КНІГІ ОНЛАЙН
Пошук сярод кніг, што прайшлі індэксацыю гуглам. Некаторыя кнігі гугл не знаходзіць
Вітаўт ЧАРОПКА ЛЕРЖК Вітаўт ЧАРОПКА ЖРАМОГк ДЕНЮ Аповесці Апавяданні Эсэ МІНСК «МАСТАЦКАЯ ЛІТАРАТУРА» 1996 ББК 84(4Бен)6 4-21 УДК 882.6-3 8820600000—003 Ч — 25—95 М 302(03) — 96 © В. К. Чаропка, 1996 © Афармленне I. А. Дзямкоўскі, 1996 АПОВЕСЦ! ГЕНІЙ СМЕРЦІ Ён спяшаўся, і літары пад пяром атрымліваліся крывыя і няроўныя. «Мой адзіны сябар!» У яго не было сяброў, знаёмых хапала, а сяброў — ніводнага. Нікуды ліст гэты ён не адправіць, і паштальёны не будуць шукаць адраса таго, каму ён прызначаўся. «Вось пішу табе, бо няма болей да каго звярнуцца. Калі ёсць Бог, дык як ён мог дазволіць, каб растапталі святое для мяне. Колькі гадоў я нёс свой крыж. Я выбіўся з сіл. Год таму зразумеў, што ў жыцці я ніхто і нішто. Я рваўся да волі, а мяне зрабілі рабом. Я хацеў кахаць, а мне здраджвалі. Я верыў, а мяне падманвалі, я хацеў быць высакародным, а мной пагарджалі. Мне ўсё апрыкла. Але набрацца мужнасці, каб выйсці з гульні, я не мог. Заўсёды знаходзіў сабе адгаворкі. To шкадаваў маці, то запэўніваў сябе, што я народжаны для нечага вялікага, то падманваў сябе марамі пра шчасце, то прыдумваў сабе каханне, a то палохаўся болю. Год таму я адважыўся. Я ўжо не ашукваў сябе. Я памыляўся. У свае трыццаць — адчуваў сябе старым, якога ўжо нішто не радуе і ні ў чым не бачыць ён сэнсу. I я адважыўся. Гэта была не хвілінная слабасць, гэта было адзінае, што зрабіў я вартае ў сваім жыцці. Я палохаўся болю і крыві. Таму разбавіў у шклянцы нейкія пігулкі, што набыў у зельні, выпіў іх і лёг, каб заснуць. Мне хацелася пайсці туды без роздуму, без сумненняў, без шкадавання, без боязі — ціха і неўпрыкмет. He... Схапіла жывот так, што я ванітаваў проста ў ложку. Устрывожаная маці выклікала «хуткую». Выратавалі, хаця я ўсім казаў, што ў мяне быў апендыцыт. Паверылі, бо ніхто не хоча сабе турбот: важдацца і супакойваць няўдачніка-самагубцу. Мабыць, мяне ахоўвае анёл. Я адчуваю па начах яго подых на сваёй шчацэ — лёгкі, як вясновы ветрык. Чым заслужыў яго клопат? Я пазашлюбны, бацька мой памёр у вар’ятні, маці ненавідзіць мяне, бо лічыць, што з-за мяне сапсавала сваё жыццё. Дык навошта я нарадзіўся супраць волі Божай, супраць жаданняў бацькоў? Я стаў няшчасцем для другіх і сам быў нешчаслівы. Смерць — гэта збаўленне, і яна не палохае мяне. Да пабачэння, мой адзіны сябар. А рыель». Ён закончыў пісаць і падняўся. Гадзіннік, што вісеў над сталом, паказваў дзве гадзіны ночы. 3-за сцяны чулася соннае чмоканне маці. Ад выпітага балела галава, хаця хмель ужо амаль прайшоў. Ну што яшчэ застаецца яму? Ах... Так. Ён выключыў святло настольнай лямпы і ўпэўнена прайшоў па пакоі. 3 маленства жыў у ім Арыель. I гэтыя чатыры сцяны, як сябры, ратавалі яго ад людзей і ад жорсткага свету і, як ворагі, не пускалі да яго тых, што маглі б стаць яго сябрамі, сцераглі яго адзіноту. Ён апусціўся на калені перад кутом, дзе ўжо каторы год паглядалі з абраза святыя. Абраз называўся «Усім жалобным радасць» — етары, пісаны на дрэве. Фарба ад часу патрэскалася. Выменяў абраз на модны японскі плашч. Дзеля прыгажосці ўзяў, а вось і маліцца перад ім стаў. I такое адчуванне, што сцены не выпускалі яго малітвы. Тут, сярод сценаў, яны і знікалі, так і не пачутыя Богам. Але ж і цяпер ён звернецца да Усявышняга. I гэтую малітву прачытае не з малітоўніка. Ён мовіць усё, што ў яго на сэрцы. «У імя Айца, Сына і Святога Духа. Амінь,— перахрысціўся, паглядаючы ў цемру, туды, дзе вісеў абраз.— Божа, пачуй мяне. Вось я перад табой на каленях. Я стаміўся несці свой крыж, а ты не даеш мне сіл. Навошта ты пасылаеш на мяне свае выпрабаванні, я не Іоў. Я падмануты, я абрабаваны, я без надзеі і любові. Забяры маю стурбаваную душу. He дай мне жыць у гэтым свеце са зласлівасцю і нянавісцю ў сэрцы. Даруй мне грахі свядомыя і несвядомыя». На душы палягчэла. Нядаўнія думкі і крыўда здаліся Арыелю дробнымі і смешнымі. А што, калі Бог пачуў яго і ўбачыў з мільёнаў людзей чалавека, які ў адчаі ўзмаліўся, і выпрастаў над ім сваю далонь, каб паслаць міласць сваю? I было такое адчуванне, што зараз пачуе Божы голас. Адкуль такое? Арыель не мог растлумачыць. Вось мільганула думка — пачуе голас, і ён, паслухмяна паверыўшы ў гэта, чакаў. Адлічваў час гадзіннік, сапла за сцяною маці. Ён заплюшчыў вочы, слухаў, і здалося, што нехта даверліва шапнуў яму на вуха: «Чакай — будзе знак». Цуд, і з гэтым трэба пагадзіцца. I гэткая лёгкасць і прыемнасць на душы — адкуль яна? Ад Бога. Значыцца, да Бога дайшла яго малітва. Бог дапамагае яму, ратуе ад пакуты і адчаю. Хвіліну-другую ён чакаў, што пачуе яшчэ нешта, а пасля ў запале ўдзячнасці некалькі разоў перахрысціў сябе, падняўся з каленяў і, шчаслівы і радасны, пацалаваў абраз. Вострае лязо, што ляжала на стале, Арыель так і не ўзяў у рукі. Ён павінен жыць, бо яму будзе знак, які вызначыць яго шлях. * * * У халодным ложку Арыель скруціўся калачыкам і засунуў РУКУ паД падушку. Так ён засынаў з дзяцінства. Але не спалася. To холад калаціў яго, то абліваўся потам. Сэрца цяжка білася ў грудзях. Арыель нават спалохаўся, што яно не вытрымае і спыніцца. Ён колькі разоў мяняў позу: клаўся на спіну, пераварочваўся на другі бок, але сон так і не змарыў яго. Пастараўся не думаць пра тое, што здарылася з ім. I тут жа ў галаве засела думка: вось у гэты момант яна, тая, якую ён кахаў, ляжыць у ложку з яго ворагам, і той абдымае яе — лапае сваімі вузлаватымі тоўстымі пальцамі, а яна, заплюшчыўшы вочы ад асалоды, адгукаецца на яго ласкі. Ён аж застагнаў з крыўды і адчаю: яна выбрала не яго, Арыеля. Яна засталася з ворагам. А з ім — Бог. Ён усцярог ад жанчыны, не вартай яго кахання. * * * Гэта быў не сон. Арыель не ведаў, што адбывалася з ім, але ён не спаў, усё ўспрымаў за рэальнасць і ўсё разумеў. He было гэта і трызненнем. Вось ён — воін вялікай і слаўнай імперыі Рымскай. За той час, пакуль стаіць на варце, даспехі намулялі плечы, і ные ад іх цяжару спіна. У руках шчыт, а на рэмені — меч. Пад нагамі каменная падлога лёхаў. Толькі адзін вязень сядзіць за вялікімі драўлянымі дзвярыма ў камеры лёхаў. Чалавек называў сябе Ісусам, Божым Сынам. Там, наверсе, у палацы, пракуратар Іўдзеі Понцій Пілат раіўся з архірэямі ды фарысеямі пра далейшы лёс Ісуса. I пакуль не вынесены яму прысуд, сядзіць ён у гэтай каморы. Шкадобу выклікаў гэты збавіцель людзей. Калі вялі яго пад вартай у лёхі, ішоў згорбіўшыся, як стары; худыя доўгія рукі, бы перабітыя, бездапаможна матляліся ўздоўж яго няўклюднага тулава. Вярблюджая грубая накідка замяняла сарочку, парты знізу зіхацелі дзіркамі, штосьці прыцягальнае хавалася ў яго самотных чорных вачах, у гэтым мудрым і лагодным позірку, з якім ён зірнуў на яго, Арыеля. Гэта былі вочы не ашуканца, як казалі пра яго фарысеі, гэта былі вочы мудраца і настаўніка. I ўсё ж цяжка паверыць, што гэты няўклюдны, з космамі нечасаных валасоў на галаве жабрак, гэты чалавечак — Божы сын. Але ж натоўпы людзей слухалі яго казані, але ж і пра розныя дзівосы, якія ён здзейсніў, распавядаюць. Хацелася загаварыць з вязнем, толькі забаранілі размаўляць з ім. I ён праходжваўся ад адной сцяны лёхаў да другой. На асветленых паходнямі сценах маўкліва сноўдаў яго цень. I ўсё ж не вытрымаў. Ну што здарыцца, калі загаворыць з Ісусам? He ўцячэ ж ён? Падышоў да каморы і ціхенька грукнуў у дзверы. Там, за дзвярыма, каменная падлога азвалася шоргатам сандаляў вязня. — Ісусе! Ісусе! — паклікаў ён. — Што трэба табе, чалавек? — прагучаў голас вязня. — Ісус, адкажы: ты Божы Сын? — Людзі заўсёды хочуць доказаў. Але ў веры няма д^казаў, і той, хто патрабуе іх,— сваім розумам і сэрцам не можа спасцігнуць тайны веры. Я і сам не ведаў, хто я, дзеля чаго нарадзіўся. Але прадчуваў, што я прыйшоў у гэты свет дзеля нейкай місіі. I ўвесь мой шлях — гэта шлях на Галгофу. Я вучыўся ў тых, хто выдаваў сябе за мудрацоў, але не знаходзіў у іх словах мудрасці. I гэта было не для мяне. Я кахаў жанчыну, а яна выбрала другога. I нічога не засталося ў мяне. У хвіліну адчаю ўзмаліўся я да Бога, толькі ён застаўся ў мяне, і пачуў адказ: «Чакай, будзе знак». I быў знак, і ўгледзеў я Духа Божага. — Калі ж ты Божы Сын, дык разбуры гэтыя дзверы. Я не стану цябе затрымліваць. — Кожны павінен прыняць тое, на што асуджаны,— адказаў Ісус. — Тады растлумач. Вось ты кажаш: любі бліжняга свайго. А як мне любіць, хаця б таго Святонія, які ў мяне ўкраў пас. Як мне яго любіць? — Любі і даруй яму, бо не ведае ён, што творыць. I не разумей мой запавет літаральна. Любіць бліжняга — гэта любіць і сваё «Я». Ты разумееш мяне? — Хм... — He разумееш... Шкада. Гэта былі апошнія словы, што нарадзіліся ў свядомасці Арыеля, якія ён памятаў. Пасля ён неўпрыкмет заснуў. * * * Прачнуўся нозна. Як падняўся з ложка, дык адразу на яго накінулася маці: — Зноў прыплёўся ўчора п’яны. I што гэта за пакаранне? Людзі вунь муку, мыла, крупы набываюць, а ў нас нічога няма. Яму нічога не трэба!.. I што за дур у чалавека? Вось так штодня. Нібыта яму ў жыцці толькі і прызначана стаяЦь у чэргах. Куды ўцякаць? Як ратавацца? — Чаму мне не пашчасціла, лепш бы я дзяўчынку нарадзіла,— працягвала крычаць маці.— Бабы кажуць: ты яго псіхіятру пакажы... Чаму я такая няшчасная? — Яна села на крэсла, дастала з кішэні замызганага халата насоўку і прыклала да вачэй.— Бог шчасця не даў ні ў чым ні грамулькі. Чуеўская сваім сынам не нахваліцца, а мне хваліцца няма чым, адно горкія слёзы. Колькі разоў Арыель чуў гэтыя дакоры! Ён ужо не мог спакойна іх слухаць. Яго выводзілі з сябе і тая істэрычная інтанацыя, з якой гаварыла маці, і гэтая з дня ў дзень метадычнасць матчыных енкаў з-за жыцця, якое ён ёй сапсаваў. He вытрымаў Арыель і цяпер. — Што ты нясеш?!.— схапіў са стала керамічны куфель і кінуў яго ў сцяну. На падлогу ўпалі керамічныя аскалёпкі. Маці загаласіла і ўскочыла з крэсла. Ён, ляпнуўшы дзвярыма, выйшаў з кухні ў свой пакой. Злосць душыла яго вось на гэтае вар’яцкае жыццё, і чым больш ён думаў пра бессэнсоўнасць свайго існавання, тым больш хацелася ўбачыць яе, Ніту. Толькі яна магла прынесці аблягчэнне, і ён пазваніў ёй. Тэлефон яе маўчаў. А з кухні даносіўся і гнаў з кватэры матчын голас. Хутчэй адсюль, каб не чуць гэтай абразы, гэтых дакораў, што даводзяць да адчаю і злосці. I ён пайшоў.