Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
«Вось зараз здзівіцца мне. Вачам не паверыць. Пэўна, думаюць, што я загінуў, а тут — радасць такая: я жывы і здаровы»,— з прыемнасцю думаў Георгій, цешачыся хуткай сустрэчы з братам. Заскрыгатаў замок, забразгалі засаўкі, і дзверы адчыніліся. На парозе стаяў Філарэт, з-за яго спіны з цікавасцю выглядаў слуга. Брат па-ранейшаму быў стройны і прыгожы. Невялічкая курчавая бародка прыдавала яго твару мужны выраз. Філарэт сурова зірнуў на абарванага і схуднелага чалавека. «Філарэт»,— збянтэжана прамармытаў Георгій. «Што вам трэба, грамадзянін? Музей ужо не працуе»,— з афіцыйным халадком прамовіў Філарэт. «Няўжо ты не пазнаеш мяне? Я Георгій, твой брат».— «Я вас першы раз бачу, грамадзянін. I параіў бы вам не называць сябе светлым і дарагім для ўсіх нас імем. Добра, што гэта чую я, другія б вас здалі ў псіхушку»,— усё той жа халодны і суровы тон у вуснах Філарэта. «Але
я ж Георгій!» — у адчаі ўскрыкнуў ён. «О Божа, пачалося,— прамовіў Філарэт.— Вось, Феафіл,— ён звярнуўся да слугі,— і так кожны самазванец, які выдае сябе за майго брата, пачынае даказваць, што ён і сапраўды Георгій. Калі ж вы так хочаце наведаць музей, дык я магу вам паказаць яго»,— казаў Філарэт, а сам падаваў знак, касіў вочы на слугу,— маўляў, маўчы, пры ім не магу цябе прызнаць. «Хачу»,— згадзіўся Георгій. Ён не пазнаваў і пазнаваў родны дом. Тыя ж сцены, але на іх віселі карціны з выявай прыгожага атлетычнага хлопца, які называўся яго імем. To гэты міфічны Георгій выступае перад сівымі філосафамі, то яны з Філарэтам сустракаюць світанак, то ён стаіць на марскім беразе і задумліва паглядае на мора, а вось і малюнак бою з цмокам. У вітрынах за шклом ляжала зброя, якая нібыта належала яму, нейкія рэчы, якія, мяркуючы па надпісах, таксама яму належалі.
У гасцёўні, дзе калісьці яны — Георгій, Філарэт і Алена — сустракаліся, усё заставалася па-ранейшаму: тыя ж размаляваныя фрэскамі сцены, тыя ж вазы, скульптуры філосафаў. Прыемна было ўбачыць мармуровую сафу, дзе любіла сядзець Алена. Побач стаяла крэсла, на якім сядзеў Філарэт. «Тут сядзеў Георгій»,— паведамляў надпіс. Гэтая маленькая хлусня не спадабалася Георгію. Вакол адзін падман. Лавіцы, на якой ён сапраўды сядзеў, Георгій не ўбачыў. «Усё, што нагадвае пра мяне, схавана»,— з сумам падумалася яму. У бібліятэцы Філарэт спыніўся, зачыніў шчыльна дзверы. «Цяпер мы адны»,— прамовіў ён і абняў брата, прытуліў яго да сваёй грудзіны. «Георгій,— нібыта і расчулена прамовіў Філарэт, але нейкая насцярожанасць і прытворнасць адчуваліся ў інтанацыі яго голасу,— ты прабач мяне, але так трэба было. Мы ж думалі, што ты загінуў. А колькі самазванцаў выдае сябе за Георгія Пераможцу».— «Філарэт, я так сумаваў па табе, па доме. Нават і не верыцца, што я тут зноў, бачу цябе»,— шчыра прызнаўся Георгій. «Ты сядай,— паказаў Філарэт на крэсла і адышоў ад брата, сеў у другое крэсла.— Распавядай, як жылося табе ўсе гэтыя гады». Георгій доўга распавядаў пра ўсё тое, што здарылася з ім. Філарэт засяроджана слухаў брата, толькі час ад часу згодна вымаўляў: «Так, так». Распавёўшы пра сябе, Георгій запытаў: «Слухай, Філарэт, растлумач мне, што за такі фарс, усюды гэты вой пад маім імем, гэты музей? Нібыта ўсе звар’яцелі».— «Гэта не фарс, гэта не вар’яцтва, гэта вельмі сур’ёзна. Ты нават не ўяўляеш, як усё сур’ёзна... Але чым ты збіраешся займац-
ца?» — прамовіў Філарэт. «Чым? Жыць буду. Я забыўся пра смак хлеба і віна, так хочацца спаць у чыстым ложку, адпачыць»,— Георгій летуценна заплюшчыў вочы і заўсміхаўся, нібы ўявіў сабе тое новае жыццё, якое цяпер пачнецца ў яго: без дарог і трывог, без галодных дзён, без самоты па родным доме, без адзіноты. «Так, так... А цяпер паслухай мяне,— Філарэт падняўся з крэсла, прайшоўся па пакоі, як бы збіраўся з думкамі, і, выразна вымаўляючы кожнае слова, сурова загаварыў: — Народ паверыў у тое, што ты герой. Пра твой подзвіг вядома па свеце. Памятаеш, ты ў свой час хадзіў да хрысціян, і я табе не забараняў гэтага. Калі мы прынялі хрысціянства, а пасля даведаліся, што цябе замучылі за веру, дык у горадзе пачалі цябе лічыць святым і сімвалам духоўнай з’явы, гонарам нашага горада. Падумай сам, як узяць і пазбавіць тысячы людзей веры ў твой легендарны і гераічны вобраз, у тваю святасць? Людзей нельга пазбаўляць прыгожых міфаў. Падумай пра тысячы паломнікаў, якія ідуць у наш горад, не адымай у іх надзеі. Гэта жорстка. Дзякуючы тваёй славе квітнее на паломніцтве наш горад. I няўжо ты пазбавіш сваіх землякоў сродкаў для жыцця? А як мы растлумачым тваё з’яўленне? Падман? Але гэты святы падман дзеля велічы веры. А зараз — вось такі ўдар па веры. 3 якой цяжкасцю яна знаходзіла шлях у людскія сэрцы...» — «Дык што мне рабіць? У што мне верыць?» — перабіў брата Георгій і бездапаможна, як дзіцё, усміхнуўся. «Не думай, што я выганю цябе з дому. He. Але ты павінен забыцца, што ты Георгій, мой брат. Я дам табе шмат грошай, балазе музей прыносіць немалы даход. У любым горадзе ты зможаш купіць сабе дом, вілу, можаш ажаніцца і жыць, як марыш Згодны?»
Георгій не адказаў, панура глядзеў на мазаічнае пано на сцяне, на якім была намалявана жанчына, вельмі падобная на Алену. «А што з Аленай? Дзе яна?» — «Яна мая жонка. У нас расце сын Георгій»,— адказаў Філарэт. «Я хачу ўбачыць яе».— «Ведаеш, сустрэча гэтая выкліча ў яе горкія ўспаміны. Яна так перажывала тваю смерць. Пашкадуй яе. Ці згодны ты са мною?»
Георгій не адказаў.
«Ну дык пачакай. Я пайду па грошы».
«Ён ужо ўсё вырашыў за мяне»,— з прыкрасцю думаў Георгій, але самая непрыемная была таропкасць, з якой брат спяшаўся пазбавіцца ад яго, нат не пакідаючы пераначаваць у бацькоўскім доме. Філарэт выйшаў з бібліятэкі.
Калі ён вярнуўся са скураной торбачкай, у якой бразгала золата,— брата ў бібліятэцы ўжо не было.
Вось і ўсё,— скончыў аповед падарожнік.
У машыне панавала цішыня. Нудотна барабаніў па даху дождж. За акном даўно апусціліся пацёмкі. У салоне таксама было цёмна, і чалавек не бачыў жанчыны. Раптам успыхнула запалка, на імгненне асвятліла жаночы твар. Жанчына закурыла. Чырвоны агеньчык на канцы цыгарэты, як светлячок, трымцеў у поцемках.
— Гэта ўсё хлусня! — рэзка вымавіла жанчына.— Прызнайся, што ты ўсё прыдумаў? А як жа пакутніцкая смерць Георгія?
Ён адчуваў, што яна запытальна паглядае на яго, і прамаўчаў. Пачуў, як жанчына ўсхліпнула. Працягнуў да яе руку, правёў пяшчотна па валасах, дакрануўся да шчакі. На пальцах засталася вільгаць.
— He плач. Усё я прыдумаў,— ціха прамовіў ён.— А смерць? Той, хто пайшоў на смерць, каб выратаваць веру ў сябе, не мог памерці, прынамсі, сам для сябе.
— Адчапіся. He супакойвай. Ты ішоў сваёй дарогай, дык ідзі ёй.
Ён адчыніў дзверы і выбраўся з машыны. У твар ударыў дождж. Чалавек пакрочыў сваёй дарогай у бясконцую вечнасць з дня ў дзень, са стагоддзя ў стагоддзе, як дагэтуль ішоў ён.
1989 г.
НЯХАЙ ЖЫВЕ ГОРАД ШЧАСЦЯ!
— Зноў сыходзіш. Штодня адна ды адна. Замураваў у гэтых мурах — голасу чалавечага не пачуеш,— яна кажа, а вусны яе дрыжаць, у яе вачах я бачу надзею, надзею, што я паслухаюся яе і хоць сёння нікуды не пайду.
Тое, што я адчуваю да матулі ў гэты момант, пэўна, раней называлася шкадоба. Цяпер гэта прынята называць слязлівай сентыментальнасцю і перажыткам змрочных часоў.
Яна стаіць у вітальні. Знарок прытупала са свайго пакоя да дзвярэй, каб неяк спыніць мяне. Схудалай рукой абапіраецца на сцяну. Да ейных ног туліцца пярэсценькі
каток і паглядае вялікімі шэрымі вачыма на мяне, нібы і ён не хоча, каб я адыходзіў. He, відаць, і сапраўды гэтае пачуццё раней называлася шкадобай. Мне нялёгка адчыніць дзверы і выйсці з кватэры. Мне шкада матулю. Мілая мая, колькі горкіх хвілін прынёс я табе. Ведаю, што ты маркотна пазіраеш у шэрае вакенца, згадваеш сваю маладосць і плачаш. Ведаю, што адзінае суцяшэнне ў тваёй адзіноце — пярэсценькі каток, якога я падабраў ля дома. Ты нязлосна пакрыкваеш на яго, калі ён разыдзецца і віхорам носіцца па пакоях. А калі скокне табе на калені і засне, накрыеш паедзенай моллю пуховай хустай і гладзіш яго і чакаеш, чакаеш мяне. I я не пайшоў бы зараз з дому, але...
— Застанься,— зноў нясмела просіць яна.
— He магу, матуля, не магу,— я хачу падысці да яе, абняць і пацалаваць, супакоіць яе, але саромеюся. Я ніколі ў жыцці не рабіў гэтага. Няма нічога больш абразлівага для мужчыны, чым сентыменталізм да жанчыны, у тым ліку да маці. Мужчына павінен быць мужчынам — так сцвярджае дэпартамент маралі. I я стрымліваю сябе.
— Навошта табе гэта?
— Трэба, матуля, трэба,— адказваю я і паспешліва выходжу з кватэры.
Перад тым як ступіць на вуліцу, яшчэ раз аглядаю засцежкі свае маскі, якая, як і належыць, азначае шчасце, маладосць, радасць, улюбёнасць у дэпартаменты. Крый божа, яна зваліцца з твару — парушэнне маралі! Адразу аславішся на ўвесь горад як амаральная постаць, якая не хоча жыць па гарадскім статуце, а гэта значыць, што я не шчыры месціч горада Шчасця. Аглядаю жалезную бляшанку, што вісіць на грудзях, на ёй выбіты мой парадкавы нумар — 2181961. Яна да бляску начышчаная і бачная здалёк. Так што агенты пільнасці не прычэпяцца: даглядаю нумар. Можна выходзіць, і я падаюся на вуліцу.
Я не азіраюся. Ведаю, што матуля абавязкова памахае мне ўслед рукой. Але гэта сантыменты, гэта амаральна, гэта выкліча падазрэнне ў ненадзейнасці і ў недастатковай любові да дэпартаментаў. Таму я і не азіраюся. Раней я гэта рабіў. I аднойчы выклікаў падазрэнне агентаў пільнасці. Яны выскачылі з падваротні, заламалі мне рукі.
— Чаго азіраешся? — закрычалі пагрозліва яны.
— Дарагія нашы, проста так, проста так,— заенчыў я.
— Ведаем, як гэта проста так. Проста так у нас не азіраюцца. Што нарабіў, прызнавайся?
— Нічога нічога. Паверце, даражэнькія.
— Так мы табе і паверылі. Ану, давай з намі ў дэпартамент.
Мяне павялі за рог дома, дзе стаяў бранявік. Ля машыны туды-сюды ў самоце тупаў атлусцелы агент пільнасці з пагонамі старэйшага.
— Вось, ваша пільнасць, яшчэ адзін,— даклалі яму падначаленыя.
Старэйшы неахвотна павярнуў да мяне галаву. Твар яго закрывала маска важнасці і суровасці. Клапаны ў шчылінах вачэй падняліся, і два бліскучыя агеньчыкі ўтаропіліся ў мяне.
— Хм... Хм...— хмыкнуў старэйшы.— Лепшага не знайшлі? Нейкі чамаратны, здыхліна,— незадаволена прамовіў ён.— Што рабіў?
КНІГІ ОНЛАЙН
