКУЛАП м. грэцк. лекар.
ЭСТАФЕТ італ. ганец.
ЭСТЕТНКА грэцк. эстэтыка.
ЭСТРАДА італьян. эстрада.
ЭТАЖ м. франц. павгрх.
ЭТАП м. франц. прыстанак.
ЭТНКЕТ м. франц. парадак.
ЭТНМОЛОГІЯ грэцк. словатворства.
ЭТНОГРАФІЯ ж. грэцк. народавгданьне. ЭТОТ, гзты, гзта, тэтае, гэткі, гэты, гзтак. ЭТОЙ, гэтай, сяей. Сяей ночы, а паўночы. ЭТЮДЫ франц. нарысы.
ЭФЕКТ м. франц. ўражаньне, ўражаючы. ЭХО ср. грэцк. эха, рзха; голс, галсчэць. ЭШАФОТ м. франц. шыбеніца.
ЭШЕЛОН м. фракц. кампанія.
ЭФНР м. грэцк. этэр, этэрычны.
ю.
ЮБНЛЕЙ м. лац. Калі сьвятя спраўляецца з пры чыны прамінуўшага адняго году ад якой падзеі— гадавіны; калі урочыстасьць спраўляецца па пройсыію некалькіх ці многіх гадоў—угодкі.
ЮБКА ж. тагпар. часьнь жаночай вопраткі аді паяса да долу: спадн/на, спадн/чка, спаднічонкаандарлк, слова нямецкае unterrok, зайшло да нас праз жыдоўскі жаргон.
ЮВЕЛНР м. ням. залатор, злотнік.
Пашла яна да злотнічкаў;
Вы злотнічкі работнічкі.
Да зрабіця тры уподзейкі
(Ром. 8 с. 172).
ЮГ м. старана сьвету праціўная поўначы—сіверу поўдзень, /рай. Птуткі лятуць у ірай на зіму ў палуднёвыя цёплыя краіны.
юдоль ж. ЮДОЛІЕ ср. црк. нізіна. даліна; падол; удол. У пераносным значэньні, зямля, паднебны сьвет.
ЮЖНКА, ЮЖІ4К стар. родны, родзіч.
ЮЛІ4ТБ, не сядзець на мейсцы, вярцецца; жэўжынь, дзыгаць, юрыць.
ЮЛА ж. дзіцячая нацка, кружок на восі, які пуійчаюць і ён кручіцца; жэўжык, дзыга, порплік, юрок.
ЮМОР м. англ. гумар, гумарыстычны, гумарысты.
ЮНКЕР м. нямецк. падафінэр з дваранаў.
ЮНЫЙ, малады, маладзіць, маладзець.
ЮНОША м. маладзён. маладз/к, маладзец. Трох дзСн маладзе'н. . Маладзік з маладзіцаю йайшлі. Маладзікі цяпер старых пачалі вучыць ужо.
ЮНЕЦ м. маладз/к; дзяц/ок, дзяцюкоўскі.
ЮНОШЕСТВО, моладзь, маладня, маладняцтва, маладняцкі, малодаваць.
ЮНЧІЙ црк. малодны.
ЮРНСТ м лац. правав^д.
ЮРЯДНЧЕСКІЙ. проўны.
ЮРНСДЙКЦІЯ, падсуднасьць.
ЮРКНУТЬ, нырнуць. морснуць.
ЮРКІЙ, м/рскі, прань/рлівы.
ЮРОДНВЫЙ, зроду прыдуркаваты; бажавольны —волка, бажаволіць. Нярод лічыйь гэткіх няспаўна розуму Божымі людзьмі, дабачаючы ў іхніх безсьвядомных сказах і паступках глыбокі сэнс.
ЮТНТЬ каго, тул;ць—ліцца, туленьне.
ЮФТЬ, скура узрослага быка, вырабленая на чырвона; юхта, юхтовы, юкжк, гарбар, які вырабляе скуру на юхту.
Я.
ЯБЕДНМЧАТЬ, каверзавайь.
ЯБЕДА, кавярза, кавярзьнік—ніца.
ЯБЛОКО ср. яблыка, яблычка, яблыня.
ЯВЛЯТЬ што, яўляць, яўляцца, ява, яўны, яўнасьць.
ЯВНОБРАЧНЫЯ, расьціны, яўнасгмные.
ЯВСТВЕННО, яўна.
ЯГА або яга-баба; юга-баба, скарочана: югдся. Баба-юга, касьцяная нага, на ступе едзе, таўкачом паганяе, памялом сьлед замятае.
ЯГНЕНОК м. ягн^, ягнятка, ягніцца.
ЯГОДА, ягада, ягадка, ягаднік.
ЯГОДНЦА ж. задніца; седаўка, седніца.
ЯДРО ср. нутро, самая сярэдзінка ў сярэдзіне зярна, арэха; ядро, ядрысты, ядрэць; ядрэны.
поўны, здаровы, крумяны; ядравець, сьпець, налівацца.
ЯД ч. атрута; труць. Труцьцю сэрца заліў.
ЯДОВНТЫЙ, трутны, трутнасьць, трутнець.
ЯЗВНТЬ, кусаць, раніць, калоць, шкіліць.
ЯЗВА ж. рана, раск^ліна; мор.
ЯЗВНТЕЛЬНО, кусьліва, кал;оча, балюча; дашкл/ва; ўшчыпл/ва.
ЯЗВНТЕЛЬ, кусьл/вец, дашкульнік—ніца, дашкіляць.
ЯЗЫК м. рг. слав. язык, язычок, язычышча, язур. У значэньні—народ мова—ўжьівалася ў царк. славянскай мове і з яе перайшло у нашу старую літэратурную мову. Нже мя мйлоспйівы Бог з того языка на свет пусіпнл (Скарына).
ЯЗЫКОВ’ЬДЕНІЕ, мовазнаўства.
ЯЗЫЧЕСТВО, паганства. Для найіых пра-прадзедаў кожды чужынен быў паганінам.
ЯЗЫЧНМК м. паганін, паганка.
ЯЗЫЧОК ў чаравіках; штрыплік.
ЯЙЦО ср. яйко, яйкі, ягчка, яечны, яечнік, яечня.
ЯЙЦЕВНДНЫЙ, яйкаваты
ЯНЧНЙК м. мацінец.
ЯКОРЬ м. катв/га.
ЯМІЦЙК м. пачтар; ваз/ла.
ЯНВАРЬ, першы месяц у годзе; студзень, a больш згодна было-бы з духам нашай мовы сьцюдзень.
ЯНТАРЬ. выкопная цьвёрдая смолка; бруштын.
ЯРЛЫК м. татар. грамата, ліст.
ЯРМАРКА ж. нямецк. торг; кірмаш.
ЯРУС М. ПОВЫСЬ, ПОВЫШКІ, ЦЯбЛО. КуЛІ ЗЛО" жаны ў тры повысі. Насадзіў асецьў дзьве полысі, повыійкі.
ЯРЫ, палкі, сярдзіты, з.іы; у нашап мове слова
ярасьць разпалася на дзьве формы: ярасьць і юрнасьць. Першае—ярасьць, утрымала паняцьце буйна'сьці, палкасьці, жарчыстасьці, гарачнасьці, гранічачай з пахотлівасьцю; другое— юркасьць, затрымала пры сабе выключна значэньне пахотлівасьці, „Хоць стары, але яры“ аб чалавеку старым, але яшчэ сільным і палкім. Ярыцца, знача—жарыцца, гарэць, кіпець. Пераяраны, перагарэўшы, пэрапылаўшы, перакіпеўшы. Ярун, яруха, ярны, у ты.мжа значэньні што і яры, але з адценкам, намякаючым на пахотлівасьць. К)рны, знача пахотлівы. Юрыцца, яурэць, бушаваць: »БычкіЮраць“, .Юрбабу бярэ“, „На цябе юр напаў* (прыклады з Насовіча 725стр.). Выходзячы з вышэйсказапага, нашаеслова Ярасьць будзе азначаць тос-ж самае, што лац. .Pasia*, ням. .Leidenschaaftlichkeitрас. „сграсть”, польск., паmi^tnosc". Юрасьць жа тоя, што рас.—„похотлнвость".
ЯСЫР кіргізск. палон.
ЯХОНТ, дарагі камень; карунд.
ЯЧЭЯ, разгародка, клетачка воску; вузн/ца, вуза, вузавагы.
ЯЧЭЙКА, вуземка.
ЯЧМЕНЬ, ячм^нь, ячны, ячнік, крупнік з ячменных, ячных круп.
ЯШМА, яспіс.
ЯШ.ЕРНЦА, яшчарка, яшчар.
ЯІЦНК м. скрыня, скрынка, скрыначка,
е.
©VMIAM м. ц/мвян.
КРЫУСНІ (БЕЛАРУСКІ) ІМЕННІК.
Маткі, як ведама, дзяцям падбіраюць са.мыя песьлівыя імёны або, інчай кажучы, выводзяць гэты імёны ад хросных, паводле законаў, мовы і прынятага абычаям спосабу. Гэтак Антон будзе—Анцік, Юры—Юрцік, Міхайла—Місь, Міхцік; Гаўра—Гаўрык і г. д. Гэта т. ск. асноведзь, на якой як узорам вытыкаюцца розныя песьлівыя тонаціі ва: чык, чычок, ачок, ічок, учочак, усючок, асючок, ятьа, іська, лёк,уся,ута іг. п.
Каліж хлапца апранулі ў порткі і ён ужо сіаўся мужчынам, каб зьмену гэту ў яго жыцьці яшчэ крапчэй зазначыць, яго ўжо болыіі не называюць Юрцік, Петрык, Анцік, ён ўжо ке мамчын пяступ, а ўжо работнік: будзе гусей, ці курэй пасьвіць, пёры скубань, паедзе разам з бацькам уполе, дык і імя яго ўжо з гэтага часу дзелавое; Пятрук, Антук, Юрка і г. д. Гэта форма імён т. ск. пастускага стану.
Але, вось, хлапец падроСі ён ужо не пастух, a дзяцюк, маладзён, тут, ці сам уцёрся, ці яго мо хто ўвёў у кавалерскую і лзявонкую кампанію, на вечарынку ці йгрыійча. У дзявоцкай кампаніі такая форма імён, як Антук, Пятрук яўна не прыстойная і не стасоўная, і, зрэшта, старадаўны абычай вышгае, ў зносінах маладзежы паміжсабой, тону ўважлівага, ветлага. 1, вось, тут, у гэтай сфэры, самі сабой замяняюцца Антукі ў Антоляў, Пятуркі, у Петрасёў, Юркі ў Юрасёў, і ў свой чарод, дзявочыя імёны з дзійячых адпавядаюць хлапцоўскім, ператвараючыся ў: Пятру/ся, Югася, Глося, Дося, Алеся і г. п.
КНІГІ ОНЛАЙН
