Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
парты мадняцкія, і ем я цукеркі з каньяком, не трэба мне мінулага і не трэба будучага. I я падаюся да дзвярэй, ды толькі ніяк іх не знайду.
Я магу ператварыцца ў агонь, ты можаш ператварыцца ў ваду, я магу быць гульнёй, ты ж не станеш яе вынікам. Я і ты — пачатак і канец нашага быцця. Мы рабілі стаўкі. Я на агонь, ты на ваду. I пачынаем гульню. Калі перст паказвае на агонь, дык цень ад яго падае на ваду, калі перст паказвае на ваду, дык цень падае на агонь. I так заўсёды — наш апошні шэлег ходзіць 3 тваёй — у маю кішэню, з маёй — у тваю кішэню. Але не са мною ты хочаш яго растраціць і не з табою хачу яго прапіць. I не ад кахання, не ад Бога ты мне дадзена, ад нянавісці і пакуты.
У застыглых колкіх шынялях знайшлі мы прытулак ад зімовай сцюжы. I цяпло сэрцаў сваіх аддалі яднанню нашаму. Прытуліўшыся адзін да аднаго, мы сагрэліся. Так і жывём.
Сёння я не той, якім быў учора, а заўтра буду не той, які я сёння. Зменлівасць — адваротны бок аднастайнасці. Нават сфінкс бывае розны. Учора ён увесь загадка, сёння ён разуменне гэтай загадкі, а заўтра ён глыбакадумна маўчыць аб тым, што нічога не ведае і нічога не зразумеў.
Пад жыццём крэслю рысу, лічу плюс-мінус, стратыпрыбыткі. I ў памяці хаваю чыёсьці жаночае імя. Я не ведаю, хто носіць гэтае імя. Дзе яна жыве, з кім сустракаецца, якога колеру яе вочы. Але я прадчуваю яе прысутнасць у восеньскім тужлівым дажджы, у шоргаце апалай лістоты, у мігаценні начных агнёў, у радках вершаў, у маўчанні тэлефона. Яна побач, я прадчуваю яе прыход — вось ажыве званок маіх дзвярэй. Усё мінае, усё знікае. Дажджы змяніліся снегам, шоргат лістоты — завываннем завірух, вершаваныя радкі — празаічным жыццём. Бо дождж — гэта дождж і снег — гэта снег, мора — гэта мора, а жаданне — ніколі — не рэальнае, дык ніхто і не пазвоніць у твае дзверы.
Я віжую за табою, за тваімі думкамі, за кожным тваім крокам, за кожным тваім словам. Я цень твой і твой летапісец. 3 дня ў дзень запісваю тваё жыццё. Гэта ўсё ад кахання.
I пра мой летапіс стала вядома. Я хаваю твой жыццяпіс,
а ў мяне патрабуюць: «Аддай летапіс, мы хочам ведаць думкі і словы гэтай ганарлівай жанчыны, мы хочам зразумець, чаму і за што столькі гадоў ты кахаеш яе». I спаліў я летапіс, і не трэба цікаваць цябе, лавіць тваё кожнае слова. I хто ты такая? I тваё імя забыўся. Згубіў. Але зразумеў, чаму попелам пасыпаюць галаву.
У чужым сне прысніўся я са сваім двайніком.
Першы Я лашчыў на сваіх каленях тую, што сніла гэты сон. I за гэтым фліртам з цемры пустой залы, як глядач у тэатры, паглядаў Другі Я. I ён пайшоў шукаць дарогу да Першага Я. Ён блукаў па цемры, натыкаўся на крэслы, на сцены, пад нагамі абрываліся прыступкі. Хто з іх сапраўдны Я — Першы ці Другі?
— Ідзі наперад і ты знойдзеш тое, што шукаеш. Гэта кажу я табе. Я мудрэйшы за цябе. Я пражыў на свеце нямала і нямала ведаю.
Я слухаю мудраца і крочу наперад. А там — сцяна. Каля яе стаіць новы мудрэц і раіць мне:
— Паслухай мяне, забудзь пра тое, што табе казалі. Я мудрэйшы за ўсіх і ведаю ўсё ад А да Я. Вяртайся назад і ты знойдзеш тое, што шукаеш.
Я так і раблю, а там сцяна. У адчаі я кідаюся праваруч — і там сцяна. Мудрэц, што стаіць каля яе, кажа мне:
— He слухай нікога, а паслухай мяне. Я ведаю болей чым ад А да Я, бо прастора нічым не абмежаваная — яна бясконцая, Ідзі туды, дзе ты не быў, і ты ўпэўнішся ў гэтым.
Я бягу ў левы бок, а там сцяна, і разумею: чатыры сцяны — гэта і ёсць бясконцасць.
He ад Бога дадзена нам узляцець над зямлёю. I не вецер трымае нас у палёце. Вецер выдзьмуе з нашых вачэй кроплі апошняга нашага цяпла — слёзы, якія замярзаюць на нашых заснежаных тварах.
Нам надакучыла быць сярод чужых, што адтоптвалі нам ногі. Мы падняліся над галовамі людзей. Толькі не пераадолець закону зямнога прыцягнення. Нас трымае над аблокамі адчай перад смяротным падзеннем.
Выстаўляюць жанчын на разгляд пад позіркі мужчынаў. Гэта конкурс прыгажосці, гэта пошукі міс... Стройнасць ног, аб’ём таліі, эстэтычнасць бюста і мілая ўсмешка на вуснах...
Я гляджу на прыгажунь праз шкло. Гэтае шкло можа быць адбіткам ад зорнага імгнення, а можа быць тым, што засталося ад німба чарговага святога, а можа быць яно ад бутэлькі, выкінутае на асфальт з нетраў часу, у якой, можа была цыдулка «SOS» і адрас: «Шукайце там, дзе яшчэ можна суцешыць самога сябе». Я падняў гэтае шкло і зірнуў на свет праз яго. Убачыў замест сонца месяц, замест людзей — цені, замест дамоў — папялішчы, замест дрэў — крыжы.
Я гляджу праз шкло на прыгажунь і бачу праклён прыгажосці.
Мовіш: «Прыяцель», і слова на кончыках языкоў праз дзесяткі вушэй дойдзе да яго, і пачуе ён: «Непрыяцель». Слова — не верабей... За словы заплаціш лёсам, словам падпішаш прысуд. Маўчанне — золата. Жыццё яшчэ раз нагадае сваю старую ісціну. Толькі ад ісціны гэтай — адна назва. Раз прамаўчаў, другі, трэці... Дзе трэба, а дзе не трэба. Скажуць, палахлівец, скажуць, здрадзіў сабе. Як адзнаку, праклёнам насіць сярод людзей. А пасля пераканаўся, што маўчанне — золата. Пачынаем за здравіе, a скончым за ўпакой. Вось праўда. Мовіш: «Прыяцель», і стрэлам з чужога языка ў сэрца ўдарыць: «Непрыяцель».
Я не ведаю, чаму гэта так.
Вось зноў я нязваны госць на чужым свяце, у чужым доме, сярод чужых людзей.
Ці суцешыць сябе, што многа заклікалых, але абраннік толькі я, або разам з усімі піць за ўсе тасты, ці маўчаць, калі ўсе смяюцца, ці смяяцца, калі ўсе маўчаць.
Усё зноў паўтараецца. I знаёмлюся з тымі, імёны якіх я не запомню.
Нехта побач са мной (ах, не нагадаю імя) мацае пад сталом жаночыя ногі. А жанчына глядзіць на мяне. Толькі цьмянае святло свечак крадзе яснасць яе позірку. Што ў яе вачах? Надзея? Юрлівасць? Роспач? Каханне?
Нехта патрабуе: «Наліце віна!»
Нехта ўжо спіць на канапе. Свята стамляе. Як мне хочацца пакінуць... самога сябе. I ніхто не нагадае пра мяне, як не памятаем пра тых, хто пакінуў нас.
Я падымаюся з-за стала. Каля дзвярэй азірнуўся, а на месцы маім сядзіць нехта падобны на мяне з такімі ж сагнутымі плячамі і з блюзнерскай усмешкай кажа: «Вып’ем за тых, хто пакінуў нас».
Па вечарах яна выходзіць падыхаць паветрам. Разагрэць халодную кроў. Маладое цела жадае пяшчоты. А ён выйшаў праверыць эрэкцыю. «Н жнзнь хороша, н жнть хорошо». Жанчыны, дзяўчаты, мужчына ён хоць куды.
Куды ж вы, куды? Ах, ну дык каралеву. I профіль яе намацаў у кішэні. Рукі ж яшчэ не адсохлі. Чым ён не мужчына?
I адбудзецца іх сустрэча. Хто каго госцем назаве — не так ужо і важна. Спакуса адзежу з іх скіне. Пад страсцю іх целаў ложак застогне. Будзе прададзена і куплена ўсё, што можна прадаць і купіць — охі, ахі, уздыхі, трапяткое дыханне, першае каханне. Надакучаць ласкі яе целу, і стоміцца ён быць мужчынам. I ў цішы, што настане, пачуюць, як б’ецца ў шыбу чорная муха, не разумеючы, што перад ёю шкляная сцяна.
Чакаю, пакуль выкажуцца ўсе пра ўсё ды ўсіх. А пасля і сваё слова ўсуну: «Усё гэта не так».
Якое дзіва? I да мяне жылі прастакі, не ведалі пісаных і няпісаных законаў і не праглі вярыг мудрацоў. Так, можна мяне абвергнуць, назваць кім заўгодна, але пакуль усе казалі — было досыць часу, каб зразумець — усё гэта не так.
Вакол сцены і сцены. Па сценах бягуць цені.
Замест дзвярэй — вольны выхад прама ў сцены.
А на іх цені і цені.
Вартуюць страчаны час высокія сцены.
Штохвілінна нараджаюцца новыя цені.
Я вяду памяць забытай жанчыны — некалі згублены воблік дзяўчыны. Колькі ёй патрэбна было мужчын, каб быў ёй патрэбны адзін? Вярнулася памяць да таго аднаго. Я прымаю яе да сябе, хоць на некалькі хвілін.
Хай з ценямі я размаўляю — гэта яшчэ не адзін.
Калі загавораць цені са мною —• вось яна, адзінота.
Як смешна глядзець праўдзе ў вочы, такая смешная яна ў сваім нямым дакоры. Нібыта гэта мы вінаватыя, што ўвесь час шукаем яе, а яна гуляе ў хованкі з намі. Нібыта гэта мы вінаватыя, што кожная блядзь за праўду сябе выдавала. I калі ўжо было позна махаць рукамі, шаноўная наша праўда, як курва, абяцала заплаціць па заслугах, і як смешна глядзець праўдзе ў вочы, нібыта гэта мы вінаватыя, што заслужылі такую праўду.
Яна была не для мяне. He для мяне была яна. Прыйшла адкуль? Прыйшла не ведаю адкуль. Спытала: «Як вы ставіцеся да кахання? Як да кахання ставіцеся вы?» А так. Кахаю, бо хачу і не хачу, бо не кахаю. Вось так. Хачу — кахаю, а не хачу — і не кахаю. У вачах яе надзея ўсміхнулася, бо надзею бачна па вачах. Надзея гэтая вызначыла меру і магчымасць, як здрада стала гэтая надзея. Тая здрада, што мяне зачаравала, каханне сваё прапанавала і каханне прамяняла на сябе, каб разлучыць мяне з самім сабою, раз і назаўсёды разлучыць цябе са мною. Разлюбі, калі забудзеш той ласкі вабнасць, вабнай ласкі сон не разбудзі. Там няма спакою, там няма і шчасця, але ёсць любоў без спакою і шчасця. Там ты будзеш не для мяне, для цябе я буду там.
Куды вядзе мая дарога? Пакінуў я родны край. Прагну пабыць за трыма морамі. Птушкі вяртаюцца адтуль, не застаюцца. А я імкнуся туды. Вось ужо і восень, мой спадарожнік, як пілігрым у чумны год, звоніць у анямелы званочак. Хораша было моўлена: «Растала лета прысмакам суніц на вуснах». I толькі леташняе рэха яшчэ гучыць у падзенні лістоты. Прыслухайся і пачуеш. Яшчэ адзін год змяніў свой лік. Але чым болей гадоў за маёй спінай, тым меней надзей дайсці за тры моры.
Я пакінуў сябра ў бядзе. I там, дзе быў я, азірнуўся — нікога.
Любім, калі праўда памерла, калі ляжыць пры свечках. Тады яна такая добрая і пра яе адно харошае кажам. I толькі на памінках думаем, якую праўду адправіць за ёй услед.
Нам мудрасці бракуе быць мудрэйшымі. I колькі стомленых людзей блытаецца ў павуцінні дарог, шукаючы выйсця. I колькі чуем слоў пра адзіноту, стомленасць, расчараванне. А ты калі і стаміўся, дык ад мітусні, а ты калі і расчараваўся, дык ад усяго, а ты калі адзін, дык ведаеш, што гэта і ёсць мудрасць.
У цемры пакоя, на дзвярах якога шыльда «Чужыя тайны», адчуваю дотык нечай рукі, але гэта падман, гэта ўстрывожаныя кажаны дакранаюцца да мяне крыламі. Чужая тайна — поцемкі, як чужая душа. Двайная мараль сцеражэ нашае сумленнае імя.
Расплацілася лісцё за няміласць лістападу, згарэла агнём без дыму. А за смугою, за шляхамі блукае зіма. Чаго не спяшаецца, сама не ведае. He парадуе нас снегам, шаткоў хуткім бегам, не накрые коўдрай лісце. Адзіноцтвам замыкаўся мароз, губляе за сабой слёзы. А раніцай на сонцы блішчыць першы лёд.
КНІГІ ОНЛАЙН
