Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
Уначы мы бачым рукамі і вуснамі. Уначы ненагляднаяглядная можа быць самая-самая. Толькі трэба так сябе палюбіць, каб агонь твой самая-самая магла запаліць. I ад зыркай успышкі аслепнуць. А рукі і вусны зноў падмануць мяне.
Выдае на тое, што я не падобны на самога сябе, але ўсе падобныя на мяне. 1 гэтае падабенства падобнае на цень мой, які падобны на цені ўсіх падобных на мяне. I як падабенства прымаеш за яву, дык і мой адбітак у люстэрку і ёсць гэтая ява. I гэтае падабенства падобнае на праўду, што падобна на падман, які падобны на праўду. I ў гэтым падабенстве і цень свой можна прыняць за сваё падабенства, а адбітак у люстэрку — за самога сябе, і як прымаеш сваё падабенства за самога сябе, дык і цяпер разумееш, што я не падобны ні на кога і ніхто не падобны на мяне. I гэтае падабенства нельга параўнаць з падабенствам дзвюх кропляў, а падабенства дзвюх кропляў нельга параўнаць з падабенствам маім у люстэрку, бо падабенства — гэта ява, а я падабенства яго.
Ты прыгожая. Залаты ланцуг на шыі прывязаў цябе да багатай кішэні. Па бардэлях, па прытонах набралася ты манер. Чаго сумнявацца і гадаць, трэба адчуць жыцця салодкую забаву. Пі, гуляй і забаўляйся. Учора той, а сёння я, а заўтра хтось новы. Жыццё — экстаз, згарэць у ім прыемна. Аднак табе адпомсціла каханне. Хаця неаднойчы табе казалі, дарагая, але таго, чаго яшчэ не мела, ужо згубіла — нікога ты не пакахала і ніхто цябе не пакахаў.
Пачакай, не шукай дарогі да шчасця. Гэта дарога крывая, і на ёй так лёгка ўпасці, калі ад прадчування шчасця
не адчуваеш пад нагамі зямлі. Толькі нашыя словы пра тое і сёе і пра нішто не сталі ўступам да нашага кахання. Я пакінуў цябе — і ты засталася вернай жонкай свайго каханага чалавека. Пачакай, не шукай дарогі да шчасця, тваё прадчуванне шчасця я панёс ад цябе ў памяці сваёй.
Разбудзіў тэлефонны званок. Нехта выбраў мяне ахвяраю свайго бяссоння. Што ж, уначы палохаешся нават сябе, ноччу адчуваеш стомленасць ад няўмольнага патрабавання жыцця жыць, як людзі жывуць, ноччу і слова маё камусьці патрэбнае. Дый слова даўно страціла сэнс — слова ўжо маўчанне. Нашая размова не стане лёсам, а будзе маўчаннем двух людзей, якія самі сабе не патрэбныя, а не тое што камусьці іншым.
Ён заўсёды ў пошуках, валадар нябыту. Употайкі ад сваіх падданых — намёкаў на цені — ён шукае сілу быцця. Каб па жылах пустэчы разлілося жыццё і намёкі на цені сталі целам і словам. Толькі сіла быцця, як тайна багоў, схаваная ад усіх. I пакуль ён шукае, ягоныя падданыя — намёкі на цені — шнараць па людскіх снах. Вабяць яны людзей светлай мараю нябыту. Там любое жаданне — ява. Хто паверыў — той сарваўся. I паміж быццём і нябытам цень яго мільгне і растане намёкам у вечнай пустэчы.
Але пакуль ёсць валадар нябыту, і мне наканавана быць. Хай ён не ведае мяне і хай яго не бачыў я. Ён быў, бо быў і я, ён ёсць, бо ёсць і я. I наканавана мне быць, пакуль у адказ на маё імя ён будзе адклікацца: «Я».
Адпусціце мяне направа, адпусціце мяне налева, адпусціце мяне на ўсе чатыры бакі. Я нарадзіўся вольны, я нарадзіўся для волі. Досыць, наслухаўся казак чужых. Мера ўжо і час ужо. Ад’язджаю я дадому і па дарозе складаю казку сваю. У маёй казцы жар-птушак відзьма-нявідзьма, як тых варон, што на нас зверху гадзяць, а белыя коні пратапталі дарогу да майго дому, прыгажуняй можа стаць любая жанчына, якая дурня пакахае. I неабавязкова піць, каб цякло па барадзе, хай хмель пацячэ па крыві.
Я вольны ў сваёй казцы быць героем і дурнем, славай і няўдачай, адкрыць таямніцы і выкрасці шчасце. Я вольны ў казцы сваёй. I волі маёй і волі для мяне, як для вольнага волі. Я магу пайсці направа, я магу пайсці налева, я магу паслаць любога на чатыры бакі і яшчэ далей. Я магу застацца ў няволі, бо гэта таксама воля мая. Ці гэта мала, што тваё права і што тваё лева і твае чатыры бакі? I не
трэба круціцца на месцы адным, не ведаючы, куды падацца. А можа, камень паставіць? Направа пойдзеш — згубіш усё. Налева — нічога не знойдзеш. Напрасткі — смерць сустрэнеш. Назад — дадому не трапіш. Вольнаму — воля. Добры намёк на тое, што магло быць, пакуль казку сваю складаў.
Па ўсіх морах-акіянах насіла нашую бляшанку і вось занесла ў гэтую затоку. На свет боскі падняліся мы, а нас сустрэлі крыкі і гвалт. Пагрозліва надзьмуліся караблі, «Здавайцеся!» Ага, як бы не так. «Врагу не сдается наш гордый «Варяг». Як «Аўрора», мы плюнем у твар гісторыі. I вогненнае джала сваё паказалі. Караблі вінтамі след свой замялі. Каленкі затрэсліся ў правадыроў. «Вораг усюды». Каманда наракае на мяне: «Якога чорта панесла цябе сюды?» А што я магу адказаць? Тое, іпто скончылася ў мяне валяр’янка, а я люблю, калі на сэрцы ў мяне спакойна. Я «за мір ва ўсім міры».
I зноў мы апускаемся пад ваду, зноў мы закладнікі бляшанкі. А мне б хоць кроплю валяр’янкі, бо на сэрцы ў мяне неспакойна.
Кнігі напяльваюць на сабе чалавечыя скуры і становяцца як бы людзьмі. I, як самазванцы, ненавідзяць тых, пад чыімі яны схаваліся імёнамі. А мне іх нянавісць у долю дасталася, але яны не пакідаюць мяне. Побач са мной іх прымаюць за людзей. Я рады выратавацца ад іх. Пашлю іх далей, а яны мяняюць старую скуру на новую і ў абліччы новага зычліўца вяртаюцца да мяне. Ударамі слоў заганяюць у маю галаву свае думкі і погляды, і я ўжо не разумею нічога свайго. За мяне нехта думае, за мяне нехта адказвае, за мяне нехта жыве. Гэты нехта не прызнаецца ў сваім самазванстве. За панцыр цвёрдых пераплётаў зашыфроўваю я сваю існасць, хаваюся ў кнігу. Аднак і гэтая кніга калісьці напяліць чалавечую скуру, і так ці інакш наканавана мне быць у абліччы і, як кожны самазванец, ненавідзець таго, пад чым імем я захоўваю сваю істоту.
Заспрачаліся два замоўшчыкі з-за гадзюкі. I гэта зразумела. Хаця і вырваны ў гадзюкі зуб, але яе пагрозлівае шыпенне пужае людзей. Кожны замоўшчык хоча быць валадаром людскога жаху і сытап’яна жыць з людской забабоны. Адзін дакарае другога, што той украў у гадзюкі смяротны зуб, а яе атрута магла б паслужыць народу дзеля
вялікіх і добрых здзяйсненняў. Другі — у адказ: «Смяротны зуб табе патрэбны для чорных спраў: калі ёсць атрута, дык і патрэбна ахвяра». Абодва на гадзюку патрабуюць права. Праўда за тым, хто мае права, толькі дакажы сваё ты права, калі яго другі не прызнае. Затое праўда ёсць, а яна такая: ці зубастая гадзюка, ці без зуба, але яна патрэбная ім абодвум, каб быць патрэбнымі людзям, бо адсутнасць жаху парушае іх уяўленне пра дабро і зло. Хай выбера сама гадзюка. Каго ўкусіць — той навекі вечны замоўшчык у памяці людзей. Аднак пакуль замоўшчыкі спрачаліся, галодная гадзюка са скрыні ўцякла. Тут сунуўся п’яны і на гадзюку нагою — туп. У п’янага вочы на лоб. Ён гадзюку ўгроб. Як жа так? Як народу без яе пражыць? Вось бяда! Так напіцца, вунь і ў вачах ужо дваіцца — аж два замоўшчыкі з’явіліся. Ах вы, гады, адну-адную гадзюку і тую не змаглі ўгледзець. Каму мы давяраем лёс народа? Плюнуў п’яны і пасунуў ногі прэч. А два замоўчшыкі стаялі над угробленым жахам. I што? А нічога! Няхай жыве новая падлюка.
Практычным вокам ён цябе агледзеў. Паводле закону размнажэння палюбіла ты сілу яго маладога цела.
3 яго спацелага цела ўпадзе кропля поту. Упадзе кропля поту на тваю шчаку і слязой пакоціцца па тваім лёсе.
У пакаянні або ў жаху паклалі галовы свае на эшафот. А кат па апусцелых вуліцах горада крочыць. Чорны покрыў валасоў хавае яго аблічча. Я ведаю, што гэта Яна. I адной рукою ты даруеш жыццё, а другой забіраеш яго. He спяшайся. Каханне — як расплата за наш давер і нашую слабасць. Трэба прымаць гэтую расплату. Час, як вада, цячэ паміж пальцаў. Смерць прымае аблічча кахання. Дай панясу тваю сякеру.
Дык дзе ж тут выйсце, тыя дзверы на волю? Куды ні тыцнешся — п’яныя мужчыны прапануюць выпіць, a п’яныя кабеты, патрабуючы кампліментаў, зняважлівымі вачымі аглядаюць маё аблічча. Я нават не ведаю, як трапіў у гэты будынак з лабірынтамі. Ці зайшоў сюды, ці завялі мяне? Адзін мой унутраны голас кляне мяне: «Гэта ўсё з-за тваёй упартасці». Другі мой голас апраўдвае мяне: «Ну хто ведаў, што так атрымаецца?» Нарэшце я патрапіў на нейкага мужчыну з тварам жабрака. «А хто ты такі?» — пытаецца ён. «Я той, у якім усе расчараваліся. He палын і не
асот».— «А каго ты ведаеш?» Доўгі пералік тых, з кім я знаёмы. Але ні імёны славутасцей, ні іх званні і дасягненні не выклікаюць у мужчыны захаплення. Дык якога д’ябла яму трэба? I пералічваю знаёмых ужо меншага сацыяльнага статусу: «Герой, доктар, рэвізор, працоўны, біч, зэк» — «I ўсе?»— «А-а,— радасна нагадваю я.— Ведаю грузчыка віна-гарэлачнай крамы».— «Ну а чаго ты маўчаў? Гэта тое, што і трэба. Пайшлі, выведу цябе». Мы крочым па цьмяных калідорах, якім, здаецца, і канца не будзе, і вось знаходзім дзверы. Вуліцы горада мне знаёмыя па назвах. Казарменная, Танкавая, Артылерыстаў, Гвардзейская, Другі Вайсковы тупік. Толькі вось гмахі будынкаў страцілі сваю ранейшую прамакутнасць. Нібыта хто іх перабудаваў у стылі мадэрн. 3 шумам б’юць фантаны. Я нагадваю ўжо недзе чутае: «Фантаны працуюць ноччу, каб можна было змыць з нажоў кроў».
Мой невядомы знаёмец праводзіць у свой дом. Пакоі сустракаюць пустатой, але сцены ўпрыгожаны плакатамі: «Усім сэрцам успрымем заклікі...» «Вось»,— выдыхае цяжка чалавек і дастае з кішэні цюбікі з клеем. «Ведаеш,— мовіў ён.— He скажу, дзе і ў каго, але здабыў я паперку на права есці цукеркі, насіць парты не афіцыйнага крою, а мадняцкія і не працаваць ні на суботніках, ні ў фондах міру, культуры, ветэранаў...» I вось, калі ўсе елі бульбу і запівалі яе вадою, я ласаваўся цукеркамі з каньяком. Смаката. Калі ўсе рвалі жылы на суботніку, я перад люстэркам красаваўся ў партках нянашынскіх. Вось было жыццё. Але баяўся я, што знойдуць у мяне паперку, злодзеем назавуць. Вельмі мне сорамна было б злодзеем стаць. Я яе, паперку дарагую, куды толькі не хаваў — і туды і сюды, але ўсё палохаўся: знойдуць. I тады я схаваў паперку ў сябра — вартаўніка парадку. У яго ніхто не здагадаецца шукаць. Калі мне зноў спатрэбілася набыць цукеркі, не знайшоў паперкі. Я туды, я сюды — няма. Тут уваходзіць у пакой сябар пры кіцелі, з пагонамі. «Шукаеш? Чаго не згубіў, таго не знойдзеш». Хацеў я адказаць, ды прамаўчаў. Бачу, вусны яго ў соладзі, мядовыя, значыць, еў цукеркі. А парты на ім не форменныя з лампасамі, а нянашынскія. I стала мне сорамна, не за сябе, за сябра сорамна. А цяпер мне суцяшэнне вось,— чалавек паказвае цюбікі з клеем. He трэба і цукерак, не трэба і партоў... Ты зазірнеш у іншы свет, убачыш мінулае і будучае. Паспрабуй, паспрабуй,— і сам нюхае, сам ужо ў будучым і мінулым. А я застаюся ў сённяшнім, бо я пазнаў чалавека — былы мой сябар; і на мне
КНІГІ ОНЛАЙН
