Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
Так я лётаў над зямлёю. Я бачыў усё, што адбываецца на ёй. Я бачыў, як сустракаліся закаханыя, як злодзеі рабавалі на вузкіх сцежках сваіх ахвяр, як каралі гладзілі дзяцей па галоўках і слалі іх бацькоў на вайну, як плачуць
беднякі, як весяляцца багацеі, як нараджаецца чалавек і як памірае ён, я бачыў, як разбіваюцца вобзем птушаняты, як палююць у пушчах на звера, як марская хваля паглынае караблі, як гараць весі, я бачыў адзінокія постаці паэтаў і жанчын, што чакалі сваіх сыноў і мужыкоў з поля сечы, я бачыў таенства чарнакніжнікаў і як людзі закладвалі свае душы д’яблу, як абрываецца песня на палове слова, як паляць на вогнішчах ерэтыкаў, як збіраюцца на свае шабашы ведзьмы, я бачыў штурмы рацямі гарадоў, я многае бачыў, і цяжка мне было ўсё асэнсаваць, зразумець, прывесці да адной нейкай высновы. Аднойчы я ўбачыў, як ляжыць на дарозе валацуга. Ён хадзіў з краю ў край, шляхоў не выбіраючы, і вось, стаміўшыся, зваліўся з ног. Гэта быў славуты Вася, які ўсюды пабываў. А далёка ад таго месца, дзе ляжаў ён, у яго роднай вёсачцы, у яго роднай хатцы ўспамінала сына старая маці. I пашкадаваў я старую, апусціўся на яе двор і са студні набраў у конаўку вады. Гэтай вады даў я напіцца валацугу, і ачуняў ён, нагадаў сваю Радзіму, павярнуў на дарогу, што вяла да яе. Гэта быў першы выпадак, калі я дапамог людзям, а пасля не аднаго чалавека ратаваў я з бяды. To дапамагаў вязню ўцячы з цвержы, то нёс радасную вестку за сотні вёрстаў, то папярэджваў аб небяспецы, то даставаў зброю паўстанцам, то выносіў з бою параненых, то тушыў пажары — усяго не пералічыш. Час ад часу я забіраўся ў завоблачныя высі, тут я бачыў, як ляцяць на нябёсах душы памерлых. Мяне прымалі за анёла і радаваліся, што да раю рукою падаць. Некалькі разоў у мяне з’яўлялася спакуса хоць адным вокам зірнуць на рай, але як мог я, смяротны... Хіба не памёр Равін Сымон Бек-Аззаі, які ўбачыў рай. I я баяўся, што і мяне чакае такі лёс. I дапамог выпадак. Неяк пралятала паўз мяне душа маленькага дзіцяці. Выбілася з сілы, а я, нібыта анёл, падхапіў яе, панёс да брамы ў рай, дзе сам апостал Пётр з ключамі сустракаў душы. Непадалёк ад брамы я адпусціў душу, а сам паляцеў уздоўж высокага цаглянага плота, што акружаў рай. Агледзеўся — вакол ні душы, ні воінства архангелавага, ні святых, ні боскіх дагоднікаў — і пераляцеў цераз плот. Hi на зямлі, ні на палотнах вялікіх мастакоў, ні ў снах не бачыў я такой прыгажосці. Усё багацце колераў было перад маімі вачыма. Што там наша восень з яе ўбоствам у параўнанні з райскімі фарбамі. Як у калейдаскопе, фарбы кветак і траў, лістота дрэў пераліваліся самымі рознымі ўзорамі. Фантанамі білі крыніцы. На ўсе лады спявалі птушкі. Ручныя звяры, зусім
не палохаючыся мяне, бегалі па лугах. Я крочыў па гэтай казачнай планідзе і не верыў, што я ў раі, што гэта рэальнасць. Наперадзе ўбачыў старую, ужо з грубой карою, разгалістую яблыню. Сярод яскравай зеляніны віднеліся румянкавыя вялікія яблыкі. Убачыўшы іх, я адразу адчуў голад, аж сліна пацякла. Але варта было мне працягнуць руку да бліжэйшага яблыка, як галіна, на якой ён вісеў, паднялася ўгору. Папраўдзе, гэтаму я мала здзівіўся: рай усё-такі. Здзівіўся я іншаму. Раптам за спінаю пачуў пяшчотны жаночы голас: «Не рвіце».
Азірнуўся і ўбачыў жанчыну незвычайнай прыгажосці. Белая туніка была на ёй, смуглявыя рукі, шыя, ногі да каленяў заставаліся аголеныя. Светлыя хвалістыя валасы спадалі жанчыне да пояса. Уражвалі яе вялікія пяшчотныя вочы, сінейшыя за райскае неба.
— Хто вы такая? — спытаўся я.
— Я ахоўваю дрэва пазнання дабра і зла. А ты захацеў сарваць яго плады і тым угнявіў бы Бога,— адказала жанчына.
— Адкуль я ведаў, што гэта не простыя яблыкі?
— Як? Ты што, першы раз у раі?
— Так, першы. Я чалавек.
— Чалавек? — шаўкавістыя бровы жанчыны выгнуліся дугамі.— Адкуль жа ў цябе крылы?
— А гэта не істотна.
— Вам трэба хутчэй пакінуць рай. Калі Бог даведаецца... Пайшлі, я вас выведу адсюль.
I яна павяла мяне за сабою. Мы выйшлі да вёскі. Яна была забудавана адмысловымі крыштальнымі дамамі з мансардамі, спічастымі шпілямі, купаламі.
— Хто жыве ў гэтых дамах?
— Душы.
— Але чаго такая нежывая ціш, як у час жальбы?
— А навошта шум? Гэта не на зямлі, дзе людзі мітусяцца, нешта шукаюць, ім не да сябе. А душам усё гэта не трэба, яны прыслухоўваюцца да сябе, спасцігаюць мудрасць божую і гэтым шчаслівыя.
— А вы таксама шчаслівая?
— Так. Я марыла пра гэта. На зямлі я прабывала ў дабрадзейнасці і чысціні, я служыла пану Богу ў манастыры і дала абет веры — цвёрда і нязменна вераваць усяму, чаму павучаў Госпадзь Ісус Хрыстос — і стрымала свой абет.
А мне стала шкада гэтай жанчыны. Яна так і не зведала
ні радасці, ні горычы, ні спадзяванняў, ні расчаравання, ні асалоды, ні пакутаў, ні кахання, і многа яна не зведала з таго зямного жыцця.
— Але хіба гэта шчасце? — сарвалася ў мяне з вуснаў.
— А што ж, па-вашаму, шчасце? — Нешта падобнае на цікавасць убачыў я ў жаночых вачах.
Задумаўся я. Што ёй адказаць?
— Шчасце... Гэта быць народжаным і пражыць сярод людзей тым жыццём,— я змоўк, ужо занадта казаў я проста, але тых узнёслых слоў так і не адшукаў,— тым жыццём, якім жывуць людзі.
Яна ўсміхнулася мне.
— Ну якое гэта шчасце.
I я пакінуў рай, я вяртаўся на нашую грэшную зямлю. Па дарозе сустрэў я душу мудраца.
— Ну што, знайшоў ісціну? — пракрычала яна здалёку.
I што я мог адказаць? Сорамна мне было прызнацца аб дарэмнасці сваіх пошукаў, і мовіў першае, што прыйшло ў галаву:
— Ісціна ў крыніцы, з якой усё пачынаецца,— у жыцці!
1 мы размінуліся. Душа мудраца паляцела да райскай брамы, а я вяртаўся на нашую грэшную юдоль. Аб адным я шкадаваў, што не паспеў спытацца ў душы мудраца, як пазбавіцца мне крылаў.
1988 г.
ПРАЗРЭННЕ ПРАРОКА
Адразу кінулася ў вочы — начное неба прарэзаў яскрава бялюткі шлейф дыму. Ён, як хвост, цягнуўся з вогнен Hara шара, ад якога разляталіся па баках промні святла. Нібыта палаючая камета ляцела да зямлі. Але самае дзівоснае, што хвост гэтай каметы раздвойваўся на канцы. Незвычайнасць убачанага прымусіла чалавека спыніцца. I першае, што ён адчуў,— гэта пагроза бяды, немінучай бяды. I нікому з людзей не пад сілу прадухіліць яе. Безаба-
роннасць перад невядомай з’явай спужала чалавека. Ён азірнуўся і ўбачыў, як за ім коціцца кола ад воза. Месячнае святло мільгала на жалезным вобадзе. Кола роўна кацілася па дарозе. Кацілася і не падала. I жах — гэтае святое пачуццё самазахавання — штурхнуў чалавека бегчы. Які быў яго адчай, калі, азірнуўшыся, ён убачыў, што кола ўсё ж коціцца. Здавалася, сэрца выскачыць з грудзей, здавалася, не вытрывае гэтага шалёнага бегу і ўпадзе, але ён бег. Гэта было яго паратункам. Дзікая, неверагодная пагоня. Ён змагаўся за сваё жыццё і не ведаў, з чым або з кім змагаецца. Ён падбег да каплічкі, што стаяла на ўскрайку вёскі. А кола, за якія дзесяць крокаў, шалёна ляцела за ім. Толькі паспеў зачыніць за сабою дзверы, як моцны ўдар страсянуў невялічкую будыніну. Ніколі ў жыцці не чуў ён такога жахліва-злавеснага смеху, як цяпер за дзвярыма. Нібыта сам д’ябал рагатаў на вуліцы. Смех, як холадам, пранізаў яго цела. I тады ў апошняй надзеі ён пачаў маліцца, просячы Бога выратаваць яго. Гэта былі і адчай, і надзея на выратаванне, і яго адзіная абарона, і жах застацца сам-насам са сваім жахам. Тая ноч у капліцы стала вызваленнем яго Духа, адрачэннем ад асцярожнасці і разважлівасці рэаліста, які не верыў і адмаўляў цуд. Ён празрэў. Калі прарок выйшаў з каплічкі, дык убачыў асветленае агнём неба, нібыта водсвет пекла ўдарыўся ў нябеснае скляпенне. Hi кола, ні слядоў ад кола ён не ўбачыў.
Пра гэты выпадак ён не распавёў нікому. Наступнай ноччу яму прысніўся вешчы сон, і ў той жа дзень ён адправіўся ў сталіцу. П рарок павінен быў папярэдзіць аб бядзе.
У горадзе ён спыніўся на гасціным двары, які знаходзіўся непадалёк ад каралеўскага палаца. Вось ужо некалькі месяцаў на двары не сяліліся госці. Нядобрая слава адганяла ад гэтага месца і самага смелага. Казалі, што тут бачылі ноччу прывід.
Асцярожны рып дзвярэй не спужаў прарока. 3 цемры на парозе пакоя вырасла белая постаць. Як Афінадор, прарок пакрочыў за прывідам. Па прыступках яны спусціліся ў лёхі і доўга ішлі па калідоры. Адзіным арыенцірам для прарока служыла гэтая белая невыразная постаць наперадзе. Нечакана яна знікла. Нібыта растала ў цемры. Прарок упёрся ў нешта цвёрдае, што вырасла на яго шляху,— сцяна. Рука знайшла клямку дзвярэй. У пакоі, куды ўвайшоў прарок, сядзеў каля каміна чалавек. Вогненныя блікі асвятлялі яго задумлівы твар. Чалавек падняў галаву і зірнуў на таго, хто патрывожыў яго.
— Ты хто такі? — нават не здзівіўся з’яўленню незнаёмца, а стомлена прамовіў гаспадар пакоя.
— Я прарок.
Недаверлівая ўсмешка зняважлівай складкай адбілася на вуснах гаспадара.
— А я кароль! I што мне, прарок, напрарочыш?
— Бяду і бясслаўе вашай каралеўскай вялікасці. Я прыйшоў папярэдзіць ад нявернага кроку. He вынімай свой меч з похваў...
Кароль не даў яму прамовіць. Нібыта падмянілі яго. Падхапіўся на ногі і злосна закрычаў:
— I ты тое самае? Хто ты такі? Прарок? Дык вось прароч кухаркам. He табе вырашаць, што мне рабіць.— Раптам ён знерухомеўі здзіўлена зірнуў на свайго госця.— А як ты трапіў сюды? Хто цябе сюды прывёў? Хто паслаў цябе? — Вось што ён не мог зразумець.
— Я прыйшоў, бо павінен быў прыйсці. А хто мяне паслаў? Той, хто мяне паслаў. Той, хто прывёў мяне сюды. Той, хто пракляне цябе, калі вымеш меч. Ён прасіў цябе любіць і жыць з мірам.
— Варта! — закрычаў кароль. Калі ў пакой убеглі ўзброеныя жаўнеры, ён паказаў на прарока.— Зняволіць. I можаш перадаць, што я зраблю па-свойму. Досыць мяне павучаць! А яшчэ сумняваўся!
Вайна ўсё ж пачалася.
Палеткі ўжо не каласіліся жытам, а чарнелі касцьмі чалавечымі. Плакалі ўдовы па мужах, плакалі матулі па сынах, плакалі дзяўчаты па каханых, плакалі дзеці па бацьках. Раслі крыжы на могілках. Вятры шумелі на папялішчах спаленых весяў. У пакутах паміралі галодныя людзі, замярзалі на вуліцах бежанцы. А кароль загадваў адно: «Вайна да перамогі». I плявалі ў людскія шэрагі вогненнымі ядрамі гарматы, знаходзілі сваіх ахвяр кулі. Смерць пад бой барабанаў правіла сваё баляванне.
КНІГІ ОНЛАЙН
