КНІГІ ОНЛАЙН
Аўтаматычна згенераваная тэкставая версія, можа быць з памылкамі і не поўная.
на новы ўзровень — да поўнага сцірання мяжы паміж аб’ектам і суб’ектам або, наадварот, знайсці рэалістычнае завяршэнне. Скончыць раптоўнымі, але заканамернымі трагічнымі здарэннямі або расплесці гісторыю ў хэпі-энд. Даць намёкі, а пасля не спраўдзіць або, наадварот, зрабіць так, як абяцаў, паловамі слоў і цэлымі абзацамі. Стыпэндыя скончана, я вяртаюся ў Менск, цягнік крануўся, у тунэлі пад Варшавай цёмна, але я так і не прыдумаў нічога лепшага за той фінал, які ўжо ведаў, калі ствараў файл пад паэму. Пройдзе яшчэ колькі гадоў — можа быць, пяць, можа, дзесяць, можа, крыху больш. Я жыву нейкім сваім жыццём — напэўна, далёкім ад літаратуры і ад гэтых людзей. Я ўжо амаль не помню, як выглядаюць мае героі. Твары сцерліся, засталіся адно няпэўныя згадкі. Часам яшчэ нешта сню. Каляровыя плямы, жырандоля з жоўтым святлом у гасцёўні Пшэмака і Касі. Сабака Шымана, з такой тлустай скурай, што можа з’ехаць ў сне з канапы і не прачнуцца. Пустая кватэра з белымі сценамі і акном на габрэйскія могілкі, за ўваход на якія бяруць дзесяць злотых. Свентакшыскі мост чэрвеньскай ноччу. Мяккі пясок на пляжы. Лютаўскі ранак, у Менску цёмна, як у калідоры кардыялагічнага аддзялення, слізка, нібыта горад накрылі пластыкавым трохкутнікам «Асцярожна, вілыотная падлога». Я адмыкаю ключом дзверы офіса. Запальваю святло ў акварыуме. Іду да сябе. Скура крэсла халодная. Запускаю кампутар. Вяртаюся з гарачым кубкам. Перад тым, як паехаць у Варшаву, я таксама піў каву ў офісе. Тады мне першы раз прыхапіла сэрца. Адкрываю пошту. Сёння здарылася тое, што здараецца нават з тымі, хто не пытае ў старых прыяцеляў у фэйсбуку, як іх справы. На пошце ліст ад аднаго з маіх герояў. Ад каторага? Ад Пшэмака? Чаму б і не. Я мала ведаў настолькі прыязных людзей. Што ён піша? Проста прывітанні з іншага жыцця. Ліст кароткі, піша польскай, — ён ведае, што я прачытаю, і так, ён хваліў маю польскую мову, ён усіх хваліў. Ніколі нікога не пляжыў, хіба што, на радасць феміністычным крытыкам гэтай паэмы, рабіў заўвагі жонцы. Я выходжу з офіса і іду паліць. Сёння я ўжо не вярнуся. Я гуляю. Калісьці даўно я сядзеў з сяброўкаю на траве, на схіле перад Генеральным штабам і ўголас чытаў «The Hollow Men», я быў зачараваны словамі, але толькі цяпер зразумеў іх сапраўдны сэнс. Можа быць, і праўда напісаць кнігу? Але чаго я дакладна не хачу — прагаворваць усім зразумелыя рэчы на чатырыста старонак. У дваццаць першым стагоддзі няма ні паляка, ні беларуса. Усе мы браты ў экзістэнцыі — галоўным ворагу жадання стварыць штосьці велічнае, напісаць раман усіх часоў і народаў. Менавіта адчуванне крохкасці быцця ў маёй і тваёй галаве — найлепшы засцерагальнік і галоўны вораг любога пафасу, ні адна самая вялікая лянота, ні адна схільнасць да пракрастынацыі не замінае працаваць так, як памяць пра мудрасць Саламона: і гэта пройдзе. Халодны вецер апальвае твар, я іду прашпектам. Чалюскінцаў, Акадэмія навук, уніз да Коласа — мудрага дзядка, шчыры пафас якога ўжо недасяжны ні для аднаго чалавека, ніхто больш не можа сядзець з лысай галавою на плошчы і думаць пра вечнасць. Для гэтага трэба або быць поўным дэгенератам, або нарадзіцца ў XIX стагоддзі. I дасцё вы мне веры або не, але машыны часу не існуе нават у творы, дзе Цімур Хоміч і валадар Урука Гільгамеш змяшаныя да ступені неадрознасці. Я заходжу ў кавярню. Штосьці замаўляю. Дыхаю на далоні, пальцы пачырванелі. Сусвет не правярае, ці штосьці занадта — магчыма, значыць, можа быць. Згодны, банальна. Мне яшчэ Задура казаў, што міма прэміі Гедройца я пралячу, як украінскі эмігрант міма абароны прафсаюзам. Ды што б вы там ні думалі пра мае здольнасці і рэальнасць беларускага аўтарытарызму, усё гэта трэба было напісаць. Лепш за ўсё з тых часоў я помню, як смяяўся з Віталём, калі мы выдумлялі сцэны пра Хоміча. Там і тады мы былі шчаслівыя. Гэта адзінае, што прыносіць мне задавальненне адной згадкаю. He самі гэтыя аповеды — нічога не было ў іх такога, толькі дурнаваты гумар, саміх жартаў я ўжо і не помню, але толькі ўспаміны пра твары людзей вакол. Чалавек можа быць шчаслівы, а можа і не быць. Гэта яго неад’емнае права, толькі я магу адабраць яго ў свайго героя, але я не настолькі жорсткі. Я дапіў каву — трэба ісці далей, сядзець на месцы фізічна немагчыма, цела просіць рухацца. Каб не прымёрзнуць да гэтага крэсла, каб не замаўляць алкаголь, каб трымацца. На двары так жа сама халодна і слізка. Метраў праз дзвесце я не ўтрымліваю раўнавагу і падаю на бок. Устаю, добра, што мае сцёгны ўсё яшчэ могуць такое вытрымаць. Хаваюся ў арцы і запальваю. Я мусіў бы напісаць пра Хоміча, але што я пра яго ведаю? Я не ўпэўнены ў ягоных шляхах — промня, выпушчанага выклятым паэтам, які прайшоў праз прызму маёй хворай фан- тазіі — дзе ён цяпер і што з ім? Хай гэта будзе трамплінам для вашай фантазіі — што можа быць лепш, чым, адклаўшы кніжку, задумацца пра тое, што сталася з персанажам, з якім ты сябе, хай і на кароткі час, атаясамліваў? Я ж пайду далей. Праз шэрыя дамы па белым снезе. 3 усведамленнем таго, што маё жыццё — толькі набор адчуванняў, якія я і сам вельмі хутка забываю, без усялякага сэнсу, без літасці, без вышэйшай мэты. Як яшчэ магло быць у паэме пра нацыянальную ідэнтычнасць беларусаў? Бацька пакутаваў, і ты не выдурняйся, нават калі з’ехаў за дваццаць тысяч кіламетраў. Заходжу ў піўбар. Ладна, адно, пасля яшчэ. Набяруся і пайду спаць, гэты зімовы горад невыносны. Давай, Віталечку, каханы, раскажы, што цяпер з табой. Раскажы на развітанне. Я і так зацягнуў. У бары светла, яшчэ няма і другой, але людзі ўжо выпіваюць. Ці выпіваю адзін я, а яны абедаюць? Якая розніца, я проста гляджу на святло і пасміхаюся. Хутка яно згасне, але пакуль гарыць, што рабіць — я буду глядзець і не думаць пра кепскае. Давай, апошнія абзацы, колькі цёплых слоў. Апошні рывок. Атрымаўся эпілог быццам з XIX стагоддзя. Я пасміхаюся, поўны сінтэтычнага замяняльніка радасці. Хутка застанецца толькі галаўны боль, але гэтага допінгу хапіла на тры гадзіны — забыцца і не думаць пра заўтра, не думаць, што іх лёсы — гэта перш-наперш мой лёс, у якім не відаць добрага фіналу. Спадарыня Бавары гэта я, але гэта абсалютна не так. Напрыканцы, для тых, хто не чытаў маіх вершаў, я дадам колькі важкіх прыгожых слоў, напрыклад, сто тысяч тон бездакорных смарагдаў. Віталь Рыжкоў лёг у шэзлонг і ўспомніў, што чуў яшчэ адну гісторыю пра Цімура Хоміча і пра сябра ягонага A. I. Бацкеля, толькі Віталь не зразумеў, да якога перыяду жыцця Цімура адносіцца гэтая песня. Віталь пачаў прыгадваць гісторыю сказ па сказе, слова да слова. Ён ляжаў, глядзеў у зорнае неба і шаптаў словы, пакуль не заснуў. ПАДАРОЖЖА A. I. БАЦКЕЛЯ Ў КРАІНУ МЁРТВЫХ ПА ЧАРОЎНЫ БАРАБАН — Быў у мяне барабан. Быў барабан у мяне, — Хоміч сказаў за шклянкай. — Гэта быў інструмент з чароўнай вярбы. — Што ж адбылося з ім, з тваім барабанам? — A. I. Бацкель у сябра пытаў. — Лепш запытай, што ён мог, мой барабан. — Што ж ён мог, барабан твой, мой сябра? Няўжо ты біў у яго і людзі схілялі галовы? — Напраўду так і было, людзі схілялі галовы. — Няўжо ж ты біў у яго і людзі здавалі грошы? — Напраўду так і было, людзі здавалі грошы. Здавалі на ўсё: на рамонт у класе, на дзень народзінаў боса, на галодных дзяцей афрыканскіх, на капітальны рамонт у пад’ездзе, на Нацыянальную бібліятэку. Няўжо ж ты біў у яго і дзеўкі здымалі спадніцы? — Напраўду так і было, дзеўкі здымалі спадніцы, здымалі кашулі, здымалі майткі і панчохі, самі клаліся ў ложак, аддаваліся мне на вуліцах, у пад’ездах, на дахах. — Няўжо ж ты біў у яго і чыноўнікі не бралі хабар? — Ты багоў не гняві, за словы такія можаш зваліцца, громам забіты, на месцы зваліцца, маланкай працяты. — Дзе ж цяпер барабан твой падзеўся? Чаму не граем на ім, не збіраем мы грошы на галодных дзяцей афрыканскіх? He карыстаем студэнтак, не карыстаем мадэлек і порнаакторак? — Ты запытай лепш, скуль атрымаў я барабан той чароўны. — Скуль жа ты атрымаў яго, мой сябра найлепшы, брат мой названы, скуль атрымаў ты той барабан? — Сам я зрабіў барабан той з чароўнай вярбы, а скуру злупіў на яго з літаратурнага крытыка, што пісаў пра мяне ў інтэрнэт непрыемныя рэчы. — 3 крытыкам зразумела, а дзе ж узяў ты тую вярбу? — На беразе Свіцязі тая вярба расла, чароўная тая вярба, у яе галінах пасяліўся літаратурны крытык, то я прыйшоў, голай далонню крытыка задушыў, а вярбу тую вырваў з коранем і зрабіў з яе барабан. Цяпер запытай, мой сябра, мой A. I. Бацкелю, куды ж той барабан падзеўся. — Куды ж, Цімуру, падзеўся твой барабан чароўны, як згублены быў? — Часта занадта я граў на тым барабане, людзі з Менска маліліся ўсім, каму можна, крычалі і плакалі, так казалі, што адбіраю ў іх апошняе нібы на пабудову сусветнага камунізму, а сам нібы цэлымі днямі ем выкшталцоную ежу і п’ю найлепшыя віны і найлепшых карыстаю дзяўчат. — Як жа напраўду было, сябра мой, мой браце названы? Так яно і было напраўду, еў я найлепшую ежу, піў я найлепшыя віны, найлепшых дзяўчат карыстаў, а жыхарам Менску і Берасця, Горадні і Магілёва, Віцебска з Гомелем толькі аб’едкі кідаў, заставаліся ім толькі «чарніла» і непрыгожыя бабы. — Што ж далей было? — Плач гэтых няўдзячных людзей быў пачуты багамі, багамі, пра якіх я зусім забыў і думаць не думаў. — Гэта каторыя ў Мінгарвыканкаме збіраюцца? Тыя, што выпусцілі мяне з заапарка? — Можа, і гэтыя, дакладна не ведаю, важна, што выбілі з рук маіх вадамётам той барабан — і паляцеў ён у пекла, глыбока-глыбока ў нетры зямлі, дзесьці цяпер там ляжыць, можа, які дробны дэман ім завалодаў і б’е ў яго. Дык, Цімуру, дазволь мне спусціцца ў нетры, знайсці барабан і прынесці яго на паверхню. Зноў пачнём грукаць у яго мы, зноў людзі схіляць галовы, а як раптам задумаюць злыя багі адабраць у нас твой барабан, то будзем трымаць яго ў чатыры рукі, як належыць сябрам трымаць магічныя барабаны. — I не прасі пра такое, названы мой брат, мой дарагі Бацкель A. I., дарагі мой A. I. Бацкелю. — Чаму ж мне не прасіць пра такі дазвол у цябе? Хіба ты падумаў ужо, што сам я буду біць у той барабан і прымушу цябе скарыцца? — Як мог падумаць ты, мой названы браце, што мог я падумаць пра цябе такое мярзоцце?