Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
Месяца ладдзя ў зорках тоне, і дрот ад холаду на слупах дрыжыць. Завіруха па-бабску галосіць над заснежанымі могілкамі салдат. I выплакала яна ўсе вочы. He зразумець яе тугу. Ад яе галашэння нябожчыкі даўно стаміліся.
— Адкажы лепей нам, як там, на зямлі, што на ёй творыцца, ці па-ранейшаму льецца кроў і гінуць людзі? I чаму ты, не даслухаўшы нас, завыла горка зноў?
Мне сніўся сон, што ў самым прэстыжным часопісе, дзе на кожнай старонцы зіхацяць, як раса яа траве, мудрасці крыштальныя россыпы, дзе прарокаў і апосталаў адкрытасць вочы невідушчым расплюшчвае, дзе зорных вышынь таямніцы фарбамі ўсходу высвятляюць літараў шэрую геаметрыю, дзе першаіснай праўды крохкі шкілет часоў далёкіх фаліянты на сабе трымае, я прачытаў верш майго сябра.
Радок за радком я разблытваў зямной сутнасці заблытаны клубок, і тонкая нітка выслізвала з маіх рук.
I радок за радком дух сумнення мяне пакідаў, і цярновы веры вянок калючкамі мяне цвярозіў.
У вялікім малое я пазнаваў, у малым — вялікае.
Я зайздросціў сябру, які здолеў у словы ўкласці сэрца свайго пульс і душы сваёй ахвярны агонь, каб ажывіць іх і людзям спевам аддаць. Ён Бог, думалася мне.
А раніцай, калі начныя цені ўпалі з вокнаў маіх, я доўга думаў аб гэтым сне. I раптам — азарэнне. Гэта ж я з душы сваёй высек іскру натхнення і пісьмёнамі сноў запісаў на цьмяных старонках начы. Аднак ноч забрала з сабою гэтыя старонкі. А ўспомніць верш не мог, толькі апошнія радкі:
I выпадае непатрэбнае раскаянне 3 вуснаў, ад раскаяння здранцвелых.
Колькі дзён засталося, але іх трэба яму пражыць. Калі ёсць душа, дык трэба яе ратаваць, каб апраўдаць сваё нараджэнне. Толькі як лёгка абяцалі вярнуць яго з людскога мноства і як лёгка забывалі руку падаць пры сустрэчы. Але яшчэ горш, калі жанчына, якой прызнаўся ў каханні, як нявінная ахвяра яго пачуцця, да другога сыходзіць. I як дзіця, схаваўшыся ад людскіх вачэй, крыўду сваю аплача.
Толькі што плач?.. Плач — не плач... Абы-што — нішто... У яго камень на сэрцы, а ў іх камень за пазухай. Як добра было б жыць у іншай Айчыне, іншай жанчыне мовіць слова прызнання, іншым людзям верыць. Толькі дзе гэтая Айчына?
Ніхто не ўзрадуецца жабраку, за стол не запросіць ніхто, і ўсякі яму ўслед пасмяецца. Хто паказаў яму на парог? Дзе яго дом? I хто ён такі? Што ён ведае пра зло і падман? Што ён ведае пра грашовае кляймо на сэрцах людзей? Наіўны шукальнік дабраты і чуласці...
I вось у душы ягонай нянавісць мсцівым рыцарам падымаецца. Давыдаў сціх стрымлівае адчай: «Божа, адпомсці тым, хто крыўдзіць мяне».
Так ідзе ён па нашай убогай зямлі. На слова міласці ў працягнутую далонь камень кладуць. Так збірае ён камяні. А заўтра нехта з нас пойдзе па слядах жабрака. Дык лепш захаваць камяні, каб кінуць іх у самага шматгрэшнага з нас. А хто ім будзе? Можа, і ты, а можа, і я.
Як манна нябесная падае з нябёсаў снег. Але што нам да яго. Прагнасць дала нам страт. Спознімся на хвіліну — страцім гадзіну. А гадзіна можа каштаваць такога вабнага Заўтра. Вось і трэба нам Заўтра сёння. Нават сэрца не паспявае за імклівым крокам нашым. Нам бы «пламенный мотор» замест яго. Дагнаць, апярэдзіць, паспець, выхапіць, забраць... Як карусель, круціцца пад нашымі нагамі зямля, і на разагрэтай зямлі растае небная манна. I слата паглынула нашыя сляды.
У гэтым горадзе, дзе крыжы храмаў пачарнелі ад дыхання людзей, мы сустрэліся з табой. Ты прыйшла да мяне ад законнага мужа, і ягоны сын так і не назваў мяне татам. He такая гэта і бяда. У нас ёсць дом, і мы вязні шчасця нашага ў ім. Неўпрыкмет дзень змяняе дзень. Толькі сёння, калі глядзеў на горад, на гэтыя лабірынты вуліц, што накрыйіся ценем крыжоў, убачыў — няма шыбы ў акне, Вецер-прывід забіраецца ў наш пакой, і мы яго не заўважаем. Зразумела, можна ўставіць шыбы, ды толькі хто стане зрываць старонкі календара, каб не нагадвалі яны, што разам з часам старэем і мы?
Я — прадчуванне мінулага, што залатымі зоркамі на грудзях герояў пакінула свае сляды ў гісторыі і кулямі
запісала свае імёны на чырвонай зары сённяшняга дня. А хто ж ты?
Ты плюеш у агонь і не палохаешся асуджэння людзей. Ты плюеш у студню і не ведаеш, што такое смага. Ты выкідаеш хлеб і ні разу не галадаў. Ты забыўся, што ёсць мінулае. А я ўжо чую яго галасы, я бачу яго твары. Маліцеся гэтаму партрэту, як абразу, ён вас накорміць, спатоліць вашу смагу і абагрэе. Бачу і цябе — тварам б’ешся ў слату: «Каюся, каюся...»
«Мы адлучаем цябе ад агню, вады і хлеба». «Каюся, каюся».
«А можа, пашкадуем яго? Глядзіце, ён жа вар’ят». Вар’ят, а цяжар тваіх грахоў ірве вяроўку, на якой ты мусіў павесіцца. I выбіваеш кулаком шыбу, і бяжыш ад гісторыі, і крычыш: «Кляну, кляну, кляну!»
Я — прадвучанне будучага...
Калі станеш у чаргу — заўсёды ты апошні, але ёсць надзея, што за табою нехта зойме і ты ўжо не апошні, ёсць надзея, што ты дачакаешся: купіў — адышоў першым і той, хто за табою, і, асабліва апошні, пазайздросціць табе. У гэтым асаблівасць чэргаў, у гэтым суцяшэнне нам, хто ўсё жыццё стаіць у іх. Але калі нейкім неверагодным чынам, ну, скажам, «пронскамн Запада», каля нашых прылаўкаў, латкоў, крамаў зніклі б чэргі, дык кожны з нас выступіў бы адразу ў дзвюх іпастасях: ён і першы ў чарзе, ён і апошні, а да гэтага мы не прызвычаіліся. А што не звыкла — тое насцярожвае, тое выклікае недавер. А падругое, мы не ведалі б, ці патрэбна нам тое, што хочам набыць, бо калі па яго не стаіць чарга — значыць, яно не патрэбна людзям. Таму кожны з нас мучыўся б сумненнем: купіць ці не купіць, і не ведаў бы, што яму патрэбна ў жыцці. Як бачым, чэргі проста неабходныя для нармальнай жыццядзейнасці. Дык давайце вып’ем за тое, каб не знікалі чэргі.
Мы так праглі спеваў гэтага старога барда. Але ў першай песні ён забыўся словы. Сумеўся, нешта сарамліва замармытаў сабе пад нос. «Бывае, з кім чаго не бывае. А ён такі стары...» — вырашылі мы. Але ў другой сваёй песні ён таксама забыўся словы і вінавата папрасіў прабачэння. «Пацешны выпадак»,— вырашылі мы. Але і ў трэцяй песні ён забыўся словы. «Ды ён жа здзекуецца з нас». Бард апраўдваўся і, як дзіцё, вінавата ўсміхнуўся. Мы не слухалі
яго, крычалі, свісталі, тупалі нагамі. Спатоліўшы свой гнеў, мы супакоіліся. Бард сядзеў у кутку сцэны і, закрыўшы далонямі твар, плакаў. I нехта, можа і я, пачаў суцяшаць старога.
«Кідай плакаць, ну падумаеш, не памятаеш слоў песні, мы вось не памятаем Айчыны, не памятаем бацькоў, не памятаем сяброў, а ты плачаш па нейкіх словах». «Так, так,— выціраючы слёзы, адказаў бард.— Чаго плакаць? Я ўжо нагадаў іх».
I ён заспяваў, але ў першай песні забыўся словы...
1-1 снесла: всему начало — Равнодушное яйцо.
Ю. Кузняцоў
Вырашылі птушка Усяму Канец і птушка Усяму Надзея стварыць кааператыў. Капейку такую-сякую ўгандляваць, каб старасць забяспечыць супакоем і сытасцю. I паляцела птушка Усяму Канец над зямлёю. Убачыць дом, махне крылом — і няма дома, убачыць чаргу па хлеб, махне крылом — і няма хлеба, убачыць чаргу па віно, махне крылом — і няма віна... Пабеглі людзі да птушкі Усяму Надзея, грошы ёй суюць: «Дапамажы, дапамажы...» Заспявала птушка Усяму Надзея, як сто салодкагалосых птахаў Сірынаў, у людзей аж мову адняло, пакінулі іх хваляванні, прыйшла надзея: усё будзе добра, будзе ў іх дах над галавою, будзе хлеб, соль, будзе на радасць і на гора што выпіць. Так, спадзеючыся на лепшае, слухалі людзі птаху Усяму Надзея ды скамянелі. I знесла птушка Усяму Надзея ўсяму пачатак — Цярпення Яйка. А птушка Усяму Канец лётае над зямлёй, што ні ўбачыць, над тым і махне крылом — нічога ўжо не засталося на гэтай беднай юдолі. Убачыла птушка Усяму Канец Цярпення Яйка, махнула крылом — няма цярпення. Раптам ажылі людзі, ачунялі і закрычалі на птушку Усяму Надзея: «Дзе дах над галавою? Дзе хлеб ды соль? Дзе віно? Дзе ўсё, што ты нам абяцала?»
«Не ўсё адразу, не ўсё адразу. Самі ведаеце, якія ў нас цяжкасці. Складаныя пытанні, абмяркуем, разбярэмся, вырашым, што і як»,— суцешыла птушка Усяму Надзея людзей.
«Добра, пачакаем дзень, але глядзі, птах, падманеш, як курыцы, адкруцім шыю»,— папярэдзілі людзі. «Што ж ты нарабіў, паўлін бязглузды? Як нам цяпер быць?» — заен-
чыла на птушку Усяму Канец птушка Усяму Надзея. «Я ведаю што»,— мовіла тады птушка Усяму Канец і знесла ўсяму пачатак — Абыякавасці Яйка.
Ці ад Бога нарадзілася, ці ад сонца, ці ад матухныЗямлі, а можа, ад жанчыны, што ўсім давала, а можа, ад мужчыны, што юрлівасці сваёй не мог стрымаць. Яна ёсць — і яе няма. Абламала свае крылы аб калючы дрот маралі. А клетка гэтая пустая, толькі кроў на дроце. Раней з птушынай высокасці здаваліся літарамі .дюдзі. 3 літараў можна было скласці словы, са слоў скласці сказы, а сказы скажуць сэнс, раскрыюць тайну, растлумачаць невядомае. Але на зямной планідзе людзі падобныя на людзей, з іх можна віць вяроўкі, але ніяк з імі не спасцігнуць сэнсу.
Паэты зарыфмуюць імя тваё: каханне — расстанне — вяртанне,— і, як п’яныя сярод трох ялінаў, заблукаюць, атлумленыя сваім казаннем. Але нават і цыганка разложыць карты, і нічога ёй не падкажуць ні вальты, ні дамы, ні каралі. Дальняя дарога... Казённы дом... Трывога... Непрыемнасць... і не адгадае, не прадбачыць, не папярэдзіць.
Наіўны юнак нясмела падыдзе, вымавіць: «Каханне?» I смех у адказ: «Падман».
He ведалі, дзеля чаго павінен нарадзіцца яшчэ адзін чалавек. Толькі Бог асяніў яго Духам сваім, і ў матчыным улонні ажыла яго плоць. Плачам прывітаў ён гэты свет. Паляцеў гэты плач беспрытульна над зямлёю. Рэхам у cappax людскіх аціх.
Ракавой пячаткай на рысе жыцця выбіта кляймо «Я». Гэта знак яго лёсу. Я — значыць адзін. Сам сабе князь і сам сабе халоп. Сам сабе кат і сам жа яго ахвяра. Сам сабе святы і сам сабе грэшнік. I мудрэц, і вар’ят. Хто яшчэ патрэбны яму?
Позна нешта змяніць. Ужо даўно не пачатак і далёка яшчэ да канца. Можна яшчэ азірнуцца, але нельга вярнуцца назад. Аднойчы літасць ударыць у сэрца.
На моцных мужчынскіх плячах яго прынясуць у нікуды. I памяць пра яго захавае драўляны крыж над магілай.
Можа, гэта ён з любоўю і нянавісцю глядзіць на мяне з люстэрка?
Надышла вясна. Пад нудотнымі дажджамі мокнуць дамы, мокнуць птушкі ў палёце, мокнуць людзі. Мне дождж б’е ў твар. Я блукаю па горадзе, як Петр Гюнт па далёкіх краях. А навошта? Як і ён, не ведаю. Як цені былых гадоў,
КНІГІ ОНЛАЙН
