Перамога ценю
Вітаўт Чаропка
Выдавец: Мастацкая літаратура
Памер: 270с.
Мінск 1996
— Можа, і так, а можа, не так,— адказаў ёй мастак і замаўчаў.
Яны крочылі далей. Ліка яшчэ нешта казала пра светлую любоў, пра падман, але ён не слухаў яе. Што яна ведае пра каханне? Праз паўгадзіны таксоўка давязе Ліку дадому, а мастак пойдзе да сябе. Быць можа, каля свайго дома ён спыніцца, паглядзіць на асветленыя вокны сваёй кватэры, дзе выпіваюць тыя, хто называўся ягонымі сябрамі, і не пойдзе да іх. У прысадах ён наламае ахапак язміну і, як нешта дарагое, прытуліўшы яго да грудзей, адчыніць дзверы суседняга пад’езда. На момант спыніцца, прыслухаецца. Людзі спяць. Ніхто не ўбачыць яго, але ён усё роўна, як злодзей, цішком будзе красціся па прыступках. На апошнім
паверсе спыніцца. I ў вочы кінецца са сцяны даўняе «Я кахаю цябе». I нібыта машына часу раптам дасць задні ход і перанясе яго на колькі гадоў назад. Вось ён, стаіўшы дыханне, пракраўся сюды і цвіком старанна выводзіць на сцяне самую вялікую сваю тайну, і нібыта не было тых гадоў: ён — той самы закаханы юнак. Ён пакладзе язмін каля яе дзвярэй і доўга будзе стаяць, быццам чакаючы нейкага цуду. Адчыняцца дзверы, і выйдзе з кватэры яна, здзівіцца. I што мовіць ёй? «Дзякуй»,— толькі і скажа. Аднак цуду не адбудзецца. У гэты час яна, прытуліўшыся да мужа, спіць і ніколі не здагадаецца, хто напісаў некалі на сцяне «Я кахаю цябе», хто прыносіць да яе дзвярэй кветкі.
А можа, мастак і не зойдзе ў суседні пад’езд, можа, ён паспяшаецца да сябе. Там чакаюць тыя, хто называўся ягонымі сябрамі.
1986 г.
ЗВЫЧАЙНАЯ ТРАГЕДЫЯ
Дзень добры, Міця!
Гэтак хочацца назваць цябе мілы, каханы і дарагі, аднак вось пішу гэтае простае прывітанне.
Я доўга перажывала, пакуль не прымусіла сябе прызнацца табе. Яшчэ калі мы вучыліся ў школе, дамовіліся казаць адно аднаму ўсё шчыра. Я так і раблю. Давай нагадаем мінулае. Твая першая запіска... Каб ты ведаў, як яна ўзрадавала мяне. Я нават разгубілася і зразумела, што магу адказаць толькі «так», бо закахалася ў цябе яшчэ тады, калі ўпершыню ты прыйшоў у наш клас. Тады і вырашыла, што, апроч цябе, нікога не пакахаю. Калі ўспамінаю пра гэта, дык хоць наплачуся.
Нашы сустрэчы і першы ў маім жыцці пацалунак — гэта было для мяне, для той наіўнай школьніцы, вяршыняй шчасця. Але ці то мая ганарлівасць, ці то проста нясмеласць, а верагодна, ад сораму не магла я прызнацца ў сваіх пачуццях. Пэўна, таму і казала я: «Не ведаю» або «Не хачу», аднак як я жадала быць побач з табою, чуць твой голас, размаўляць з табою аб чым заўгодна, толькі б глядзець у твае вочы! Дурніца, кахання палохалася. Шчасце сваё хавала ад сябе...
Успамінаю наш выпускны вечар. Усё цудоўна пачалося, а плата якая за гэта — развітанне з каханнем. Нашы сустрэчы, узнёсласць святых слоў, зачараванне першых пацалункаў — усё забылася. I толькі таму, што я не згадзілася пайсці з табою сустракаць світанак. Я адмовілася, а ты пакрыўдзіўся на мяне. Божа мой, плётак спужалася. I як шкада, што крыўда асляпіла цябе. Гэтак і не зразумеў: я ўсё роўна кахаю цябе. ;
Каб ты ведаў, як горка мучылася без цябе тое лета. Я рыхтавалася ў інстытут, здавала іспыты і ўвесь час думала пра цябе. Дні невыноснай самоты і адзіноты. I толькі ночы былі маімі сяброўкамі, ім са слязамі прызнавалася пра сваё каханне, але яны не суцяшалі мяне. I зноў вяртаюся ў той час, калі жыццё падаравала нам імгненне шчасця. Сэрцам я рвалася да цябе і кахала, кахала, нават тады, калі бачыла цябе з дзяўчатамі. А пасля інстытут. Я чакала твайго вяртання. Штодня, кожную хвіліну, мой любы і дарагі... I не дачакалася.
А сустрэча выпускнікоў? Мне і ўспамінаць балюча. Міця, як жа ты мог? Абыякавасць, калі не знявага. Я ж верыла табе...
Ты пісаў, што, мабыць, недарэмна адбылася паміж намі гэтая звадка і я пасля гэтага расставання стала бліжэйшай табе. He, ты памыляешся — гэтае расставанне прынесла нам адчужанасць.
Што тут далей казаць? Крыўдавала на цябе. Калі ты забыўся на мяне, дык я забудуся на цябе. Забыцца не забылася, аднак паспрабавала. Я сустракалася з другімі. Нікога з іх не пакахала, але зразумела, што ты на гэтым свеце не адзін. I яшчэ я спазнала пяшчоту другіх, іх ласкавыя словы. А ты кажаш, расставанне пайшло на карысць.
Сэрца маё разрывалася. Я сустракалася з іншымі, а думала пра цябе. Мне так было цяжка. А пасля твой званок. Наша быццам бы ні пра што размова, а як я чакала і марыла пра яе. I ўсе мае спробы выкінуць цябе з сэрца — гэта самападман, гэта ўцёкі ад успамінаў пра нашы шчаслівыя дні. I я паверыла, што каханне вернецца да нас. Зноў паўторыцца шчасце нашых сустрэч, трапяткое дакрананне рук, нясмелыя позіркі, і пяшчота, і шчасце. Я хацела, вельмі хацела гэтага. Ды толькі ў сэрца пракраўся недавер да цябе. А раптам зноў убачу з другою, і зноў мая вернасць спатрэбіцца абыякавасці начэй, і зноў зачараванае кола адзіноты. Я не знайшла сілы адолець гэты недавер.
Калі б мы хоць часцей сустракаліся, можа быць, усё
атрымалася б інакш. Аднак зноў нашае шчасце толькі на імгненне наведала нас. Тут, вядома, нічога не зменіш — войска. Я паабяцала чакаць, і я чакала цябе. Мне так хацелася нашага шчасця. I ўсё ж яно не прыйдзе да нас. He, ты будзеш шчаслівым, і я, спадзяюся, буду шчаслівай, але разам нам шчасця не наканавана. Ты, мабыць, усё ўжо зразумеў. Так, я сустрэла другога чалавека.
Я кахала цябе, чакала і думала пра цябе, марыла аб нашым будучым. Па некалькі разоў перачытвала твае лісты, плакала. Вось і цяпер перада мною ляжыць твой апошні ліст. «Дарагая, мая родная і адзіная. Мая каханая, жыву днём нашай сустрэчы. Чарнавокая мая, хай будзе бласлаўлёны той дзень, калі я зразумеў, што няма мне жыцця без цябе, хай будзе бласлаўлёны свет гэты, таму што ў ім ёсць ты». Я веру ў шчырасць кожнага слова. I тут зноў гэтае аднак. Як мне зразумець тыя злосныя словы, якія слаў ты, калі я затрымлівалася з адказам. I тады мне здавалася: можа, тое, што я чакаю цябе два гады, і ёсць глупства, і ты зноў пакінеш мяне.
А пра яго нічога сур’ёзнага не думала. Проста спадабалася яму і ён мне таксама. Так было дзесьці год. Неўпрыкмет для сябе самой я прызвычылася да яго. Ён мяне пакахаў. Мы часта сустракаемся.
Я разумею стан тваёй душы пасля таго, як прачытаеш гэты ліст. Калі можаш, прабач мне. Твае сябры мовяць: «Мы ж казалі, што няма такіх дзяўчат, якія могуць чакаць». Пра гэтае ты пісаў у лістах. Ёсць такія дзяўчаты. А я, на жаль, не здолела...
Ты, пэўна, думаеш, з якой лёгкасцю даюцца мне гэтыя словы. А мне нялёгка. Доўга не магла набрацца мужнасці ды напісаць табе. Ты ж мне па-ранейшаму дарагі і блізкі, і хіба лёгка пакідаць табе замест кахання горыч страты.
Я спрабавала выкінуць яго з сэрца, каб чакаць цябе. Але мы адно без аднаго ўжо не можам, занадта позна нешта мяняць. Сэрца маё належыць Яму.
Мой добры Міця, не засмучайся. Мой мілы, і не думай болей пра мяне як пра каханую — забудзь. Але не забывай сваю Жанну, якая міжволі сама пакінула цябе. Будзь шчаслівы, мой мілы Міця, маё першае каханне.
Бывай, любы мой.
P.S. Гэты ліст я напісала дзесьці месяц таму і ўсё не наважылася яго адправіць. Атрымала ад цябе вестачку і адважылася.
Сёння 31 снежня — дзень твайго нараджэння. Табе ўжо
дваццаць гадоў. Віншую і жадаю шчасця. Відаць, не давядзецца, як мы марылі, разам сустракаць наступны Новы год. А гэты — я сустракаю з ім.
3 Новым годам!
1985 г.
НАДЗЕЯ НА АПРАЎДАННЕ
Яна радавалася кожнаму свайму кроку. Ногі адчуваюць зямную цвердзь і слухаюцца. Гэта быў цуд. Яна радавалася вясноваму сонцу, свежаму паветру, паху кветак — усяму таму, чаго была пазбаўлена. Тры гады праляжала хворая. I змірылася — дактары асудзілі на смерць. А паднялася гэтаю зімою, стала хадзіць.
Сын, які тры гады даглядаў мацеру, крочыў побач. Так яны дабраліся да парку побач з домам, прыселі на лавіцы, на якой сядзеў, закінуўшы нагу на нагу, мужчына ў бялюткіх нагавіцах і кашулі. Вочы яго хаваліся за цьмяныя шкельцы акуляраў. Ён прыязна ўсміхнуўся тым, хто падышоў да лавіцы. Яны селі. Сын паглядзеў на матчын твар, вельмі падобны на яго твар. Маці хоць і жыла ў горадзе, а па-вясковаму любіла насіць хустку, так і не навучылася размаўляць па-гарадскому. А ён вось навучыўся, ён размаўляе па-гарадскому, і ніхто яго не назаве вяскоўцам.
— Сынуля,— радасна мовіла матуля і з любоўю зірнула на яго. Ен жа ўважлівым позіркам паглядаў на дзяўчыну, што крочыла па алеі. Раптам паказаў рукою ўбок.
— Вавёрка,— мовіў ён.
I сапраўды, непадалёк ад лавіцы бегла вавёрка.
— Вавёрка,— прамовіў і чалавек у акулярах.
Усе ўтраіх глядзелі на звярка. Вавёрка спрытна ўскарабкалася на дрэва і схавалася ў лістоце. Калі сын азірнуўся на маці, дык убачыў яе нежывыя шкляныя вочы. На яе вуснах скамянела ўсмешка шчаслівага прадчування. I сын, разумеючы ўвесь жах таго, што адбылося хвілінаю раней, не мог паверыць у гэта. Ён узяў яе нежывую руку, пратканую сінімі венамі, памацаў пульс і не адчуў яго.
— Я зрабіў тое, што ты заказаў. Ніводны доктар не ўстановіць, што смерць была гвалтоўнай,— прамовіў мужчына, падняўся з лавіцы і пакрочыў па алеі да выхаду з парку. э,.
Маці памерла. Аднак... Так, ён можа прызнацца, што маці дапякала яго сваімі павучапнямі: як яму жыць, з кім сябраваць; надакучыла сваім заўсёдным бурчаннем і згрызоццем: не так зрабіў, не тое ўзяў, не прыбраў за сабой, не схадзіў у краму; ён не мог ужо чуць яе скаргі на лёс, што менавіта ён зламаў яе жыццё: «Правільна мне казалі людзі: зрабі аборт, навошта табе дзеці. He паслухала, дурная, вось і пакутуй». I як жыць з адчуваннем, што ты ёсць прычына ўсіх няўдач і бедаў маці. Але і яна была прычынай многіх яго няўдач і бедаў. 3-за яе ён не мог запрасіць у госці сяброў ці каханую, рабіць тое, што хацеў, жыць так, як падабаецца. Думалася, што яе смерць змяніла б яго жыццё: мог бы хадзіць у паходы, ездзіць у іншыя гарады, выпіваць з сябрамі дома, бавіць час з жанчынамі. Ён бы вярнуў усё, што страціў за тыя гады, калі не адыходзіў ад маці, даглядаючы яе. А страціў ён шмат. Але каб ён жадаў матчынай смерці, наняў бы платнага забойцу... He, не, ён гэтага не зрабіў. I ўскочыў з лавіцы і пабег услед за мужчынам. Адно яму трэба пачуць: ён не замаўляў гэтага забойства. Ён спыніў некалькі мужчын у белых нагавіцах і кашулях, але яны здзіўлена паглядалі на яго. Да свайго адчаю ён не памятаў твару найміта. Кінуўся ў адзін бок, у другі — і нідзе не знайшоў. Той знік, а з ім знікла і надзея на апраўданне. I цяпер ён не апраўдае сябе. Ён апусціўся на зямлю і заплакаў ад адчаю. Так пачалося яго новае жыццё.
КНІГІ ОНЛАЙН
